Ա Շ Ն Ա Ն Ա Յ Ի Ն   Ց Ր Տ Ե Ր

Աղմկեցին, անցան անձրևները աշնան:
Մովսես Յախշունց

Անն­կա­տե­լի սկս­վեց ու ան­ցավ ձմե­ռը՝ ձնա­ռատ ու տաք: Հե­տո, ինչ­պես տո­նա­կան եր­կու խն­դուն օր, ցո­լա­ցին և ան­ցան գա­րունն ու ամա­ռը: Եվ ահա եկել է աշ­ու­նը՝ անձրևնե­րով, հազ­վա­դեպ արևի պայ­ծառ, ար­դեն սա­ռը վեր­ջին փայ­լով, ծա­ռե­րի տակ թափ­ված գույնզ­գույն թոշ­նած տերևնե­րով, պաղ օդով, առա­վոտ­յան դրած եղ­յա­մով ու ան­թա­փանց խո­նավ մա­ռա­խուղ­նե­րով:

Վեր­ջին շա­բաթ­վա ըն­թաց­քում առա­ջին օրն էր, որ անձրև չտե­ղաց, առա­վոտ­վա­նից արև էր, և աշ­նան արևի տակ տնա­մերձ այ­գի­նե­րում, փո­ղոց­նե­րում ու գյու­ղի շուր­ջը փռ­ված ան­տառ­նե­րում ծա­ռե­րը փայ­լա­ծում, հուրհ­րա­տում էին բազ­մե­րանգ գույ­նե­րով՝ մա­քուր ոս­կուց սկ­սած մինչև փի­րուզ:

Իսկ հե­տո մի­ան­գա­մից իջավ մութ երե­կոն: Անա­հի­տը բա­րի գիշ­եր մաղ­թեց հեր­թա­պահ բժշ­կին ու բուժք­րո­ջը և դուրս եկավ հի­վան­դա­նո­ցից: Լու­սինն իր հե­ռա­վոր ճա­նա­պար­հին էր, դեռ չէր հա­սել լեռ­նե­րի մեջ կորս­ված Հն­ձա­խութ գյու­ղին, և շուր­ջը ամեն ինչ՝ դաշ­տե­րը, ան­տառ­նե­րը, լեռ­ներն ու ձո­րե­րը ընկղմ­ված էին ակ­նա­կուր մթու­թյան մեջ: Հի­վան­դա­նո­ցի բա­կում լո­րե­նի­նե­րի բարձր ճյու­ղերն էին մի­այն աչ­քի հա­մար հա­զիվ նկա­տե­լի օրոր­վում անաստղ երկն­քի կապ­տա­վուն հե­ռան­կա­րի վրա:

Չգի­տես ին­չու, աշ­նա­նա­յի այդ երե­կոն Անա­հի­տին թվաց մի տե­սակ ոչ սո­վո­րա­կան: Դա ար­տա­սա­վոր երե­կո էր, իսկ թե ին­չու մի­ան­գա­մից այդ­պես թվաց՝ Անա­հի­տը ոչ մի կերպ չէր կա­րո­ղա­նում հաս­կա­նալ: Սիրտն ան­հան­գիստ էր: Սիրտն ինչ որ բան էր զգում՝ ոչ այն է կա­րո­տա­լի, ոչ այն է տագ­նա­պա­լից: Հոգ­նել էր երևի: Նա մի քա­նի վայրկ­յան կանգ­նեց գյու­ղա­կան հի­վան­դա­նո­ցի փայ­տե աս­տի­ճան­նե­րին՝ մինչև աչ­քե­րը կըն­տե­լա­նա­յին մթու­թյա­նը, ու նոր մի­այն գնաց անձրևնե­րից հե­տո տո­փան­ված արա­հե­տով:

Սկզբ­նա­կան շր­ջա­նում, երբ նա, Ստե­փա­նա­կեր­տում ավար­տե­լով բժշ­կա­կան ու­սում­նա­րա­նը, եկավ գյուղ և աշ­խա­տան­քի ան­ցավ հի­վան­դա­նո­ցում, երկ­րորդ հեր­թի ընկ­նե­լիս, մայ­րը միշտ գա­լիս էր նրան դի­մա­վո­րե­լու: Մայ­րը, ցան­կա­պա­տի մյուս կող­մում, մթու­թյան մեջ կանգ­նած, սպա­սում էր նրան: Հե­տո դուրս էր գա­լիս Անա­հի­տը, և, տես­նե­լով մո­րը, ասում էր. «Մա­մա, էլի՞ ես եկել: Ես ճա­նա­պար­հը չգի­տե՞մ, ինչ է:»: Նա թևան­ցուկ էր անում մո­րը, և նրանք՝ մայր ու աղ­ջիկ, բռ­նում էին տուն տա­նող ճա­նա­պար­հը: Անա­հի­տը չէր ու­զում, որ մայ­րը, դաշ­տա­յին գոր­ծե­րից հոգ­նած, գար իրեն դի­մա­վո­րե­լու: Բայց մայ­րը չէր լսում նրան, ամեն երե­կո գա­լիս էր: Անա­հի­տը քայ­լում էր լուռ, գլ­խա­հակ, իսկ մայրն ան­դա­դար խո­սում էր, և խո­սում էր հա­մար­յա միշտ նույն բա­նե­րի շուր­ջը. այն մա­սին, որ դաշ­տե­րում ահա­գին կար­տո­ֆիլ մնաց հա­նե­լու, իսկ այ­սօր վա­ղը մեկ էլ տե­սար ձյուն եկավ, հրեն գիշ­ե­րը եղ­յամ է դնում սա­րե­րին, որ կաթ­նապ­րան­քա­յին ֆեր­մա­յում հի­մա լավ են վաս­տա­կում, առաջ այդ­պես չէր, խո­սում էր Անա­հի­տի փնթփն­թան հո­րից, որի մարմ­նում մնա­ցած պա­տե­րազ­մա­կան բե­կոր­նե­րը, եղա­նակ­նե­րի փո­փոխ­ման հետ, իրենց զգաց­նել էին տա­լիս: Բայց ամե­նից շատ պատ­մում էր իր մա­սին, թե ինչ­պի­սի դժ­վա­րու­թյուն­ներ է քաշ­ել ին­քը ջա­հել ժա­մա­նակ, թե ինչ­պես մի կտոր հա­ցի հա­մար մար­դու տվին իրեն տասն­չորս տա­րե­կա­նում: «Մի­թե՞ հնա­րա­վոր է հա­մե­մա­տել էսօր­վա կյան­քի հետ: Ռա­դի­ոն կա, հե­ռուս­տա­ցույ­ցը կա, սառ­նա­րանն ու լվաց­քի մե­քե­նան տա­նը, խա­նութն ամեն ինչ լի­քը, ամս­վա վեր­ջին թոշ­ա­կը բե­րում են տուն՝ ստա­ցիր ու սիրտդ ու­զա­ծին պես ապ­րիր: Բայց ապ­րե­լու ժա­մա­նակն ան­ցել է: Ի՞նչ ապ­րե­լու մա­սին է խոս­քը, երբ յո­թա­նա­սունդ լրա­ցել է ար­դեն, էդ տա­րի­քում հո­գիդ աստ­ծուն ավան­դե­լու մա­սին ես մտա­ծում և ոչ թե ապ­րե­լու»:

Անա­հի­տի հա­մար տխուր ու ձանձ­րա­լի էր շա­րու­նակ լսել նույն պատ­մու­թյուն­նե­րը, և նա ամեն ան­գամ ներ­քուստ ու­րա­խա­նում էր, երբ առա­ջին հերթ էր ընկ­նում:

Հի­մա նրան ոչ ոք չի դի­մա­վո­րում երե­կո­նե­րը, թե­պետ և մայրն է մնում, և ամու­սին ու­նի, և որ­դի: Անա­հի­տը դուրս է գա­լիս հի­վան­դա­նո­ցից և, մտ­քե­րի մեջ խո­րա­սույզ, քայ­լում ցան­կա­պա­տե­րի և տնե­րի արան­քով ըն­կած ճա­նա­պար­հով, այդ ճա­նա­պար­հը քնած գյու­ղի մի­ջով թեք­վում է այս ու այն կողմ, հե­տո ուղղ­վում, իջ­նում է ձո­րը, անց­նում փայ­տե կամր­ջով, որի տակ ման­րիկ խո­խո­ջում է լեռ­նե­րից եկող անա­նուն փոք­րիկ գե­տա­կը, և եր­կար բարձ­րա­նում մինչև դի­մա­ցի սա­րի գա­գա­թին թա­ռած իրենց թա­ղա­մա­սը: Լռիկ քայ­լում է նա մթու­թյան մեջ սպի­տա­կին տվող ճա­նա­պար­հով, և ոչ ոք չի խան­գա­րում նրան՝ տր­վել իր խո­հե­րին, հիշ­ո­ղու­թյան մեջ օր­-օ­րի հա­ջոր­դա­բար վե­րար­տադ­րել իր կյան­քը: Գիշ­ե­րա­յին խա­վա­րի մեջ հեշտ է մտա­ծե­լը, մտ­քերն իրենք իրենց գա­լիս, շար­վում են իրար ետևից, վա­ղուց ան­ցած իրա­դար­ձու­թյուն­նե­րը վերս­տին շունչ են առ­նում, և Անա­հի­տը ամեն ան­գամ զար­մա­նում է՝ ին­չո՞ւ իր կյանքն այդ­պես անի­մաստ ու հի­մա­րա­բար դա­սա­վոր­վեց: Ե՞րբ, ո՞ր օրը ճեղք տվեց այն, և այդ ճեղ­քը գնա­լով մե­ծա­ցավ՝ դառ­նա­լով ան­դուն­դի նման խոր, և օրե­ցօր ավե­լի սար­սա­փե­լի է թվում նա­յել այդ վի­հի խոր­քը: Ո՞վ է մե­ղա­վոր այն բա­նի հա­մար, որ դու ամեն ինչ ու­նես՝ սի­րե­լի որ­դի ու քեզ սի­րող ամու­սին, տու­նու­տեղ, սր­տովդ է նաև աշ­խա­տանքդ, ամեն ինչ կա՝ բա­ցի մի բա­նից, որին տեն­չում ես ամ­բողջ կյան­քում՝ մի քիչ եր­ջան­կու­թյուն: Տա­րի­ներ առաջ, երբ հայ­րը ողջ էր, մի խոսք ասաց: Վեր­ջերս, չգի­տես ին­չու, Անա­հի­տը հա­ճա­խա­կի էր հիշ­ում այդ խոս­քը: «Կաղ­նա­վուն մի թռ­չուն կա, հան­դե­րում է լի­նում, եր­ջան­կու­թյու­նը նման է էդ թռ­չու­նին,- ասաց հայրն այն ժա­մա­նակ:- Նս­տում է աչ­քիդ առաջ, մի եր­կու քայ­լի վրա, ու­զում ես բռ­նել, ցատ­կում, մի քիչ էն կողմ է կանգ­նում, ասում ես՝ մի քայլ էլ անեմ՝ կբռ­նեմ: Խա­բե­լով տա­նում է, է¯, աստ­ված գի­տի, թե որ­տեղ: Մար­դու եր­ջան­կու­թյու­նը նման է էդ փոք­րիկ թռ­չու­նին, թվում է ահա մոտ է ար­դեն, հաս­նում ես եր­ջան­կու­թյանդ, բայց, չէ, էն թռ­չու­նի պես նո­րից իր ետևից տա­նում է քեզ ու մինչև վերջ էլ էդ­պես գնում ես եր­ջան­կու­թյան ետևից ու եր­բեք չես հաս­նում»:

Իսկ մի՞­թե հնա­րա­վոր չէ ապ­րել առանց այդ եր­ջան­կու­թյան: Հնա­րա­վոր է, իհար­կե, բայց դրա հետ մի­ա­սին եր­կին­քը պար­զա­պես մնում է ան­ծայ­րա­ծիր եր­կինք՝ սև դա­տար­կու­թյամբ, աստ­ղե­րը՝ սո­վո­րա­կան աստ­ղեր, որոնք ոչ թե ժպ­տում, աչ­քով են անում գիշ­ե­րա­յին երկն­քից, այլ հենց այն­պես հղում են իրենց հե­ռա­վոր սա­ռը լույ­սը, տան կող­քով անց­նող առուն չի կար­կա­չում ման­կան զվարթ ծի­ծա­ղով, պար­զա­պես իր հա­մար հո­սում է՝ լեռ­նե­րից բե­րած աղբ­րաջ­րե­րը տա­նե­լով դե­պի կոլտն­տե­սա­յին բան­ջա­րա­նոց­նե­րը:

Ի՞սկ չէ որ կար ժա­մա­նակ՝ ու­րիշ կերպ էր ամեն ինչ՝ և աստ­ղերն էին ու­րախ աչ­քով անում թավշ­յա մութ երկն­քում, և առ­վակն էր ծի­ծա­ղում ման­կան զն­գուն ծի­ծա­ղով: Եղե՞լ է այդ ամե­նը, թե՞ ին­քը՝ Անա­հիտն է հնա­րել վա­ղան­ցուկ այն մի քա­նի շա­բաթ­նե­րը՝ Կա­րե­նի հետ: Ոչ, եղել է, ամեն ինչ եղել է, այն շա­բաթ­նե­րը նույն­պես եղել են, դրանք այն­պես արագ ան­ցան: Եր­բեմն Անա­հի­տին այն­պես էր թվում, թե ին­քը կխեն­թա­նա եր­ջան­կու­թյու­նից: Տես­նես որ­տե՞ղ է հի­մա Կա­րե­նը: Ո՞ր հե­ռու­ներն է նե­տել նրան ճա­կա­տա­գի­րը: Իսկ գու­ցե նա ինչ­-որ բո­լո­րո­վին մո­տիկ տեղ է: Բայց մի՞­թե մեկ չէ, թե որ­տեղ է նա: Եթե նա նույ­նիսկ այս­տեղ, իր կող­քին լի­ներ, Անա­հի­տի հա­մար նույնն էր, թե նա գտն­վում է աշ­խար­հի մյուս ծայ­րին: Մի ան­գամ ինչ­-որ առի­թով նա Անա­հի­տին ասաց. «Հիշ­իր խոսքս. կգա ժա­մա­նակ՝ կկոր­ծա­նի քեզ ան­հաս­տատ բնա­վո­րու­թյունդ»:

Ոտ­նա­ձայ­ներ լսե­լով ձո­րում՝ ու­ռե­նի­նե­րի տակ, ան­հան­գիստ կռկ­ռա­ցին գոր­տե­րը: Անա­հիտն ան­ցավ փայ­տե կամր­ջա­կը, որի տակ մի կարճ պահ խո­խո­ջաց գե­տա­կը, և սկ­սեց բարձ­րա­նալ դիք ճա­նա­պար­հով: Նա կր­կին հիշ­եց Կա­րե­նին, դա­ռը քմ­ծի­ծա­ղեց մթան մեջ: Ընդ­հա­նուր առ­մամբ, Կա­րե­նի ասա­ծի մեջ ճշ­մար­տու­թյուն կար: Գու­ցե կա­յուն բնա­վո­րու­թյուն ու­նե­նար՝ իր կյան­քում ամեն ինչ այդ­պես չդա­սա­վոր­վեր: Հե­տաքր­քիր է, իսկ ինչ­պե՞ս է դա­սա­վոր­վել իր՝ Կա­րե­նի կյան­քը, նա շատ էր հպար­տա­նում իր ան­հող­դողդ կամ­քով ու չա­փից դուրս ան­սա­սան բնա­վո­րու­թյամբ: Ով գի­տի, երևի նրա կյան­քը լավ է դա­սա­վոր­վել, այ­լա­պես գո­նե մի ան­գամ գյուղ կգար. ար­դեն մի քա­նի տա­րի է հա­րա­զատ գյու­ղում չի եղել: Ծնող­նե­րին Կա­րե­նը, ամե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, նա­մակ-­բան գրում է: Մի ժա­մա­նակ, դա շատ վա­ղուց էր, Անա­հի­տը ցան­կա­ցավ ծնող­նե­րից վերց­նել Կա­րե­նի հաս­ցեն: Ինքն այդ օրը չէր աշ­խա­տում, և հարևան­նե­րից ով էր՝ հի­մա չի հիշ­ում, ասաց, որ Կա­րե­նի հայրն իրեն վատ է զգում, գիշ­ե­րը սր­տի նո­պա է ու­նե­ցել, շրջ­կենտ­րո­նից շտապ օգ­նու­թյուն են կան­չել: Վո­լո­կոր­դին և վա­լի­դոլ վերց­րեց, վա­զեց նրանց տուն: Մտա­ծում էր մի­ա­ժա­մա­նակ վերց­նել Կա­րե­նի հաս­ցեն: Սա­կայն Կա­րե­նի մայ­րը բա­վա­կա­նին կոպ­տա­բար դի­մա­վո­րեց նրան: Դու ոչ մի­այն Կա­րե­նի, այլև մեր կյանքն էլ ես փչաց­րել, ասաց նա այն ժա­մա­նակ, որով­հետև, եթե դու չլի­նե­իր, մեր տղան հի­մա ապ­րե­լիս կլի­ներ մեզ հետ և էսօր­վա օրը նրա ծե­րա­ցած ծնող­նե­րը ստիպ­ված չէ­ին լի­նի վիզ ծռել ու­րիշ­նե­րի առաջ, էն մար­դուն դու ես հի­վան­դաց­րել, քո պատ­ճա­ռով էր ամեն ինչ, և չփոր­ձես երևալ նրա աչ­քին: Անա­հի­տը կանգ­նել էր բա­կում՝ ամո­թա­հար, շվար, չգի­տեր ինչ անել: Հա­զիվ զս­պե­լով իրեն, որ չփղձ­կա վի­րա­վո­րան­քից, նա շուռ եկավ և մո­լոր քայ­լե­րով գնաց տուն: Տա­նը ոչ ոք չկար: Հուզ­մուն­քից դո­ղում էին Անա­հի­տի շուր­թե­րը, բայց նա չէր լա­լիս, իսկ սիր­տը գնա­լով նվա­ղում էր: Մո­տե­նա­լով սե­ղա­նին, նա դո­ղա­ցող մատ­նե­րով մի­աց­րեց պա­տե­րազ­մա­կան ժա­մա­նակ­նե­րից մնա­ցած հին պա­տե­ֆո­նը, և պա­տե­ֆո­նը տխ­րա­ձայն եր­գեց.

Հրաժեշտի համար շալը եզրավոր

Կապիր, օ, կապիր ինձ տուր,

Այդ հանգույցի պես մի օր բախտավոր

Մենք կապված էինք ամուր:

Այլևս անուժ զս­պե­լու իրեն, երես­նի­վայր ըն­կավ մահ­ճա­կա­լին և եր­կար ժա­մա­նակ լա­լիս էր: Ինքն ին­չո՞վ է մե­ղա­վոր, որ նրանք մե­նակ են, որ ծանր է նրանց հա­մար՝ մեն-­մե­նակ չորս պա­տի արան­քում: Ի՞նչ մեղք ու­նի ին­քը դրա­նում, և մի՞­թե իր՝ Անա­հի­տի հա­մար հեշտ է: Անա­հիտն ին­քը քիչ պատ­ճառ­ներ չու­նի մե­ղադ­րե­լու իրենց՝ Կա­րե­նի ծնող­նե­րին, հենց այն բա­նում, որ նրանք խոր­տա­կել են իր կյան­քը: Բայց ին­չո՞ւ փորփ­րել հին վեր­քե­րը: Մի՞­թե դա որևէ բան կա­րող է տալ: Եվ մի՞­թե բանն այն է, որ հին են վեր­քե­րը, վեր­քե­րը թարմ են միշտ, մինչև մահ-­գե­րեզ­ման այդ­պես էլ կմ­նան թարմ ու կճզ­մեն, կցա­վաց­նեն Անա­հի­տի սիր­տը, և նա չի կա­րո­ղա­նա այդ մա­սին պատ­մել որևէ մե­կին, որով­հետև, երբ խորն է վիշ­տը, պատ­մել չի լի­նում: Մղկ­տում, վառ­վում է սիրտդ, ինչ­պես դեզն է ներ­սից այր­վում՝ լուռ, անմ­ռունչ, և մի­այն ծուխն է բարձ­րա­նում ինչ­պես հա­ռա­չանք: Եր­բեմն Անա­հի­տին թվում է` չի դի­մա­նա այլևս, թվում է` ցա­վից կգո­ռա: Բայց միշտ չէ, որ անում ես այն, ինչ պետք է, եր­բեմն ստիպ­ված ես ծի­ծա­ղել՝ փո­խա­նակ լա­լու: Եվ այն­քան էլ հեշտ չէ գո­ռալ ցա­վից, երբ կող­քիդ են որ­դիդ ու քեզ սի­րող բա­րի ամու­սինդ: Ամու­սի­նը գի­տի, որ Անա­հի­տը չի սի­րում իրեն, այդ մտ­քից նա հա­ճախ բռն­վում է ան­զուսպ կա­տա­ղու­թյամբ, խմում, հար­բում է խե­լա­գա­րու­թյան աս­տի­ճան (թե­պետ ոգե­լից խմիչք­ներ տա­նել չի կա­րո­ղա­նում) և անխ­նա ծե­ծում է Անա­հի­տին, և ասում, որ նա խոր­տա­կել է իր կյան­քը: Իսկ առա­վոտ­յան, ուշ­քի գա­լով, ար­ցունքն աչ­քե­րին սկ­սում է նե­րո­ղու­թյուն խնդ­րել: Եվ Անա­հի­տը նե­րում է նրան, և նե­րում է ոչ մի­այն նրա հա­մար, որ հաս­կա­նում է ամուս­նուն (այն բա­նից, որ ին­քը հաս­կա­նում է ամուս­նուն, իրեն թեթևու­թյուն չի գա­լիս), ամե­նից շատ նա ամուս­նուն նե­րում է, որով­հետև իրեն ոչինչ չի մնում անե­լու, քան նե­րել նրան, այ­լա­պես մշ­տա­կան տա­ռա­պանք կդառ­նա իրենց կյան­քը: Ամու­սի­նը նույն­պես հաս­կա­նում է դա, դրա հա­մար էլ շատ հա­ճախ երե­կո­նե­րը գնում է ծնող­նե­րի մոտ և այն­տե­ղից վե­րա­դառ­նում գիշ­եր­վա կե­սին, երբ Անա­հիտն ար­դեն քնած է լի­նում (կամ ձևանում է քնած):

Մտ­քե­րով տար­ված, Անա­հի­տը չն­կա­տեց, որ հա­սել է տուն: Նույ­նիսկ չէր նկա­տել, որ լու­սինն անշ­շուկ բարձ­րա­ցել է սա­րի ետևից և հի­մա անշ­տապ մագլ­ցում էր եր­կինքն ի վեր: Նա ձեռ­քը ցան­կա­պա­տի արան­քից մտց­րեց, բաց արեց բա­կի դռ­նա­կը, բայց ներս չմ­տավ, նա­յում էր լուս­նա­լույ­սի ար­ծաթ շո­ղե­րի ներ­քո քնած լեռ­նե­րին, հե­ռու ու մո­տիկ դաշ­տե­րին, դե­պի սա­րեր բարձ­րա­ցող ճամ­փա­նե­րին, որ գնում, կոր­չում էին մթին ան­տառ­նե­րի մեջ: Մա­տու­ռի ձո­րում մի քա­նի ան­գամ կան­չեց գիշ­ե­րա­հա­վը ու կր­կին լռու­թյուն տի­րեց: Ներքևում երևում էր ամ­բողջ Հն­ձա­խու­թը՝ իր բո­լոր թա­ղա­մա­սե­րով: Տնե­րի թի­թեղ­յա տա­նիք­նե­րը, ինչ­պես անձրևից հե­տո՝ արևի տակ, աղոտ փայ­լում էին լուս­նի շո­ղե­րից: Անա­հի­տը նա­յեց աշ­նա­նա­յին սև ցե­լե­րի մի­ջով դե­պի գյու­ղի կենտ­րոն իջ­նող ճա­նա­պար­հին, և այս՝ իրոք ար­տա­սո­վոր, ու, չգի­տես ին­չու, մի քիչ էլ տագ­նա­պա­լից, երե­կոն նրան կր­կին հիշ­եց­րեց այն օրե­րը, երբ ինքն ու Կա­րե­նը սո­վո­րում էին տա­սե­րորդ դա­սա­րա­նում և այդ ճա­նա­պար­հով ամեն օր մի­ա­սին գնում էին դպ­րոց, վե­րա­դառ­նում: Գնա­լիս շտա­պում էին, իսկ վե­րա­դար­ձին գա­լիս էին անշ­տապ, եր­բեմն կամր­ջի մոտ թեք­վում, գնում էին ձորն ի վեր, անա­նուն գե­տա­կի հա­կա­ռակ ուղ­ղու­թյամբ (դա ավար­տա­կան քն­նու­թյուն­նե­րի օրե­րին էր), և նրանց գլ­խա­վերևում, ծա­ռե­րի վրա, եր­գում, ասես նրանց ող­ջու­նում էին փոք­րիկ դեղ­ձա­նիկ­նե­րը: Անա­հի­տը հիշ­եց ան­դարձ այդ օրե­րը, հա­ռա­չեց և, ետ տա­նե­լով դռ­նա­կը, մտավ բակ:

Տան լույ­սը չէր վառ­վում. ամու­սի­նը դարձ­յալ յու­րա­յին­նե­րի մոտ է գնա­ցել կամ աշ­խա­տան­քից չի եկել դեռ, իսկ որ­դին՝ Արա­յի­կը, երկ­րորդ օրն էր, ինչ Անա­հի­տի մոր մոտ էր: Ըն­տա­նի­քում տի­րող սառ­նու­թյու­նը հա­վա­նա­բար ձանձ­րաց­նում էր տղա­յին, և նա գե­րա­դա­սում էր տա­տի մոտ մնալ, այն­տեղ նրա հա­մար լավ էր:

Անա­հիտն իր բա­նա­լի­ով բաց արեց դու­ռը, մի­աց­րեց լույ­սը և, ասես առա­ջին ան­գամ էր տես­նում, մի քա­նի վայրկ­յան առանց շտա­պե­լու, ուշ­ա­դիր դի­տեց սեն­յա­կը. նա նման էր կեն­վո­րու­հու, որին տան­տե­րե­րը ցույց էին տվել իր նոր կա­ցա­րա­նը, և նա հի­մա շեմ­ին կանգ­նած վճ­ռում էր՝ հա­մա­ձայ­նի՞ դրան, թե ու­րիշ, ավե­լի լավ կա­ցա­րան փնտ­րի:

Սեն­յա­կը կա­հա­վոր­ված է ոչ այն­քան թանկ, բայց լա­վո­րակ կա­հույ­քով, պա­տի տակ դր­ված թախ­տը ծածկ­ված է տա­նը գոր­ծած նախ­շուն գոր­գով, պա­տին ֆաբ­րի­կա­յի թո­ղար­կած գե­ղար­վես­տա­կան փոք­րիկ գորգն է կախ­ված՝ վրան առ­վից ջուր խմող եր­կու եղ­նիկ: Այդ գորգն ամու­սինն է գնել մի երեք տա­րի առաջ. կոլտն­տե­սա­յին տեխնիկան բեր­քա­հա­վա­քին օրի­նա­կե­լի­ո­րեն ու ժա­մա­նա­կին նա­խա­պատ­րաս­տե­լու հա­մար նա դրա­մա­կան պարգև էր ստա­ցել:

Անա­հի­տը հա­նեց վե­րար­կուն, նե­տեց բազ­կա­թո­ռի թիկ­նա­կին: Հե­տո մո­տե­ցավ սե­ղա­նին, ձեռ­քի սո­վոր շար­ժու­մով մե­քե­նա­յո­րեն ուղ­ղեց սե­ղա­նի մոմ­լա­թը, լի­քը ջրա­մա­նը վերց­րեց, դրեց սե­ղա­նի մեջ­տե­ղը: Նրա հա­յացքն ըն­կավ պա­տից կախ­ված մուգ կարմ­րա­գույն շր­ջա­նա­կով խմ­բա­յին նկա­րին: Հու­նի­սի վեր­ջին էր, լու­սան­կար­վե­ցին ամ­բողջ դա­սա­րա­նով: Անա­հի­տը դան­դա­ղո­րեն մո­տե­ցավ և, ասես նախ­կի­նում եր­բեք չէր տե­սել, սկ­սեց լար­ված հե­տաքրք­րու­թյամբ դի­տել նկա­րը: Ահա ին­քը՝ ռու­սաց լեզ­վի ու­սուց­չու­հի Մա­րի­ա Ամ­բար­ձու­մով­նա­յի կող­քին: Իսկ ահա վեր­ջին շար­քում, մի տե­սակ բո­լո­րից ան­ջատ, կանգ­նած է Կա­րե­նը: Նա հան­գիստ, ու­ժեղ կամք ար­տա­հայ­տող դեմք ու­նի, օբ­յեկ­տի­վին ուղղ­ված վճ­ռա­կան, փոքր ինչ սա­ռը հա­յացք: Ամեն ան­գամ, նա­յե­լով դա­ժա­նու­թյան հաս­նող այդ խիստ ու լուրջ դեմ­քին, Անա­հի­տը տա­րի­նե­րի հետ չն­վա­զող ամո­թի զգա­ցու­մով հիշ­ում է մի դեպք, որից և, ըստ էու­թյան, սկս­վեց այդ ամ­բողջ պատ­մու­թյու­նը: Նա այն­պես կու­զե­նար հիշ­ո­ղու­թյու­նից դեն նե­տել այդ դեպ­քը, բայց, ավաղ, դա անհ­նա­րին է, ինչ­պես անհ­նա­րին է մո­ռա­նալ այն ամե­նը, ինչ այս կամ այն կերպ կապ­ված է Կա­րե­նի հետ. հու­մո­րով աս­ված նրա խոս­քե­րը, հրա­պու­րա­կան ժպիտ­նե­րը, բա­րե­հո­գի ծի­ծա­ղը, շար­ժուձևը,- այս բո­լո­րը մեկ­-առ մեկ դրոշմ­վել է Անա­հի­տի հիշ­ո­ղու­թյան ու սր­տի մեջ:

Անա­հի­տը դուրս եկավ բակ՝ ջրա­մա­նի ջու­րը փո­խե­լու: Տան լույ­սը, որ դռան արան­քից մի ոս­տույ­նով բարձ­րա­ցել էր մեղմ հո­վից խշ­շա­ցող թթե­նի­նե­րի վրա, կատ­վի պես ցած թռավ, սո­ղոս­կեց ներս՝ մինչև Անա­հի­տը կփա­կեր դու­ռը: Բա­կում լռու­թյուն էր՝ ոչ մի ձայն, մի­այն ծա­ռերն էին այ­գում ար­թուն: Նրանք կա­մա­ցուկ սվս­վում, զրու­ցում էին, ասես, չհա­մար­ձակ­վե­լով մո­տե­նալ իրար: Ամե­նուր լռու­թյուն էր, և այդ լռու­թյան ու ար­տա­սա­վոր գիշ­եր­վա մեջ ձո­րերն ի վեր դան­դաղ հո­սում էր մշուշ­ը, ներքևում, ինչ­-որ մե­կի տնա­մերձ հո­ղա­մա­սից ծուխ էր բարձ­րա­նում, գո­մաղբ էին վա­ռել, ծու­խը թանձր էր, սև, հեռ­վում, լուս­նա­լույ­սի ար­ծաթ շո­ղե­րով ողող­ված սա­րե­րից ու լեռ­նե­րից ան­դին, երևում էր Մռա­վա սա­րը՝ պատ­ված ճեր­մակ ամ­պե­րով: Թե՞ ձյուն էր: Ձյուն էր երևի:

Հիշ­ո­ղու­թյուն­նե­րը նո­րից տա­րան Անա­հի­տին, այո, դրա­նից սկս­վեց ողջ պատ­մու­թյու­նը, այդ ան­հե­թեթ դեպ­քից, որի մա­սին հիշ­ե­լիս, հի­մա էլ տա­րի­ներ անց, Անա­հի­տը զգում է, թե ինչ­պես ամո­թից կարմ­րու­թյու­նը բռ­նում է դեմ­քը: Եր­կար դա­սա­մի­ջո­ցին էր դա. ըն­կե­րու­հի­նե­րի մոտ իրեն ցույց տա­լու հա­մար Անա­հի­տը ցատ­կեց պա­տու­հա­նի գո­գին, և, նա­յե­լով Կա­րե­նին, որն ինչ­-որ բան էր փնտ­րում քար­տե­զի վրա, ծի­ծաղ­կուն աչ­քե­րը կկո­ցե­լով ասաց.

-Լ­սիր, Կա­րեն, որ­պես կո­մե­րիտ­կազ­մա­կեր­պու­թյան քար­տու­ղա­րի, կա­րո՞ղ եմ մի հարց տալ քեզ:

Դպ­րո­ցում տա­րած­ված էր, որ, իբր, Կա­րե­նը մինչև ականջ­նե­րը սի­րա­հար­ված է Անա­հի­տին, և, լավ իմա­նա­լով Անա­հի­տի չա­րաճ­ճի բնա­վո­րու­թյու­նը, աղ­ջիկ­նե­րը հե­տաքրք­րա­սի­րու­թյամբ շրջ­վե­ցին նրանց կող­մը:

-Ի՞նչ հարց,- ասաց Կա­րե­նը՝ չհա­մար­ձակ­վե­լով ու­ղիղ նա­յել Անա­հի­տի աչ­քե­րին:

Անա­հի­տը գլ­խի վարժ շար­ժու­մով ետ նե­տեց մա­զե­րը և ասաց.

-Այ­սինքն հարց չէ: պար­զա­պես ու­զում եմ փո­խա­նա­կու­թյուն կա­տա­րել քեզ հետ, եթե կա­րե­լի է, իհար­կե:

Նրա գե­ղե­ցիկ դեմ­քը ողող­ված էր գար­նան արևով ու ծի­ծա­ղով. ծի­ծա­ղում էին մա­քուր երկն­քի գույն ու­նե­ցող աչ­քե­րը, վար­դի թեր­թիկ­նե­րի նր­բու­թյամբ լի­քը շուր­թե­րը, ձյու­նա­ճեր­մակ ատամ­նե­րը:

-Ի՞նչ փո­խա­նա­կու­թյուն,- տա­րա­կու­սան­քով հարց­րեց Կա­րե­նը:

-Դու քո մշ­կամ­կե­նու գլ­խարկդ տա­լիս ես ինձ, իսկ ես դրա փո­խա­րեն քեզ մի ան­գամ համ­բու­րում եմ: Կամ կա­րե­լի է եր­կու ան­գամ: Հա­մա­ձա՞յն ես:

Կա­րե­նը թեթևակի այ­լայլ­վեց, հե­տո մո­տե­ցավ, նս­տա­րա­նի տա­կից հա­նեց ական­ջա­կալ­նե­րով գլ­խար­կը, որ մո­րեղ­բայրն էր ու­ղար­կել Ղա­զախս­տա­նից, մեկ­նեց Անա­հի­տին և հան­գիստ, շեշտ­ված սառ­նու­թյամբ ասաց.

-Վերց­րու:

-Ու­րեմն, հա­մա­ձա՞յն ես,- հաղ­թա­նա­կած ու խո­րա­մանկ ժպ­տաց Անա­հի­տը՝ աշ­խու­ժո­րեն նա­յե­լով աղ­ջիկ­նե­րին:

-Ոչ, հա­մա­ձայն չեմ: Դու շատ էժան ես ծա­խում քո համ­բույր­նե­րը, այդ­պի­սի համ­բույր­ներ ինձ պետք չեն:

Գլ­խար­կը թող­նե­լով Անա­հի­տի ձեռ­քին, նա շրջ­վեց, դուրս եկավ դա­սա­րա­նից: Անա­հի­տը շշկլ­վել, մնա­ցել էր կանգ­նած, կյան­քում երևի, առա­ջին ան­գամ նա կորց­րեց իրեն և ոչինչ չգ­տավ ասե­լու: Նա կանգ­նել էր՝ տե­ղի ու­նե­ցա­ծից քար կտ­րած, ըն­կե­րու­հի­նե­րի աչ­քի առաջ՝ այր­վե­լով ամո­թից ու մատ­նե­րով անմ­տո­րեն քրք­րե­լով գլ­խար­կի մա­զա­խա­վը, հե­տո հան­կար­ծա­կի գլ­խար­կը նե­տեց պա­տու­հա­նի գո­գին և նույն­պես դուրս վա­զեց մի­ջանցք, որը գվ­վում էր աշ­ա­կերտ­նե­րի ան­հա­մար ձայ­նե­րից: Երբ հն­չեց զան­գը, և Անա­հի­տը ներս մտավ, ըն­կե­րու­հի­նե­րը տե­սան, որ լա­ցից կարմ­րել, ու­ռել են նրա աչ­քե­րը:

Այդ օր­վա­նից կար­ծես Անա­հի­տին փոխս էին գցել: Ասես նախ­կին Անա­հի­տը չէր: Ճիշտ է, նա հի­մա էլ, ինչ­պես առաջ, կա­րող էր հա­մո­զել ամ­բողջ դա­սա­րա­նին՝ փախ­չել հեր­թա­կան դա­սից, պար­զա­պես տա­սը էջ ան­գիր անել եռանկ­յու­նա­չա­փու­թյան դա­սագր­քից (նա ապ­շե­ցու­ցիչ հիշ­ո­ղու­թյուն ու­ներ), կամ հան­րա­հաշ­վի ստու­գո­ղա­կան գրա­վո­րը լրիվ՝ առա­ջին տո­ղից մինչև վեր­ջին տո­ղը, ար­տագ­րել կող­քին նս­տող ըն­կե­րու­հուց, և, լու­սաշ­ող կա­պույտ աչ­քե­րը հա­ռե­լով ու­սուց­չին, տետ­րը հանձ­նել նրան ու ան­մեղ ժպի­տով հայ­տա­րա­րել. «Ըն­կեր Աղաս­յան, դուք կա­րող եք հի­միկ­վա­նից «եր­կու» նշա­նա­կել, ես սկզ­բից մինչև վերջ Գրե­տա­յից եմ ար­տագ­րել»: Եվ, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, այդ արարք­նե­րը չէ, որ այժմ բնո­րոշ­ում էին Անա­հի­տին:

Նա սկ­սել էր հա­ճա­խա­կի խո­րա­սուզ­վել մտ­քե­րի մեջ, եր­բեմն առ եր­բեմն նա իրեն բռ­նում էր այն բա­նում, որ խան­դում է Կա­րե­նին իր ըն­կե­րու­հի­նե­րի նկատ­մամբ, երբ տես­նում էր, որ նրանք հենց այն­պես մո­տե­նում էին նրան՝ մի բան հարց­նե­լու, զրու­ցե­լու հե­տը (իր և Կա­րե­նի միջև վար­վե­ցո­ղու­թյան այդ պար­զու­թյու­նը չկար այլևս), գաղտ­նա­բար հետևում էր նրա յու­րա­քանչ­յուր քայ­լին, իսկ պա­տա­հա­կան հան­դի­պում­նե­րի ժա­մա­նակ շփոթ­վում, կորց­նում էր իրեն և արագ փախց­նում հա­յաց­քը:

Հա­սա­կա­կից աղ­ջիկ­նե­րի նման, Անա­հի­տը նույն­պես հա­ճա­խա­կի նա­մակ­ներ էր ստա­նում տղա­նե­րից և այդ նա­մակ­նե­րում՝ եր­բեմն քն­քուշ, եր­բեմն սր­տա­ռուչ, եր­բեմն էլ ծի­ծա­ղաշ­արժ, տղա­նե­րը ժա­մադ­րու­թյան էին կան­չում նրան: Դրանք, պարզ է, շո­յում էին նրա աղջ­կա­կան սնա­պար­ծու­թյու­նը, նա ու­րա­խա­նում և հպար­տա­նում էր այդ նա­մակ­նե­րով, և, փակ­վե­լով դա­սա­րա­նում կամ առանձ­նա­նա­լով դպ­րո­ցի բա­կի ինչ­-որ մի անկ­յու­նում, դրանք կար­դում էր ըն­կե­րու­հի­նե­րին, առանց տա­լու, իհար­կե, հե­ղի­նակ­նե­րի անուն­նե­րը: Այդ­պի­սի նա­մակ­ներ նա այժմ էլ ստա­նում էր, սա­կայն դրանք այլևս չէ­ին ու­րա­խաց­նում նրան, ավե­լի շուտ տա­րա­կու­սանք էին առաջ բե­րում, իսկ հե­տո վերջ­նա­կա­նա­պես սկ­սե­ցին ջղայ­նաց­նել, և, ստա­նա­լով հեր­թա­կան սի­րա­յին նա­մա­կը, նա պար­զա­պես վե­րա­դարձ­նում էր ետ՝ առանց կար­դա­լու, կամ պար­զա­պես պատ­ռում էր: Ի վեր­ջո, Անա­հի­տը խնդ­րեց իրեն ուղղ­ված ոչ մի նա­մակ չվերց­նել (այն նա­մակ­նե­րը սո­վո­րա­բար նրան էին հանձն­վում կամ հա­մա­դա­սա­րան­ցի աղ­ջիկ­նե­րի, կամ էլ ցածր դա­սա­րան­նե­րի աշ­ա­կերտ­նե­րի մի­ջո­ցով):

Ապ­րի­լի վեր­ջե­րին, արևոտ ու պայ­ծառ մի օր, Անա­հի­տը պա­յու­սա­կը ձեռ­քին գնում էր դպ­րոց: Երկ­րորդ զան­գը հն­չել էր ար­դեն, դրա հա­մար էլ շտա­պում էր: Նա ար­դեն հա­սել էր դպ­րոց, դար­պա­սի մոտ էր, մե­կը ետևից ասաց.

-Ա­նա­հիտ Գաբ­րի­ել­յա­նին ջերմ ող­ջույն­ներ:

Անա­հի­տը շրջ­վեց և տե­սավ Մուշ­եղ Առուշ­ան­յա­նին՝ 10-րդ «բ» դա­սա­րա­նից:

-Բարև,- սա­ռը ար­ձա­գան­քեց Անա­հի­տը:

-Ես հի­մա քայ­լում էի ձեր ետևից և ուշ­ա­դիր նա­յում ձեր ստ­վե­րին,- ասաց Մուշ­ե­ղը ժպ­տա­լով:

-Եվ հե­տո՞:

-Հե­տո ոչինչ: Ես նա­յում էի ձեր ստ­վե­րին և մտա­ծում այն մա­սին, որ գե­ղե­ցիկ աղ­ջիկ­նե­րի ստ­վերն էլ գե­ղե­ցիկ է լի­նում:

Անա­հի­տը ծի­ծա­ղեց:

-Ինչ չի հա­ջող­վում գնել ոս­կով՝ կա­րե­լի է նվա­ճել քաղցր խոս­քով: Դու, հա­վա­նո­րեն, այս նշա­նա­բա­նով ես առաջ­նորդ­վում, չէ՞:

-Ա­սենք թե,- մար­տա­կան տես­քով նե­տեց Մուշ­ե­ղը:

-Ա­նօ­գուտ է, Մուշ­եղ, այդ նշա­նա­բանն ու­նի իր բա­ցա­ռու­թյու­նը՝ ինձ վրա չի ներ­գոր­ծում:

-Դ­րա հա­մար էլ չե՞ս պա­տաս­խա­նում իմ նա­մա­կին:

-Ի՞նչ նա­մակ:

-Մեր դա­սա­րան­ցի Սա­թիկն էր բե­րել:

-Ես քո նա­մա­կը չեմ կար­դա­ցել:

-Ու­րեմն ար­ժա­նի չես հա­մա­րել:

-Հաշ­վիր, որ այդ­պես է:

-Շ­նոր­հա­կա­լու­թյուն,- քմ­ծի­ծաղ տվեց Մուշ­ե­ղը:- Դու գի­տե՞ս, թե մի խե­լոք մարդ ինչ է ասել այդ առ­թիվ: Նա ասել է. «Դու քո վե­րել­քի ճա­նա­պար­հին մարդ­կանց հետ այդ­քան դա­ժան մի եղիր. նրանց հետ դու կհան­դի­պես նաև ցած իջ­նե­լիս»: Լավ է, չէ՞, աս­ված:

Անա­հի­տին միշտ էլ բար­կաց­նում էր Մուշ­ե­ղի այդ խո­սե­լաձևը՝ ար­տա­հայտ­վել փքուն ու խո­րի­մաստ, և ամե­նագլ­խա­վո­րը՝ ու­րիշ­նե­րի խոս­քե­րով:

-Լավ է աս­ված, մի­այն թե չհաս­կա­ցա՝ դա ի՞նչ կապ ու­նի ինձ հետ:

-Ո­չինչ, Անա­հիտ, հե­տո կհաս­կա­նաս,- բազ­ման­շա­նակ խոս­տա­ցավ Մուշ­ե­ղը:

Անա­հի­տը հան­կար­ծա­կի կանգ առավ և, շրջ­վե­լով Մուշ­ե­ղի կողմն ու մի­ա­ժա­մա­նակ գի­տակ­ցե­լով, որ հե­տո պի­տի փոշ­մա­նի արած­նե­րի հա­մար, հուզ­մուն­քից շն­չա­հեղձ­վե­լով, անակն­կալ կեր­պով ասաց.

-Դու հո լավ գի­տես Կա­րե­նին: Մեր դա­սա­րան­ցի Կա­րե­նին:

Մուշ­եղն ինք­նա­բե­րա­բար գլ­խով արեց, զար­ման­քով նա­յե­լով աղջ­կա թեթևակի գու­նատ­ված դեմ­քին:

-Ա­սենք թե: գի­տեմ:

-Այ, եթե նա գրեր: Նրա­նից, մի­այն նրա­նից կու­զե­նա­յի նա­մակ ստա­նալ: Ինչ­պի­սին էլ որ լի­ներ այդ նա­մա­կը՝ թե­կուզ վի­րա­վո­րա­կան, թե­կուզ: մի­այն թե գր­ված լի­ներ նրա ձեռ­քով:

Անս­պա­սե­լի նո­րու­թյամբ շշ­մած՝ Մուշ­ե­ղը չէր հա­մար­ձակ­վում տե­ղից շարժ­վել: Թող­նե­լով նրան կանգ­նած, Անա­հի­տը, թանձր մա­զե­րը ծա­ծա­նե­լով ու­սե­րին, քա­րե սան­դուխք­նե­րով վա­զեց վեր և մտավ կի­սա­մութ մի­ջանցք: Նա վա­զե­լով ան­ցավ մի­ջանց­քով՝ հետզ­հե­տե ըն­տե­լա­նա­լով մթու­թյա­նը, և, ասես հե­տապն­դում էին, նուրբ ռուն­գե­րով արագ շն­չե­լով օդը, ներս մտավ դա­սա­րան: Նա հա­յաց­քով փնտ­րե­լով գտավ Կա­րե­նին և վճ­ռա­կա­նո­րեն մո­տե­ցավ նրան: Կա­րենն իր նս­տա­րա­նին նս­տած ինչ­-որ քրքր­ված գիրք էր կար­դում:

-Այդ ի՞նչ գիրք ես կար­դում, Կա­րեն,- հարց­րեց Անա­հի­տը:

Կա­րենն աչ­քե­րը կտ­րեց գր­քից, զար­ման­քով նա­յեց նրան:

-Լր­տես­նե­րի մա­սին է:

-Հե­տաքր­քի՞ր է:

-Դեռ չգի­տեմ, նոր եմ սկ­սել:

Նրա ուշ­ա­դիր հա­յաց­քի ներ­քո Անա­հի­տը՝ ար­տաս­վե­լու աս­տի­ճան հուզ­ված, շիկ­նան­քից այր­վե­լով, չգի­տես ին­չու, փոր­ձեց բա­ցել իր հին պա­յու­սա­կը: Բայց կող­պե­քը, հա­կա­ռա­կի պես, չէր բաց­վում, ըստ երևույ­թին, փչա­ցել էր: Եվ Անա­հի­տը, վհա­տու­թյան պոռթ­կու­մով բռն­ված, հան­կարծ, ինքն ան­գամ սար­սա­փե­լով սե­փա­կան խոս­քե­րից, ասաց.

-Գի­տե՞ս, ես կու­զե­նա­յի, որ վե­րա­դառ­նա­յին այն հին ու երա­նե­լի ժա­մա­նակ­նե­րը, երբ աղ­ջիկն ինքն էր սեր խոս­տո­վա­նում տղա­յին, և դա ան­պատ­վու­թյուն չէր հա­մար­վում: Բայց ոչ, ես դա չէի ու­զե­նա, որով­հետև այդ հին ժա­մա­նակ­նե­րում չէ­իր լի­նի դու:

Հի­մա, տա­րի­ներ հե­տո, աշ­նա­նա­յին լուսն­յակ ու ցուրտ գիշ­եր­վա մեջ մեն-­մի­այ­նակ կանգ­նած, Անա­հի­տը մտա­ծում էր այն հե­ռա­վոր, ար­դեն ան­դարձ օրե­րի մա­սին, և նրա հա­մար ամո­թա­լի ու միևնույն ժա­մա­նակ հա­ճե­լի էր վեր­հիշ­ել իր այս­պես ասած երե­խա­յա­կան արար­մուն­քը, որին, ամե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, մղեց նրան մի քա­նի րո­պե առաջ Մուշ­ե­ղի հետ տե­ղի ու­նե­ցած կար­ճատև խո­սակ­ցու­թյու­նը: Զար­մա­նա­լին այն էր, որ Կա­րենն իս­կույն հաս­կա­ցավ նրան: Նա մի քիչ գու­նատ­վեց, հե­տո ժպ­տաց, ինչ­պես նա է ըն­դու­նակ ժպ­տա­լու՝ մի­այն աչ­քե­րով:

Անա­հի­տը մինչև այ­սօր էլ չի կա­րո­ղա­նում մո­ռա­նալ, թե ինչ­պես այդ րո­պե­ին հո­գու վրա­յից անս­պա­սե­լի­ո­րեն չքա­ցավ լար­վա­ծու­թյու­նը, ձեռքն ակա­մա­յից ըն­կավ նս­տա­րա­նին, նրա ամ­բողջ էու­թյու­նը հա­մա­կեց տա­րօ­րի­նակ, ըն­դար­մաց­նող նվաղ­կո­տու­թյու­նը, որից ար­ցունք­ներն իրենք իրենց լց­վում էին աչ­քե­րը: Եվ նա թերևս լաց լի­ներ, բայց այդ պա­հին Կա­րե­նի ձեռ­քը զգույշ իջավ նրա ձեռ­քին և թեթևակի սեղ­մեց նրա մատ­նե­րի ծայ­րե­րը: Անա­հի­տը խո­նար­հեց կրա­կի պես այր­վող դեմ­քը, բայց ձեռ­քը ետ չքաշ­եց: Ար­ցունք­ներ չկա­յին նրա աչ­քե­րում, բայց սիրտն այ­պես էր բա­բա­խում, ասես ուր որ է պի­տի դուրս թռ­չեր կրծ­քից:

Անա­հի­տը ջրի ծո­րա­կի տակ լց­րեց ջրա­մա­նը և թաց, սա­ռը ջրա­մա­նը ձեռ­քին գնաց դե­պի տուն: Տուն մտ­նե­լիս նա ինչ­-որ հռնդ­յուն լսեց, կանգ առավ: Նրան թվաց՝ ավ­տո­մե­քե­նա­յի ձայն էր: Բայց ավ­տո­մե­քե­նա­յի ձայն չէր դա. բարձր, սա­րե­րից ու լեռ­նե­րից էլ շատ բարձր, աստ­ղա­զարդ երկն­քի մի­ջով ինչ­-որ օդա­նավ էր անց­նում՝ կար­միր լույս ար­ձա­կե­լով: Անա­հի­տը ներս մտավ, ջրա­մա­նը դրեց սե­ղա­նին, իր նախ­կին տե­ղը: Նրա աչ­քը կր­կին ըն­կավ խմ­բա­յին նկա­րին: Նկա­րում ինքն ու Կա­րե­նը իրա­րից հե­ռու են, իսկ այն ժա­մա­նակ ան­բա­ժան էին: Անա­հիտն իրեն ամե­նա­եր­ջա­նիկ աղ­ջիկն էր հա­մա­րում արար աշ­խար­հում: Նրա էու­թյան յու­րա­քանչ­յուր բջիջ պա­րուր­ված էր այդ զգաց­մուն­քով: Երե­կո­նե­րը նա պառ­կում էր քնե­լու այդ բերկ­րա­լից, շա­րու­նակ իրեն զար­մաց­նող զգա­ցու­մով, և մտա­ծում էր գա­լիք օր­վա մա­սին, որը նույ­պես սկս­վե­լու էր նույն ար­բեց­նող հուզ­մուն­քով: Անա­հի­տի սիրտն ու հո­գին, ինչ­պես նո­րա­հաս գի­նու ոսկ­յա թաս, պռն­կե-պ­ռունկ լց­ված էր ցն­ծուն եր­ջան­կու­թյամբ: Նա նույ­նիսկ ջա­նում էր քայ­լել հան­դարտ ու սա­հուն քայլ­ված­քով, ասես վա­խե­նա­լով թափթ­փել այդ ար­բեց­նող գի­նին: Անա­հիտն առա­վոտ­ներն արթ­նա­նում էր վաղ, մինչև արևը դուրս կգար, արթ­նա­նում էր ինչ­-որ բա­նի մա­սին իրար հետ տաք վի­ճող ճնճ­ղուկ­նե­րի ան­հան­գիստ ճռ­վող­յու­նից, մի­առ­ժա­մա­նակ ան­խոհ ժպի­տով նա­յում էր նրանց, հե­տո փա­կում աչ­քե­րը և մտա­ծում Կա­րե­նի մա­սին՝ հիշ­ո­ղու­թյան մեջ հեր­թով վե­րա­կեն­դա­նաց­նե­լով երեկ երե­կո­յան նրա հետ անց­կաց­րած յու­րա­քանչ­յուր ակն­թար­թը: Հե­տո ան­կող­նուց ել­նում, դուրս էր գա­լիս պատշ­գամբ և այդ­պես վար­դա­գույն թա­փան­ցիկ գիշ­ե­րա­նո­ցով, բա­րակ մեջքն ի վար թա­փած շող­շո­ղուն, ասես ոս­կեջ­րով լվա­ցած թանձր մա­զե­րով, եր­կար կանգ­նում, կկոց­ված աչ­քե­րով դի­տում էր այդ մեծ, տաք ու բա­րի աշ­խար­հը, որը շռայ­լո­րեն նրան էր հղում վաղ լու­սա­բա­ցի իր մաք­րա­մա­քուր կա­պույտ լույ­սը: Իսկ հե­տո ներքևում, Մա­տու­ռի ձո­րում ընդ­հա­տում­նե­րով սկ­սում էր դայ­լայ­լել դեղ­ձա­նի­կը: Անա­հիտն արագ նա­խա­ճաշ­ում, կար­գի էր բե­րում մա­զե­րը, և վերց­նե­լով պղն­ձե կու­ժը, վա­զում էր դուրս, չմո­ռա­նա­լով, իհար­կե, զգուշ­աց­նել մո­րը.

-Մա­մա, ես գնա­ցի ջրի:

-Շուտ վե­րա­դար­ձիր, քն­նու­թյան ես պատ­րաստ­վում,- իր հեր­թին ահա­զան­գում է մայ­րը:

Ձո­րում, կամր­ջից վեր, ու­ռե­նի­նե­րի տակ փոք­րիկ մի աղբ­յուր կար, որ մամ­ռոտ քա­րե­րի մեջ գիշ­եր ու զօր ցած­րա­ձայն եր­գում էր, այդ­պես եր­գե­լով էլ անց­նում էր մի քա­նի տասն­յակ մետր ճա­նա­պար­հը, ու նո­րից կոր­չում՝ ան­հայտ ու անա­նուն: Այս­տեղ, այս աղբ­յու­րի մոտ էին նրանք մշ­տա­պես հան­դի­պում: Գյու­ղում ու­րիշ աղբ­յուր կար՝ երեք ծո­րա­կով, վա­րար: Տա­րին չորս բո­լոր մար­դաշ­ատ էր լի­նում այս­տեղ. կա­նայք կժե­րով ու դույ­լե­րով ջուր են վերց­նում, լվա­նում են իրենց նախշուն կար­պետ­նե­րը, տղա­մար­դիկ ջրում են իրենց ձի­ե­րին, այս­տեղ են գա­լիս դա­տարկ, դնգդն­գան տա­կառ­նե­րով սայ­լե­րը՝ ջուր տա­նե­լու հնձ­վոր­նե­րին ու ծխա­խո­տա­գործ­նե­րին: Իսկ սրա, մամ­ռոտ քա­րե­րի մեջ կա­մա­ցուկ եր­գող այս անա­նուն աղբ­յու­րի հա­մար, որի սառ­նո­րակ ջրե­րը, հա­զիվ մի քա­նի մետր վա­զե­լով՝ կոր­չում են ըն­կու­զե­նի­նե­րի տակ, կուժ­կոտ­րու­կի դեղ­նա­գույն ծա­ղիկ­նե­րի մեջ, մի­ակ մխի­թա­րու­թյունն ասես այն է, որ ճապ­կի ճի­պո­տի պես ճկուն, խա­ղաց­կուն իրա­նով մի սի­րուն աղ­ջիկ ու բարձ­րա­հա­սակ, սև հոն­քե­րի տա­կից սևեռուն նա­յող լր­ջա­խոհ մի տղա հա­մար­յա ամեն օր գա­լիս են իր մոտ, իրեն են վս­տա­հում իրենց սե­րը, իր ներ­կա­յու­թյամբ եր­կար զրու­ցում են՝ շա­րու­նակ շիկ­նե­լով ու չհա­մար­ձակ­վե­լով նա­յել իրար, խո­սում են կա­մա­ցուկ, և ին­քը հաս­կա­նում է, իհար­կե, որ սի­րո մա­սին չի կա­րե­լի բարձր խո­սել: Եվ գու­ցե դրա հա­մար է, որ ան­հայտ ու անա­նուն աղբ­յու­րը՝ մո­ռաց­ված աստ­ծուց ու մարդ­կան­ցից, իր կարճ ճա­նա­պարհն անց­նում է ու­րախ եր­գե­լով, ինչ­պես ոս­կեթև թի­թեռ, որն ամ­բողջ օրը թրվ­ռում, ան­հոգ պա­րում է, չի­մա­նա­լով, որ այս մեծ ու լույս աշ­խար­հում ըն­դա­մե­նը մի օր­վա կյանք ու­նի ին­քը: Անա­հի­տը կու­ժը դնում էր աղբ­յու­րի տակ, և, մինչև այն կլց­վեր ջրով, Կա­րե­նի հետ ձեռք-­ձեռ­քի ձորն ի վեր խո­րա­նում էին ան­տա­ռի մեջ, եր­բեմն ծա­ղիկ­ներ փն­ջում, եր­բեմն նս­տում գե­տա­կի մոտ՝ ունկնդ­րե­լով նրա եր­գը: Գե­տա­կը գա­լիս էր լեռ­նե­րից, նա իր հետ բե­րում էր լեռ­նե­րի հո­վը, այդ սա­ռը, շնկշն­կան հո­վը նրանց էր հասց­նում բարձր լեռ­նե­րի կրծ­քին ծվա­րած ծա­ղիկ­նե­րի բուր­մուն­քը, և Անա­հի­տը չգի­տեր, չէր կա­րո­ղա­նում հաս­կա­նալ՝ ծա­ղիկ­նե­րի բուր­մուն­քի՞ց էր ար­բում, թե՞ նրա­նից, որ Կա­րենն այդ­քան մոտ է նս­տած իրեն:

Անա­հիտն այդ օրը չի մո­ռա­նա եր­բեք: Չի կա­րո­ղա­նա մո­ռա­նալ: Ավար­տա­կան առա­ջին քն­նու­թյու­նից հե­տո, դպ­րո­ցից տուն գնա­լու ճա­նա­պար­հին, Անա­հի­տը, առանց նա­խա­պես պայ­մա­նա­վոր­վե­լու, հան­կարծ կամր­ջի մոտ թեք­վեց դե­պի ձո­րը և չնա­յե­լով ետ, ձորն ի վեր վա­զեց դե­պի ծա­նոթ աղբ­յու­րը՝ իր ետևից տա­նե­լով Կա­րե­նին: Հաս­նե­լով աղբ­յու­րին, նա մեջ­քով հեն­վեց սպի­տա­կա­վուն հա­ճա­րե­նի­նե­րից մե­կի բնին և, վա­զե­լուց շուն­չը կտր­վե­լով, սկ­սեց նա­յել Կա­րե­նին:

Կա­րե­նը Անա­հի­տին չէր նա­յում, նա մի պահ նա­յեց երկն­քի խոր­քը մխրճ­ված հա­ճար­կե­նուն, որի տակ կանգ­նած էր Անա­հի­տը, և, գր­պա­նից հա­նե­լով դա­նա­կը, սկ­սեց ինչ­-որ բան փո­րագ­րել սպի­տա­կա­վուն ծա­ռաբ­նին: Անա­հի­տը գլու­խը թե­քել, հե­տաքրք­րու­թյամբ նա­յում էր ու ժպ­տում: Քր­տին­քի կա­թիլ­նե­րը ճա­կա­տին՝ Կա­րե­նը ջա­նա­սի­րու­թյամբ փո­րագ­րեց իրենց անուն­նե­րի սկզբ­նա­տա­ռե­րը. »Կ+Ա= սեր», և, իր արա­ծից գոհ ու եր­ջա­նիկ, հաղ­թա­կան նա­յեց Անա­հի­տին: Անա­հի­տը շա­րու­նա­կում էր ժպ­տալ՝ ձյու­նաս­պի­տակ ատամ­նե­րով սեղ­մե­լով շուր­թե­րը: Կա­րե­նը նա­յեց նրան և, մի կողմ նե­տե­լով դա­նա­կը, արա­գո­րեն մո­տե­ցավ Անա­հի­տին և փութ­կոտ մի շար­ժու­մով գր­կե­լով նրա տաք ու հնա­զանդ մեջ­քը, հուզ­մուն­քից շն­չա­հեղձ­վե­լով, բե­րա­նով արագ գտավ նրա այր­վող շուր­թե­րը:

Անա­հի­տը, դեռևս մեջ­քով սեղմ­ված ծա­ռաբ­նին և անուժ դի­մադ­րե­լու Կա­րե­նի մո­լուց­քին, դան­դա­ղո­րեն սա­հեց ցած՝ ասես տեն­դի մեջ՝ հա­ռա­չե­լով ու տն­քա­լով: «Մի­թե՞ հնա­րա­վոր է ապ­րել առանց քեզ»,-շշն­ջում էր Կա­րե­նը, ան­հա­գո­րեն շն­չե­լով նրա աղջ­կա­կան բույրն ու մո­լեգ­նա­բար համ­բու­րե­լով հրա­գույն շուր­թե­րը, թախ­ծա­նուշ ջինջ աչ­քե­րը, դեմ­քը, մա­զե­րը:

Այդ­պես շե­րու­նակ­վեց մինչև հու­նի­սի վեր­ջը: Ար­դեն հանձ­նել էին վեր­ջին քն­նու­թյու­նը, պատ­րաստ­վում էին ավար­տա­կա­կան երե­կույ­թին: Աղ­ջիկ­ներն իրենց հա­մար տո­նա­կան զգեստ­ներ էին կա­րում, տղա­ներն ամ­բողջ օրն անց էին կաց­նում դպ­րո­ցում՝ նա­խա­պատ­րաս­տե­լով այն նոր ու­սում­նա­կան տար­վան. սպի­տա­կաց­նում էին դա­սա­սեն­յակ­նե­րի պա­տե­րը, նս­տա­րան­նե­րը ներ­կում, լվա­նում ապա­կի­նե­րը- վա­ղուց ի վեր այդ­պի­սի ավան­դույթ կար դպ­րո­ցում՝ շր­ջա­նա­վարտ­նե­րը պար­տա­վոր էին իրենց ու­ժե­րով վե­րա­նո­րո­գել դպ­րո­ցա­կան շեն­քը, և, ինչ­պես էս­տա­ֆետ, հա­ջորդ սերն­դին հանձ­նել այն կազմ ու պատ­րաստ:

Անա­հիտն ամեն երե­կո, վեր­ջաց­նե­լով տան աշ­խա­տանք­նե­րը, գնում էր դպ­րոց՝ իմա­նա­լու, թե ինչ­պես են գնում տղա­նե­րի գոր­ծե­րը: Մյուս աղ­ջիկ­նե­րը նույն­պես գա­լիս էին: Պետք էր, օգ­նում էին, չէ՝ պար­զա­պես զրու­ցում էին՝ բազ­մա­զա­նու­թյուն մտց­նե­լով տղա­նե­րի աշ­խա­տան­քա­յին առօր­յա­յի մեջ: Հե­տո բա­ժան­վում էին, և նրանց աշ­խույժ ձայ­նե­րը եր­կար ժա­մա­նակ հն­չում էին գյու­ղա­կան կի­սա­մութ փո­ղոց­նե­րում:

Այդ­պի­սի մի օր Անա­հիտն ուշ­ա­ցած եկավ դպ­րոց: Նա Կա­րե­նին տե­սավ հեռ­վից. ու­սուց­չա­նո­ցի դու­ռը հա­նել, ռան­դայով տաշ­ում էր:

-Բարև,- մո­տե­նա­լով ասաց Անա­հի­տը՝ զար­ման­քով նա­յե­լով նրան:

-Փեղ­կե­րից մե­կը կիպ չի նս­տում շր­ջա­նակ­ի մեջ, ստիպ­ված տաշ­ում եմ:

-Դու հյուս­նու­թյո՞ւն էլ ես կա­րո­ղա­նում անել:

-Քիչ-­քիչ սո­վո­րում եմ,- քմ­ծի­ծաղ տվեց Կա­րե­նը:- Գու­ցե պետք եկավ:

Անա­հի­տին թվաց՝ ինչ­-որ անու­րախ բան կար այդ քմ­ծի­ծա­ղի մեջ: Նա ուշ­ադ­րու­թյամբ զն­նեց Կա­րե­նին՝ ձգ­տե­լով բռ­նել նրա հա­յաց­քը, բայց դա Անա­հի­տին չհա­ջող­վեց: Կա­րենն աշ­խա­տում էր չնա­յել նրան, ձևաց­նե­լով, թե չա­փա­զանց կլան­ված է աշ­խա­տան­քով:

Անա­հի­տը, զուտ կա­նա­ցի­ա­կան հո­տա­ռու­թյամբ, նե­րըմբռ­նո­ղա­բար հաս­կա­ցավ. ինչ­-որ բան է պա­տա­հել, և այդ ինչ­-որ բա­նը կապ­ված է իր հետ: Բայց ի՞նչ: Նա տեն­դո­րեն միտ­քը բե­րեց իր յու­րա­քանչ­յուր քայ­լը, յու­րա­քանչ­յուր ասած խոս­քը, բայց դրանց մեջ այն­պի­սի մի բան չգ­տավ, որ վի­րա­վո­րեր կամ վշ­տաց­ներ Կա­րե­նին: Եվ այդ պա­հից մի աղոտ տագ­նապ սո­ղոս­կեց սիր­տը: Հարց­նել այդ մա­սին Կա­րե­նին, չհա­մար­ձակ­վեց. գի­տեր՝ եթե չի ասում, ու­րեմն անօ­գուտ է հար­ցու­փոր­ձը, չի ասի:

Պար­զա­պես հար­կա­վոր է համ­բե­րու­թյամբ զին­վել և սպա­սել: Եվ Անա­հի­տը ամ­բողջ երե­կոն սպա­սեց՝ ան­դադ­րում հո­գով շր­ջե­լով մի­ջանցք­նե­րում ու բռ­նազ­բո­սիկ ժպի­տով պա­տաս­խա­նե­լով աղ­ջիկ­նե­րի և տղա­նե­րի ու­րախ կա­տակ­նե­րին:

Բա­նա­լի­նե­րը հանձ­նե­լով տն­տես­վար Աշ­ո­տին, տղա­ներն ու աղ­ջիկ­նե­րը դուրս եկան դպ­րո­ցից: Չգի­տես ին­չու, Անա­հի­տին այն­պես թվաց, թե այ­սօր ինքն ու Կա­րե­նը եր­կար չեն մնա իրար հետ, շուտ կբա­ժան­վեն: Ին­չո՞ւ հան­կարծ այդ­պես թվաց՝ Անա­հի­տը չհաս­կա­ցավ: Բա­ժան­վե­լով ընդ­հա­նուր խմ­բից, նրանք լուռ, առանց մի խոս­քի, սպի­տա­կին տվող ճա­նա­պար­հով քայ­լե­ցին դե­պի տուն: Խախ­տե­լով լռու­թյու­նը, Կա­րե­նը, իբր ի մի­ջի ­այ­լոց, ասաց, որ ավար­տա­կան երե­կույ­թից ան­մի­ջա­պես հե­տո գնա­լու է Ղա­զախս­տան, Կուս­տա­նա­յի մարզ՝ քե­ռու մոտ: Անա­հիտն այն­պես հան­կար­ծա­կի կանգ առավ, ասես մթու­թյան մեջ դեմ առավ պա­տի:

-Ինչ­պե՞ս: Ղա­զախս­տա՞ն: Դու ինձ թող­նում ես մե­նա՞կ:

-Այդ­պես է պետք, Անա­հիտ:

-Իսկ ե՞ս: Ես ի՞նչ պի­տի անեմ առանց քեզ:

-Կտխ­րես մի քա­նի ամիս:

-Քեզ հա­մար հեշտ է ասել՝ «Կտխ­րես:»: Ես առանց քեզ կմեռ­նեմ այս­տեղ:

-Ես պետք է գնամ: Ան­պայ­ման պետք է գնամ: Այ­լա­պես:

-Այ­լա­պես ի՞նչ,- արագ վրա բե­րեց Անա­հի­տը:- Դու ինձ­նից մի թաքց­րու ոչինչ: Դու այլևս չես սի­րում ինձ, չէ՞:

-Ոչ, սի­րում եմ, Անա­հիտ, հենց նրա հա­մար եմ գնում, որով­հետև սի­րում եմ::- Նա քիչ լռեց, հե­տո ավե­լաց­րեց մտամ­փոփ:- Ամեն ինչ ինչ­քան հեշտ կլի­ներ, եթե չսի­րե­ի քեզ: Եթե այդ­պես լի­ներ, ես ոչ մի տեղ էլ չէի գնա:

Դառն ու օտա­րո­տի հն­չե­ցին Կա­րե­նի բա­ռե­րը: Անա­հի­տը լար­վեց, տագ­նա­պով դի­տե­լով Կա­րե­նի դեմքն ու ջա­նա­լով կռա­հել, թե որ­տե­ղի՞ց է գա­լիս այս դա­ռը մոր­մո­քը, սա­կայն մթան մեջ ոչինչ տես­նել չկա­րո­ղա­ցավ՝ բա­ցի իր հա­մար ան­սահ­ման թանկ դի­մագ­ծե­րից:

-Աստ­ված իմ, դու այդ ին­չե՞ր ես ասում, Կա­րեն,- մի տե­սակ փոխ­ված ձայ­նով մրմն­ջաց Անա­հի­տը: -Ես ոչինչ հաս­կա­նալ չեմ կա­րո­ղա­նում: Ի՞նչ է պա­տա­հել:

-Մի ան­հանգս­տա­նա, ամեն ինչ լավ կլի­նի,- ասաց Կա­րե­նը, քնք­շո­րեն սեղ­մե­լով նրա թևը՝ ար­մուն­կից քիչ վերև:- Ամե­նից շա­տը՝ կես տա­րի, և մենք ազատ կլի­նենք, ինչ­պես:

-Դու զար­մաց­նում ես ինձ, Կա­րեն,- ընդ­հա­տեց Անա­հի­տը:- Մի՞­թե մենք հի­մա ազատ չենք: Մի­թե՞ որևէ մե­կը խան­գա­րում է մեզ:

-Ոչ, իհար­կե, բայց կու­զե­նա­յի, որ բո­լո­րո­վին ազատ լի­նենք:- ար­տա­բերեց Կա­րե­նը թեթևակի դո­ղա­ցող ձայ­նով և, ասես ցան­կա­նա­լով ազատ­վել նրա­նից, ան­մի­ջա­պես շտա­պեց­րեց:- Դե լավ, գնա, ուշ է ար­դեն: Բա­րի գիշ­եր:- Կա­րե­նը, առանց ետ նա­յե­լու, քայ­լեց կի­սա­մութ փո­ղո­ցով:

«Աստ­ված իմ, այս ի՞նչ է կա­տար­վում ինձ հետ,- ար­ցուն­քից խեղդ­վե­լով շշն­ջում էր Անա­հի­տը, նա­յե­լով ծայ­րե­ծայր սևակ­նած երկն­քին: Նա ամեն ինչ թաքց­նում է ինձ­նից: Գու­ցե ու­րիշ­ի է սի­րում,- մ­տա­ծում էր նա հու­սա­բեկ,- գու­ցե ու­րիշ­ի է սի­րում ու չի ու­զում այդ մա­սին ասել ինձ»: Մտ­քե­րը նրան հան­գիստ չէ­ին տա­լիս: Սր­տում իրա­րա­մերժ հար­ցեր էին ծն­վում, սա­կայն բո­լոր այդ հար­ցերն այդ­պես էլ մնում էին ան­պա­տաս­խան: Մի բան պարզ էր սա­կայն. սև ամ­պեր էին կու­տակ­վում նրանց սի­րո վրա:

:Կա­րե­նը, իհար­կե, Անա­հի­տից որոշ բա­ներ թաքց­րել էր, և թաքց­րել էր ոչ մի­այն նրա հա­մար, որ վա­խե­նում էր ցավ պատ­ճա­ռել նրան, այլ որ ին­քը Կա­րենն էլ դեռևս մի կար­գին չէր կա­րո­ղա­նում ըմբռ­նել պա­տա­հա­ծի իմաս­տը:

Երե­կո­յան` դպ­րոց ճա­նա­պարհ­վե­լուց մի քա­նի րո­պե առաջ, հայ­րը կանգ­նեց­րեց նրան դար­պա­սի մոտ:

-Ա­րի այս­տեղ,- ասաց նա, -քեզ հետ խո­սե­լու բան ու­նեմ:

Հոր խո­սե­լու տո­նը, իր բա­վա­կա­նին ան­զուսպ բնա­վո­րու­թյան հա­մե­մատ՝ չա­փա­զանց մեղմ, զգաս­տաց­րեց Կա­րե­նին:

-Էդ ո՞ւր ես գնում,- հարց­րեց հայ­րը՝ գր­պա­նից հա­նե­լով «Բե­լա­մոր­կա­նա­լի» ճմրթ­ված տու­փը:- Էլի դպ­րո՞ց ես գնում:

-Ա­յո, ավար­տա­կան երե­կույ­թի ենք պատ­րաստ­վում:

-Չա­փա­զանց եր­կար եք պատ­րաստ­վում դուք էդ երե­կույ­թին,- ասաց հայ­րը և, վա­ռե­լով գլա­նակն ու աչ­քի մե­կը կկո­ցե­լով՝ ծու­խը բաց թո­ղեց վեր:

-Բայց դպ­րոցն էլ փոքր դպ­րոց չի,- ժպ­տաց Կա­րե­նը, կռա­հե­լով, որ դպ­րո­ցի մա­սին հայ­րը հենց այն­պես, ի մի­ջի այ­լոց ասաց, իսկ գլ­խա­վո­րը դեռ առջևում է: Եվ Կա­րե­նը ներ­քուստ շտկ­վեց՝ պատ­րաստ ամեն մի անակն­կա­լի:

-Էդ ճիշտ է,- հա­մա­ձայն­վեց հայ­րը:- Ինչ ճիշտ է, ճիշտ է:- Նա, առանց շտա­պե­լու, ծխա­խո­տի ծու­խը ներս քաշ­եց, հե­տո գլ­խի թեթևակի շար­ժու­մով ցույց տվեց ան­ցած ձմեռ­վա­նից մնա­ցած կոճ­ղը:- Նս­տիր, գործ ու­նեմ քեզ հետ:

Կա­րե­նը նս­տեց կոճ­ղին, հոր դի­մաց, նրա դեմքն ասես իս­կույն քար կտ­րեց:

-Ի՞նչ գործ է:

-Ու­րեմն էս­պես է բա­նը, տղաս, ինձ էն­քան էլ դուր չի գա­լիս, որ քեզ ամեն օր տես­նում են էդ: անունն ինչ է:Սու­րե­նի աղջ­կա հետ:

-Ա­նա­հիտ է անու­նը,- հուշ­եց Կա­րե­նը:- Իսկ նա ի՞նչ է արել քեզ:

Հայ­րը մթ­նեց, դժ­գոհ նե­տեց ծխու­կը և կրուն­կով տրո­րե­լով այն, բղա­վեց.

-Իսկ ի՞նչ պի­տի անի: Հը՞, նա ինչ պի­տի անի ինձ:

Առա­ջին հա­յաց­քից անի­մաստ թվա­ցող այդ հար­ցը, ըստ ամե­նայ­նի, իր մեջ նուրբ ակ­նարկ էր պա­րու­նա­կում, սա­կայն Կա­րե­նը ձևաց­րեց, թե իբր չն­կա­տեց դա, ան­տար­բեր տես­քով թոթ­վեց ու­սե­րը՝ այս ան­գամ ցու­ցադ­րա­բար նա­յե­լով ժա­մա­ցույ­ցին:

-Իսկ գու­ցե պե՞տք չէ այդ մա­սին, պա­պա, մի ու­րիշ ան­գամ:

-Վա­խե­նում եմ հե­տո ուշ լի­նի:

-Որ այդ­պես է: հի­մա էլ ուշ է ար­դեն:

Դա աս­վեց այն­պի­սի հան­դուգն զսպ­վա­ծու­թյամբ ու սա­ռը հաս­տա­տա­կա­մու­թյամբ, որ հայ­րը մի պահ շփոթ­վեց, բայց իս­կույնևեթ հա­վա­քեց իրեն և, ցաս­կոտ հա­յաց­քով նա­յե­լով որ­դուն, ֆշ­շաց.

-Դու էդ ի՞նչ ես տա­կից-գլ­խից դուրս տա­լիս, շուն-­շան տղա, խայ­տա­ռա­կել ես ու­զում, հա՞, մեզ ժո­ղովր­դի:

-Մի վա­խե­ցիր, հայ­րիկ, ոչինչ էլ չի եղել,- ընդ­հա­տեց նրան Կա­րե­նը քմ­ծի­ծաղ տա­լով:- Ես պար­զա­պես ու­զում էի ասել, որ սի­րում եմ Անա­հի­տին և նրան ոչ ոքի հետ չեմ փո­խի: Եվ եթե երբևէ ամուս­նա­նամ, ապա մի­այն նրա հետ:

Կա­րե­նը ոտ­նա­ձայ­ներ լսեց և իս­կույն ճա­նա­չեց. մոր ոտ­նա­ձայ­ներն էին: Մայ­րը կանգ առավ, բայց լուռ էր դեռ: Սա­կայն Կա­րե­նը լավ գի­տեր մոր բնա­վո­րու­թյու­նը. նա սկզ­բում խո­սակ­ցու­թյան մեջ առաջ­նու­թյու­նը թող­նում էր ամուս­նուն, բայց շու­տով դա մո­ռաց­վում էր, և նա վս­տա­հո­րեն ու բա­վա­կա­նին հա­ջող կեր­պով ստանձ­նում էր ըն­տա­նի­քի գլ­խա­վո­րի իր դե­րը:

Այս­պես եղավ և հի­մա: Տես­նե­լով, որ որ­դու վեր­ջին խոս­քե­րը դարձ­յալ ծանր դրու­թյան մեջ գցե­ցին ամուս­նուն, նա հաս­կա­ցավ, որ եկել է վճ­ռա­կան պա­հը, հար­կա­վոր է ան­հա­պաղ խառն­վել և ամեն ինչ դնել իր տե­ղը: Մայ­րը, շր­ջան­ցե­լով կոճ­ղը, որի վրա նս­տած էր Կա­րե­նը, եկավ կանգ­նեց ամուս­նու կող­քին:

-Սա ինչ է, պսակ­վո՞ւմ ես ար­դեն: Եվ ո՞ւմ հետ ես պսակ­վում՝ շո­ֆեր Սու­րե­նի աղջ­կա՞, էդ նրանց հարս­տու­թյան վրա՞ ես աչք դրել, թե՞ նրա դիպ­լո­մի:

-Ես պսակ­վե­լու ոչ մի մտադ­րու­թյուն չունեմ, մա­մա,- ու­սե­րը թոթ­վեց Կա­րե­նը:- Եթե բա­նը հաս­նի դրան, պարզ է, որ առա­ջի­նը ձեզ­նից խոր­հուրդ կհարց­նեմ: Մի՞­թե կաս­կա­ծում էիր: Իսկ ինչ վե­րա­բե­րում է նրանց հարս­տու­թյա­նը, ապա մենք նույն­պես մի­լի­ո­նա­տեր չենք:- Նա հան­դարտ ելավ տե­ղից և վեր­ջա­պես ասաց այն հիմ­նա­կա­նը, որի շուր­ջը, ըստ էու­թյան, պտտ­վում էր այս զրույ­ցը:- Գու­ցե հենց այդ պատ­ճա­ռով եք ինձ հա­մար հա­րուստ ու դիպ­լո­մա­վոր հարս­նա­ցու ճա­րել: Եվ նույ­նիսկ նրա ծնող­նե­րի հետ պայ­մա­նա­վոր­վել եք՝ առանց ինձ վճ­ռել իմ բախ­տը: Վատ չէր լի­նի իմ կար­ծիքն էլ հարց­նե­իք:

Ծնող­նե­րը գաղտ­նա­բար նա­յե­ցին իրար: Նրանք լավ գի­տե­ին, որ իրեց որ­դին հարկ եղած դեպ­քում, խոս­քի տակ չի մնա: Սա­կայն այդ­պի­սի բա­ցար­ձակ ուղ­ղամ­տու­թյուն նրա­նից եր­բեք չէ­ին սպա­սում:

-Եվ շատ էլ լավ ենք արել, որ պայ­մա­նա­վոր­վել ենք,- ճղր­տաց մայ­րը:- Իսկ ին­չի՞ հա­մար ենք արել դա: Որ­պես­զի քեզ նման հի­մա­րը լավ ապ­րուստ ու­նե­նա: Որ­պես­զի ստիպ­ված չլի­նես վիզ ծռել ու­րիշ­ի առաջ: Գա­լու է, գա­լու է էդ օրը, եր­կու ձեռ­քով գլուխդ թա­կե­լու ես քո էդ սի­րո հա­մար, բայց ուշ է լի­նե­լու:

-Աղ­չի,- սաս­տեց նրան ամու­սի­նը,- սպա­սիր, էն չես ասում, ինչ հար­կա­վոր է: Թող սի­րի, սի­րե­լով պսակ­վի: Մի­այն թե ինձ ասա, Աստ­ղիկն ին­չո՞վ է պա­կաս քո էդ Սու­րե­նի աղջ­կա­նից: Նա ինչ է, քո՞ռ է, քա­չա՞լ է: Որ նա­յում ես՝ ոնց որ մի հու­րի-­փե­րի, ազն­վու­թյամբ եմ ասում, մեր էս վե­րի գյու­ղա­րան­քում նրա նման աղ­ջիկ չեմ տե­սել: Եվ քա­ղա­քում էլ ապ­րում է, ոչ թե քո էս աղ­ջիկ­նե­րի նման՝ ամ­ռանն ու աշ­նա­նը՝ հան­դե­րում, ձմ­ռանն ու գար­նա­նը՝ ձյուն ու ցե­խի մեջ կո­րած:

-Այդ­պի­սի­ներն ինձ ավե­լի են դուր գա­լիս,- հա­մա­ռո­րեն ասաց Կա­րե­նը:

Նրա վրա հոր խոս­քե­րը ազ­դե­ցու­թյուն չու­նե­ցան, որով­հետև ան­խելք մարդն ան­գամ կհաս­կա­նար, որ դա ան­հա­ջող փորձ էր՝ սքո­ղել կնոջ չա­փից դուրս բա­ցար­ձակ աս­ված խոս­քե­րը. քան­զի հիմ­նա­կան միտ­քը հենց պա­րու­նա­կում էր նրա բա­ռե­րում. մայրն ու­զում էր խնա­մի­ա­նալ իր մի հե­ռու ազ­գա­կա­նի հետ, որը խոս­տա­ցել էր աղջ­կա օժի­տի հետ մի­ա­սին ավ­տո­մե­քե­նա նվի­րել ապա­գա փե­սա­յին, իսկ հար­սա­նի­քից հե­տո նո­րապ­սակ­նե­րի հա­մար սե­փա­կան առանձ­նա­տուն կա­ռու­ցել քա­ղա­քում (այդ ազ­գա­կանն ապ­րում էր մարզ­կենտ­րո­նում, ինչ որ պետ էր յու­ղի գոր­ծա­րա­նում, և կաս­կած չկար, որ նա ան­պայ­ման կկա­տա­րի իր խոս­տու­մը. Աստ­ղի­կը նրա մի­ակ աղ­ջիկն էր, սո­վո­րում էր օտար լե­զու­նե­րի ինս­տի­տու­տի առա­ջին կուր­սում և, իմի­ջի­այ­լոց, ան­տար­բեր չէր Կա­րե­նի նկատմամբ, որը, սա­կայն, նրան պար­զա­պես վե­րա­բեր­վում էր որ­պես հե­ռու ազ­գա­կա­նի, ոչ ավել:

-Ձ­յուն ու ցե­խի մեջ կո­րած­ներն ինձ ավ­լի են դուր գա­լիս,- կրկ­նեց Կա­րե­նը:- Իսկ առանձ­նա­տունն ու մե­քե­նան ինձ պետք չեն: Տուն՝ մենք ու­նենք, իսկ ինչ մնում է մե­քե­նա­յին, առանց դրան էլ կա­րե­լի է ապ­րել:

-Սու­րե­նի աղ­ջիկն իմ տուն չի մտ­նե­լու,- նո­րից ճղր­տաց մայ­րը:- Ես ու հերդ նրա հա­մար չենք տա­րի­նե­րով տուն ու տեղ դրել, որ­պես­զի նա գա տի­րու­թյուն անի էս­տեղ: Նրա ոտն էս տա­նը չի լի­նե­լու:

-Ին­չո՞ւ,- գու­նատ­վեց Կա­րե­նը­ը:- Որով­հետև հա­րուստ ըն­տա­նի­քից չէ, դիպ­լոմ չու­նի, և պարզ չէ՝ կու­նե­նա՞ երբևէ: Այո՞:

-Ա­յո,- շուր­թե­րը սեղ­մած գլ­խով արեց մայ­րը:

-Որ դու դիպ­լոմ ու­նես, ին­չի՞ է պետք: Գո­նե մի օր աշ­խա­տե՞լ ես կյան­քում:

-Չեմ աշ­խա­տել, որով­հետև դրա կա­րի­քը չենք զգում: Ամու­սինս աշ­խա­տում է:

-Ա­մու­սինդ հա­սա­րակ ան­տա­ռա­պահ է՝ ութ­սու­ներ­կու ռուբ­լի աշ­խա­տա­վար­ձով:

-Հա­սա­րակ ան­տա­ռա­պահ է, բայց ամ­բողջ շր­ջա­նը ճա­նա­չում, հար­գում է նրան:

-Պե­տա­կան ան­տա­ռը ծա­խում, բո­լո­րին ու­տաց­նում է, դրա հա­մար էլ հար­գում են:

Խո­սակ­ցու­թյունն այ­նու­հետև վե­րած­վեց ան­հե­թե­թու­թյան, ծնող­նե­րը սկ­սե­ցին բղա­վել Կա­րե­նի վրա, պա­հան­ջե­լով նրա­նից հնա­զան­դու­թյուն ու սպառ­նա­լով նրան բո­լոր տե­սա­կի պա­տիժ­նե­րով, Կա­րե­նը հա­մա­ռո­րեն թա­փա­հա­րում էր գլու­խը՝ անձ­նա­տուր չլի­նե­լով նրանց հոր­դոր­նե­րին ու սպառ­նա­լիք­նե­րին: Վեր­ջա­ցավ նրա­նով, որ Կա­րե­նը, դուրս գա­լով հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նից, նույն­պես սկ­սեց բղա­վել ծնող­նե­րի վրա, որից հե­տո մայ­րը անի­ծեց նրան՝ դառն ար­տա­սուք­ներ թա­փե­լով:

-Դուրս կո­րիր էս­տե­ղից, շուն-­շան տղա,- կա­տա­ղած առաջ եկավ հայ­րը:- Դուրս կո­րիր, ան­պատ­կառ լա­կոտ, և չփոր­ձես այ­սու­հետև երևալ աչ­քիս,- գո­ռաց հայ­րը, դող­դո­ղա­ցող մատ­նե­րով հա­նե­լով «Բե­լա­մոր­կա­նա­լի» ճմրթ­ված տու­փը:

-Լ­րիվ խել­քը կորց­րել է,- որ­դու ետևից ծնկ­նե­րին խփե­լով հա­ռա­չան­քով ասաց մայ­րը՝ սր­բե­լով ար­ցունք­նե­րը:- Ոչինչ, դու դեռ կտես­նես,- ավե­լաց­րեց նա, սա­կայն պարզ չէր՝ Կա­րե­նի՞ն էին վե­րա­բե­րում այդ խոս­քե­րը, թե՞ Անա­հի­տին:

Կա­րե­նը չլ­սեց մոր ասա­ծը: Ու­ժեղ խփե­լով դար­պա­սի դռ­նա­կը, նա, հո­գով ընկճ­ված, մի պահ կանգ­նեց լուռ՝ չի­մա­նա­լով անե­լի­քը: Եվ ինքն էլ չգի­տակ­ցե­լով ինչ­պես, հան­կար­ծա­կի վճ­ռեց ավար­տա­կան երե­կույ­թից հե­տո մեկ­նել Ղա­սախս­տան՝ քե­ռու մոտ: Տնից մինչև դպ­րոց, նա շա­րու­նակ այդ մա­սին էր մտա­ծում: Մուրճ ու կա­ցին բռ­նել գի­տի, քե­ռին սո­վո­րեց­րել է, բայց դա քիչ է, իհար­կե, լուրջ գործ ձեռ­նար­կե­լու հա­մար, այդ պատ­ճա­ռով էլ նա վճ­ռեց գնալ քե­ռու մոտ. կօգ­նի նրան և մի­ա­ժա­մա­նակ փող կաշ­խա­տի ուս­ման հա­մար, իսկ եթե այն­տեղ, Ղա­զախս­տա­նում, լավ եղավ, կմ­նա այն­տեղ և Անա­հի­տին էլ կտա­նի իր մոտ:

: Կա­րե­նը, իհար­կե, հաս­կա­նում էր, որ Անա­հի­տի նկատ­մամբ ին­քը հի­մա անգ­թո­րեն վար­վեց. հի­մա­րա­բար դուրս տվեց ու, ինչ­պես հարկն է, չբա­ցատ­րեց բա­նի էու­թյու­նը. դժ­վար չէ պատ­կե­րաց­նել, թե հո­գե­կան ինչ­պի­սի ծանր դրու­թյան մեջ է նա այժմ: Բայց ին­քը Կա­րենն էլ կար­գին վի­ճա­կում չէ, թե­պետ խե­լառ մի միտք հու­սադ­րում էր նրան, որ ամեն ինչ չէ, որ կո­րած է. նրան թվում էր, թե ծնող­նե­րին դեռևս կա­րե­լի է հա­մո­զել, չնա­յած շատ լավ գի­տեր մոր բնա­վո­րու­թյու­նը. եթե նա մի բան մտց­րել է գլու­խը, ապա, ինչ էլ ու­զում է լի­նի, միևնույնն է, ան­պայ­ման պի­տի կա­տա­րի իր ասա­ծը: Հոր բա­նը, իհար­կե, ու­րիշ է, նրան հնա­րա­վոր էր մի բան հաս­կաց­նել, որով­հետև թեև հո­խոր­տում է՝ իրեն ձևաց­նե­լով ահեղ ամու­սին ու ըն­տա­նի­քի հե­ղի­նա­կա­վոր հայր, իրա­պես գտն­վում է կնոջ իշ­խա­նու­թյան տակ: Գու­ցե քե­ռո՞ւն գրի: Իսկ դա ի՞նչ կա­րող է տալ: Քե­ռին այս­տե­ղից շատ է հե­ռու, նա ճիշտ է, շատ է սի­րում Կա­րե­նին, բայց այս­քան հե­ռա­վո­րու­թյան վրա հա­զիվ թե որևէ բա­նով կա­րո­ղա­նա օգ­նել իրեն: Ու­րեմն ի՞նչ անել: Մի՞­թե մի­ակ ել­քը՝ նրա մոտ գնալն է:

Այս­պի­սի դա­ռը մտ­քե­րով Կա­րե­նը մտավ բակ և սան­դուղք­նե­րով տուն բարձ­րա­նա­լիս անս­պա­սե­լի­ո­րեն մտա­ծեց այն մա­սին, որ այդ տունն օտար է իր հա­մար, ու ին­քը չի ու­զում ոտք դնել այն­տեղ: Եվ սար­սա­փեց այդ հան­կար­ծահաս մտ­քից:

:Այս նկարն ար­վեց ավար­տա­կան երե­կույ­թի օրը: Շրջ­կենտ­րո­նից լու­սան­կա­րիչ էր եկել, ծան­րա­մար­մին, ան­չափ բարեկիրթ և բա­րի մի մարդ՝ անու­նը Սամ­սոն: Դպ­րո­ցի պա­տին ինչ­-որ պաս­տառ էր կա­պել, այդ պաս­տա­ռի ֆո­նին եր­կու տա­սե­րորդ­ցի­նե­րը մի­ա­սին նկար­վե­ցին: Եր­ջա­նիկ օր էր այդ օրը, շռայլ արև էր, հո­վը խա­ղում էր ծա­ռե­րի կա­տար­նե­րին, տերևնե­րը շր­ջում մի կողմ: Իսկ հե­տո սկս­վեց երե­կույ­թը: Հանձ­նե­լով հա­սու­նու­թյան ատես­տա­տը, դպ­րո­ցի տնօ­րենն ամեն մի շր­ջա­նա­վար­տի հա­մար ող­ջեր­թի սր­տա­ռուչ խոսք էր գտ­նում ասե­լու, որից պարզ­վում էր, որ իրեն­ցից յու­րա­քանչ­յու­րին նա, թերևս, եթե ոչ լավ, գո­նե վատ չգի­տեր, քան իր՝ շր­ջա­նա­վար­տի, ծնող­նե­րը: Դա հա­ճե­լի կեր­պով զար­մաց­րեց բո­լո­րին, քա­նի որ տնօ­րե­նը, սո­վո­րա­բար, հազ­վա­դեպ էր մտ­նում դա­սա­րան­նե­րը, բա­ցի ին­նե­րոր­դից, ուր նա աշ­խար­հագ­րու­թյուն էր դա­սա­վան­դում, և այդ­չափ հազ­վա­դեպ էր խո­սում աշ­ա­կերտ­նե­րի հետ, դրա հա­մար էլ բո­լո­րը հա­մոզ­ված էին, որ նա աշ­ա­կերտ­նե­րից դեմ­քով հա­մար­յա ոչ ոքի չգի­տե և պատ­կե­րա­ցում չու­նի, թե ով ինչ­պես է սո­վո­րում, կամ ուր է մտա­դիր հե­տա­գա­յում գնա­լ՝ ինս­տի­տո՞ւտ, տեխ­նի­կո՞ւմ, թե՞ որոշ­ել է մնալ կոլտն­տե­սու­թյու­նում: Եվ հան­կարծ պարզ­վում է, որ տնօ­րե­նը բո­լոր այդ տա­րի­նե­րին ուշ­ադ­րու­թյամբ հետևել է նրան­ցից յու­րա­քանչ­յու­րին և բա­ցար­ձա­կա­պես ամեն ինչ գի­տի նրանց մա­սին: Հա­կա­ռակ ար­տա­քուստ թվա­ցող իր ողջ մանկայնու­թյան, այդ մարդն ուշ­ա­դիր ու կառ­չուն հա­յացք ու­ներ: Այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, մի շր­ջա­նա­վար­տի հար­ցում նա սխալ դուրս եկավ: Այդ շր­ջա­նա­վար­տը Կա­րենն էր: Հա­սու­նու­թյան ատես­տա­հը մեկ­նե­լով նրան, տնօ­րենն իր սո­վո­րա­կան, ոչ բարձր ձայ­նով ասաց.

-Շ­նոր­հա­վո­րում եմ քեզ, Կա­րեն: Այս տա­սը տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում դու միշտ ըն­թա­նում էիր գե­րա­զան­ցիկ­նե­րի շար­քում: Ճիշտն ասած, ինձ թվում էր ան­պայ­ման մե­դալ կս­տա­նաս: Եվ, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, ես ու­րախ եմ քո նվա­ճում­նե­րի հա­մար: Ես գի­տեմ, որ դու վա­ղուց երա­զում ես ըն­դուն­վել Տի­միր­յազևի ան­վան ակա­դե­մի­ա: Քեզ հա­ջո­ղու­թյուն­ներ եմ մաղ­թում, հա­մոզ­ված եմ, որ մեր դպ­րո­ցի անու­նը բարձր կպա­հես այն­տեղ: Խոս­տո­վա­նո՞ւմ ես:

Կա­րե­նը մի քա­նի վայրկ­յան տա­տան­վում էր, չի­մա­նա­լով ինչ­պես պա­տաս­խա­նել ուղ­ղա­կի դր­ված հար­ցին: Կա­րե­լի էր, իհար­կե, ասել, որ, այո, իբր, խոս­տա­նում եմ և մնաս բա­րով, ոչ ոք ոչ մի բա­նում նրան չէր պար­տա­վո­րեց­նում: Մի պահ խոր­հե­լուց հե­տո նա, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, ասաց.

-Ոչ, չեմ խոս­տա­նում:

-Ինչ­պե՞ս թե՝ չեմ խոս­տա­նում,- տ­նօ­րե­նի դեմ­քը ձգ­վեց:- Չես ու­զո՞ւմ բարձ­րա­գույն ըն­դուն­վել:

-Այս տա­րի երևի չի ստաց­վի:

Ըն­դար­ձակ ու­սուց­չա­նո­ցում, ուր տե­ղի էր ու­նե­նում ատես­տատ­նե­րի հանձն­ման արա­րո­ղու­թյու­նը, լար­ված լռու­թյուն տի­րեց: Մի քա­նի տասն­յակ զույգ աչ­քեր սևեռ­վե­ցին տնօ­րե­նին ու Կա­րե­նին: Այն մա­սին, որ Կա­րե­նը չի գնում սո­վո­րե­լու, ոչ ոք չգի­տեր, նույ­նիսկ Անա­հի­տը: Իսկ մինչ­դեռ բո­լո­րը հա­մոզ­ված էին, որ ով, բայց՝ Կա­րենն ան­պայ­ման պետք է գնա սովորելու, որով­հետև հա­ջո­ղու­թյան բո­լոր շան­սերն ու­նե­նալ և ինս­տի­տուտ չգ­նալ:

-Իսկ դու ին՞չ ես մտա­դիր անել,- հարց­րեց տնօ­րե­նը, բայց նկա­տե­լով, որ Կա­րե­նը շա­րու­նա­կում է տա­տան­վել, ավե­լաց­րեց:- Լավ, ինքդ գի­տես:

Երե­կույթն, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, լավ ան­ցավ, շատ եր­գե­ցին, պա­րե­ցին պա­տե­ֆո­նի նվա­գի տակ, ու­սու­ցիչ­նե­րի խիստ հս­կո­ղու­թյամբ սե­ղա­նի շուր­ջը նս­տած, մուշ­կե­թի տնա­կան թույլ գի­նի խմե­ցին, իսկ հե­տո մի­ան­գա­մից ըն­կան տաք, ման­ղալ­նե­րի վրա­յից վերց­րած թշ­շա­ցող խո­րո­վա­ծի վրա: Ման­ղալ­նե­րը դր­ված էին դպ­րո­ցի բա­կում, որ­տեղ հրա­մա­նա­տա­րու­թյուն էին անում Մուշ­ե­ղը՝ 10-րդ «բ»-ից և տն­տես­վար Աշ­ո­տը, որը, հա­մա­ձայն հա­մընդ­հա­նուր կար­ծի­քի, լավ խո­րո­ված էր պատ­րաս­տում: Կոլտն­տե­սու­թյան նա­խա­գահ Մռա­վը, որի տղան նույն­պես այդ օրը ավար­տում էր դպ­րո­ցը, եր­կու գառ­նուկ էր դուրս գրել, և հի­մա գա­ռան թարմ խո­րո­վա­ծի բույ­րը բռ­նել էր ամե­նուր: Ավար­տե­լով կե­րու­խու­մը, մի կողմ քաշ­ե­ցին սե­ղան­ներն ու աթոռ­նե­րը, և կր­կին սկ­սե­ցին երգն ու պա­րը: Մուշ­ե­ղը մի քա­նի ան­գամ պա­րի մեջ մտավ, ասես մի­այն նրա հա­մար, որ­պես­զի պա­րե­լու հրա­վի­րի Անա­հի­տին, սա­կայն երե­կույ­թի հենց սկզ­բից Կա­րե­նի տրա­մադ­րու­թյունն ան­ցավ նրան, և նա, ինչ­քան էլ ջա­նում էր, չէր կա­րո­ղա­նում ստի­պել իրեն պա­րել, թեև հա­մար­յա բո­լոր շր­ջա­նա­վարտ­ներն ու ու­սու­ցիչ­նե­րը մի­ա­հա­մուռ  պա­հան­ջում էին. Մուշ­ե­ղը գե­րա­զանց պա­րում էր, իսկ աղ­ջիկ­նե­րի մեջ մի­այն Անա­հիտն էր, որ պա­րե­լում չէր զի­ջում նրան: Մուշ­ե­ղը սկզ­բում չվի­րա­վոր­վեց մեր­ժում ստա­նա­լու հա­մար, երկ­րորդ ան­գամ վի­րա­վոր­վեց, բայց թաքց­րեց վի­րա­վո­րան­քը, եր­րորդ ան­գամ թաքց­նել չկա­րո­ղա­ցավ: Չընդ­հա­տե­լով պա­րը, նա մո­տե­ցավ Անա­հի­տին և շշու­կով մի բան ասաց նրան, հա­վա­նա­բար, վի­րա­վո­րա­կան բան ասաց, որով­հետև Անա­հի­տը հան­կար­ծա­կի կարմ­րեց, աչ­քե­րը լց­վե­ցին ար­ցուն­քով, և նա արագ դուրս եկավ մի­ջանցք: Կա­րե­նը դուրս եկավ նրա ետևից:

-Նա ի՞նչ ասաց քեզ:

-Դա­տարկ բան է,- Անա­հիտն ինքն իրեն ստի­պեց ժպ­տալ:- Հի­մա­րի մեկն է, չար­ժե ուշ­ադ­րու­թյուն դարձ­նել:

-Բայց նա ինչ­-որ բա­նով վի­րա­վո­րեց քեզ,- հա­մա­ռո­րեն պն­դեց Կա­րե­նը:

-Ա­սում է՝ սերն իր տե­ղը, իսկ ամուս­նա­նա­լու ես ինձ հետ: Երևի տնա­կան գի­նին վատ է ազ­դում նրա վրա,- նա կր­կին փոր­ձեց ժպ­տալ և վախ­վո­րած նա­յեց Կա­րե­նին, որի դեմ­քը վայրկ­ե­նա­պես դա­ժան ար­տա­հայ­տու­թյուն ստա­ցավ: Դա լա­րեց Անա­հի­տին: Նա արա­գու­թյամբ բռ­նեց Կա­րե­նի ձեռ­քը:- Կա­րիք չկա չն­չին բա­նի հա­մար կռ­վել: Հի­մա այդ էր մի­այն պա­կաս ինձ:- Բայց իս­կույն ևեթ սթափ­վեց և ավե­լաց­րեց.- Նե­րիր, ես ու­զում էի ասել մեզ: Չէ՞ որ, իս­կա­պես, դա մեզ պետք չէ հի­մա: Մի՞­թե դրա ժա­մա­նակն է,- և պա­տաս­խան չս­տա­նա­լով, նա խո­սեց ու­րիշ բա­նի մա­սին:- Դու գնա­լո՞ւ ես արևածա­գը դի­մա­վո­րե­լու:

Կա­րենն ի վեր­ջո ասես արթ­նա­ցավ, նրա դի­մագ­ծե­րը քիչ մեղ­մա­ցան: Նա բռ­նի ժպ­տա­լով, ասաց.

-Երևի գնամ, բայց:

-Բայց՝ ի՞նչ,-հարց­րեց Անա­հի­տը:

-Այդ բո­լո­րը՝ արևածա­գի դի­մա­վո­րու­մը, վար­դա­գույն երազ­նե­րը՝ ապա­գա­յի մա­սին և նման այլ բա­ներ, երե­խա­նե­րի հա­մար ստեղծ­ված ան­միտ զվար­ճանք­ներ են թվում հի­մա ինձ: Իսկ քե՞զ:

-Չ­գի­տեմ, ես չեմ մտա­ծել այդ մա­սին: Պար­զա­պես դպ­րո­ցա­կան գե­ղե­ցիկ ավան­դույթ է, իսկ մենք զա­ռամ­յալ ծե­րու­նի­ներ չենք: Ճիշտ չէ՞:

-Ի­հար­կե, ճիշտ է, բայց:

-Պետք չէ այդ «բայ­ցը», պար­զա­պես լավ բա­նե­րի մա­սին մտա­ծիր և ավե­լի շատ վս­տա­հիր ինձ: Դա քեզ իմ մի­ակ խնդ­րանքն է, չհաշ­ված մի ու­րիշ խնդ­րանք ևս, որն ավե­լի շուտ խնդ­րանք չէ, այլ սր­տի բաղ­ձա­լի ցան­կու­թյուն. կու­զե­նա­յի, որ միշտ ինձ մոտ լի­նե­իր, իմը լի­նե­իր:

-Ես քոնն եմ ընդ­միշտ, բայց:

-Դարձ­յալ «բայց»:

-Ոչ, իմ խոս­քը վս­տա­հու­թյան մա­սին է: Ին­չո՞ւ ես կար­ծում, թե ես չեմ վս­տա­հում քեզ:

-Հա­մե­նայն դեպս, դու մինչև հի­մա հարկ չես հա­մա­րել ինձ պատ­մել քո մտա­տան­ջու­թյուն­նե­րի մա­սին: Ես հաս­կա­նում եմ, որ այդ դառ­նու­թյուն­ներն ինչ­-որ կերպ առն­չու­թյուն ու­նեն ինձ հետ, հա­զար ու մի ձևի են­թադ­րու­թյուն­ներ եմ անում՝ մե­կը մյու­սից սար­սա­փե­լի, իսկ դու, ինչ­պես կրի­ան իր պատ­յա­նում, պար­փակ­վել ես ինքդ քո մեջ ու լռել: Նույ­նիսկ չես ու­զում ասել, թե ին­չու այդ­պես հան­կար­ծա­կի որոշ­ե­ցիր գնալ Ղա­զախս­տան: Օհ, տեր աստ­ված, էլի եկավ:- Անա­հի­տը նա­յեց ու­սուց­չա­նո­ցի դռ­նե­րի մեջ կանգ­նած Մուշ­ե­ղին:

-Քչփ­չում եք, հա՞,- ար­տա­բե­րեց Մուշ­ե­ղը բա­րե­սիրտ ծի­ծա­ղով: Նա, իս­կա­պես, մի քիչ հար­բած էր երևում:- Կա­րո՞ղ եմ, արդ­յոք, մի­ա­նալ ձեզ:

-Կա­րող ես,- խեթ-­խեթ նա­յե­լով նրան դժ­կամ ասաց Կա­րե­նը:

Մուշ­ե­ղը, թեթևակի օրոր­վե­լով, մո­տե­ցավ, մեջ­քով հեն­վեց լայն լու­սա­մու­տա­գո­գին և ձեռ­քե­րը խա­չեց կրծ­քին. մար­տահ­րա­վեր ար­տա­հայ­տող նրա կեց­վածքն ու ան­չար, զվարթ տրա­մադ­րու­թյու­նը իրար չէ­ին բռ­նում:

-Իսկ դու այդ­պես մի նա­յիր ինձ, Կա­րեն,- ասաց նա:- Ես եկա խա­ղա­ղու­թյամբ, իսկ դուք: ու­րեմն:դուք սվին­նե­րով դի­մա­վո­րե­ցիք ինձ: Չեմ հիշ­ում, թե ով է ասել: Ասենք դա կարևոր էլ չէ: Ես վի­րա­վո­րե­ցի Անա­հի­տին, և ես եկա նրա մոտ մեղքս հանձն առ­նե­լու: Եվ փոր­ձեք դրա­նից հե­տո ասել, թե ես ան­դաս­տի­ա­րակ ապուշ եմ:

-Դու դաս­տի­ա­րակ­ված ապուշ ես, Մուշ­եղ,- դա­ռը կի­սաժ­պի­ով հա­ռա­չեց Կա­րե­նը:

-Նա­յած, թե ով է դա ասում, եթե հարց­նես մորս, արար աշ­խար­հում ինձ նման տղա չկա: Բայց, այ, որոշ հան­ճար­ներ, դպ­րո­ցա­կան մասշ­տա­բի, իհար­կե, հա­մե­նայն դեպս, չա­փա­զանց մեծ խել­քից չէ, որ հրա­ժար­վում են գնալ սո­վո­րե­լու:

-Իսկ դա ինչ է, շա՞տ է վշ­տաց­նում քեզ,- զայ­րաց­կոտ ասաց Անա­հի­տը:- Քո ի՞նչ գործն է:

Մուշ­ե­ղի դեմ­քից ան­մի­ջա­պես չքա­ցավ շին­ծու ծի­ծաղ­կո­տու­թյու­նը:

-Դու այդ­պի­սի հարց տա­լու իրա­վունք կու­նե­նա­յիր, եթե ես նկա­տի առ­նե­ի մեզ երե­քիս մի­ա­սին վերց­րած,- ասաց նա լր­ջո­րեն և մի վայրկ­յան լռեց, հնա­րա­վո­րու­թյուն տա­լով, որ Անա­հի­տը «մար­սի» ակ­նար­կը: Բայց ես խո­սում եմ մի­այն Կա­րե­նի մա­սին: Բա­ցե­ի­բաց ասեմ. դու, օրի­նակ, երկն­քից աստ­ղեր չէ­իր վայր բե­րում: Ես էլ, փառք աստ­ծո, շնորհ­քից զուրկ չեմ, բայց ավաղ, նույն­պես շատ եմ հե­ռու աստ­ղե­րից: Իսկ ահա նա:- Մուշ­ե­ղը մա­տով ցույց տվեց Կա­րե­նին և կր­կին ան­ցավ իր հեգ­նա­կան տո­նին, որի ետևում, ի մի­ջի­ այ­լոց, հեշ­տու­թյամբ նկա­տե­լի էր դառ­նում այն բա­նի ան­կեղ­ծու­թյու­նը, ինչ նա ասում էր:- Ահա նա: նա առա­ջին մե­ծու­թյան աստղ է: Ինչ­պե՞ս ար­տա­հայտ­վեմ, որ հաս­կա­նա­լի ու պարզ լի­նի: Նրա մեջ աստ­ծու կայծ կա, այ­սինքն տա­ղան­դի կայծ: Մի խոս­քով, կրակ կա, մար­դը հան­ճար է՝ մաս­նա­վո­րա­պես և ընդ­հան­րա­պես: Եվ յու­րա­քանչ­յուր ազ­նիվ ու օրի­նա­վոր մար­դու պետք է մտա­հո­գի հան­ճա­րի ճա­կա­տա­գի­րը, թե­կուզև նա լի­նի դպ­րո­ցա­կան մասշ­տա­բի հան­ճար: Իսկ վեր­ջում կցան­կա­նա­յի ավե­լաց­նել, որ դու, Կա­րեն, ինքդ քո նկատ­մամբ ու­նե­ցած վե­րա­բեր­մուն­քի տե­սա­կե­տից առա­ջին կար­գի հի­մար ես:

-Լ­սիր, ձեռք քաշ­իր, զզ­վաց­րիր ար­դեն,- տհա­ճու­թյամբ ասաց Կա­րե­նը, մտա­ծե­լով այն մա­սին, որ ճշ­մար­տու­թյան մաս­նիկ կա նրա ասած­նե­րի մեջ:- Ի՞նչ ես տա­կից-գլ­խից դուրս տա­լիս, գնա քնիր, երևի շատ ես խմել:

Մուշ­ե­ղը ծի­ծա­ղեց:

-Սի­րում եմ, երբ ճշ­մար­տու­թյու­նը երե­սին ասում են: Դե լավ, ես գնա­ցի: Տխուր անձ­նա­վո­րու­թյուն­ներ եք դուք, ձեզ հետ մարդ կա­րող է ձանձ­րույ­թից սատ­կել:- Նա ու­զում էր գնալ դե­պի ու­սուց­չա­նոց, բայց կանգ առավ կես ճա­նա­պար­հին, և շրջ­վե­լով, ան­զուսպ հանդգ­նու­թյամբ ասաց.- Այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, Անա­հիտ, դու ինձ հետ ես ամուս­նա­նա­լու: Եվ գի­տե՞ս ին­չու, Կա­րեն: Հիշ­իր, կա­նայք սի­րա­հար­վում են բարդ բնա­վո­րու­թյամբ տղա­մարդ­կանց, բայց որ­պես ամու­սին գե­րա­դա­սում են: ինձ նման­նե­րին:- Նա, առանց ետ նա­յե­լու, քայ­լեց մի­ջանց­քով, և մտ­նե­լով ու­սուց­չա­նոց, իր ետևից ամուր փա­կեց դու­ռը:

Մնա­լով մե­նակ, Կա­րենն ու Անա­հի­տը, նա­յե­ցին իրար, բռ­նազ­բո­սիկ ժպ­տա­ցին: Այ­նու­հետև, չկա­րո­ղա­նա­լով իրեն զս­պել, Անա­հի­տը գո­ղու­նի նա­յեց շուր­ջը և, մտեր­մո­րեն փար­վե­լով Կա­րե­նին, հան­կարծ խո­րը հա­ռա­չեց:

-Քեզ ի՞նչ եղավ,- հարց­րեց Կա­րե­նը:

-Չ­գի­տեմ, մի տե­սակ ինչ­-որ վատ բան եմ կան­խազ­գում: ինչ­-որ վախ է մտել սիրտս և շա­րու­նակ տան­ջում է ինձ:

-Ու­զո՞ւմ ես գնանք այս­տե­ղից:

-Գ­նաք: Ո՞ւր:

-Գ­նանք մի­ա­սին արևածա­գը դի­մա­վո­րե­լու:

Անա­հի­տը հու­սա­հատ նա­յեց նրան, ձեռ­քե­րով ծած­կեց դեմ­քը: Նա լա­լիս էր:

… Լու­սան­կա­րից, տա­րի­նե­րի հեռ­վից հի­մա Կա­րե­նը նա­յում էր նրան թախ­ծոտ ու կա­րո­տած աչ­քե­րով: Անա­հի­տը անձ­կու­թյամբ հիշ­եց նրանց բա­ժա­նու­մը: Ավար­տա­կան երե­կույ­թից եր­կու օր հե­տո էր դա: Կա­րե­նը մեկ­նեց առանց հա­րա­զատ­նե­րին հրա­ժեշտ տա­լու (նա­խօր­յա­կին նրանք նո­րից խիստ գժտ­վել էին): Անա­հի­տը ճա­նա­պար­հեց նրան և մե­նակ, տխուր վե­րա­դար­ձավ տուն:

Աշ­խարհն Անա­հի­տի հա­մար մի­ան­գա­մից դա­տարկ­վեց: Ոչ կկ­վի տխ­րա­գին ձայնն էր գրա­վում նրան, որ գա­լիս էր Սառ­նա­տան կող­մե­րից, ոչ չար­դի ու մոշ­ա­հա­վի զիլ կան­չե­րը՝ Մա­տու­ռի ձո­րում, ոչ ար­տույտ­նե­րի գեղ­գե­ղան­քը՝ կա­կաչ­նե­րի մեջ հուրհ­րա­տին տվող ար­տե­րում, ոչինչ, ոչինչ չէր գրա­վում Անա­հի­տին, նա քայ­լում էր հոգ­նա­բեկ ու մտա­մո­լոր, և աչ­քին ոչինչ չէր երևում: Ոտ­քե­րը նրան տա­րան ծա­նոթ արա­հե­տով, ան­ցավ ծա­նոթ կամր­ջի մո­տով, խո­րա­ցավ ան­տա­ռի մեջ և հաս­նե­լով մամ­ռոտ քա­րե­րի մեջ լուռ ծվա­րած իրենց աղբ­յու­րին, նս­տեց ու ազա­տու­թյուն տվեց ար­ցունք­նե­րին: Հե­տո նա կր­կին մտա­ծում էր Կա­րե­նի մա­սին, տա­րօ­րի­նակ էր, որ Կա­րե­նը մեկ­նեց՝ այդ­պես էլ չա­սե­լով, թե ին­չը ստի­պեց նրան դի­մե­լու այդ քայ­լին: Անա­հի­տը հաս­կա­նում էր՝ Կա­րե­նը, հա­վա­նո­րեն, ծան­րակ­շիռ պատ­ճառ­ներ ու­ներ իրեն ոչինչ չա­սե­լու, ին­քը որոշ բա­ներ կռա­հում էր, իհար­կե. այն օրը, երե­կույ­թից հե­տո իրեն տուն ճա­նա­պար­հե­լիս, Կա­րե­նը, կար­ծես պա­տահ­մամբ, կի­սա­բե­րան ասաց. «Ոչ մի հար­ցով մե­րոնց չդի­մես»: Անա­հի­տը մնաց սա­ռած՝ սպա­սե­լով, թե նա էլ ինչ կա­սի: Բայց Կա­րե­նը ոչինչ չա­սաց այլևս: Նա մի քա­նի ան­գամ փո­րձեց պար­զել՝ ի՞նչ է պա­տա­հել և, առ­հա­սա­րակ, ի՞նչ կա թաքն­ված այդ բա­ռե­րի ետևում, սա­կայն Կա­րե­նը հա­մա­ռո­րեն լուռ էր, Անա­հի­տը նույն­պես լռեց, հաս­կա­նա­լով, որ Կա­րենն իր ծնող­նե­րի մա­սին դա­տա­պար­տե­լի ոչինչ ասել չի ու­զում: Բայց ծնող­նե­րի հետ ու­նե­ցած նրա վեճն ինչ­-որ չա­փով կապ­վա՞ծ է արդ­յոք իր հետ, թե ոչ: Անա­հի­տը չգի­տեր, և դա նրան մտա­տան­ջում էր:

Այո, գնաց Կա­րե­նը, և Անա­հի­տի հա­մար, աշ­խար­հը, իրոք, մի­ան­գա­մից դա­տարկ­վեց, կորց­րեց իր հմայ­քը: Նրա մի­ակ սփո­փանքն այժմ Կա­րե­նի նա­մակ­ներն էին, որ գա­լիս էին շա­բա­թը մեկ, եր­բեմն՝ նաև եր­կու ան­գամ: Անա­հի­տի հա­մար այդ­պի­սի օրե­րը տոն օրեր էին, վերց­նում էր գր­քե­րը ( ըն­դու­նե­լու­թյան քն­նու­թյուն­նե­րի էր պատ­րաստ­վում) և գնում Մա­տու­ռի ձոր: Նս­տում էր մամ­ռոտ ժայ­ռե­րից մե­կին և, աղբ­յու­րի անուշ կար­կաչն ական­ջում, դան­դաղ, ըմ­բոշ­խե­լով յու­րա­քանչ­յուր բա­ռը, ըն­թեր­ցում ու վե­րըն­թեր­ցում էր Կա­րե­նի նա­մա­կը:

Անա­հի­տին այդ նա­մակ­նե­րը դուր էին գա­լիս, և դուր էին գա­լիս ոչ մի­այն այն բա­նի հա­մար, որ Կա­րենն էր գրել, այլև, որ դրանք ինք­նին հե­տաքրք­րա­կան նա­մակ­ներ էին՝ տո­գոր­ված սի­րով ու քնք­շու­թյամբ՝ հան­դեպ Անա­հի­տի, գր­ված մանր ձե­ռագ­րով, տա­ռե­րը, ոնց որ մար­գա­րիտ­ներ՝ խնամ­քով շար­ված էին աշ­ա­կեր­տա­կան տետ­րից պոկ­ված մի քաի թեր­թե­րի վրա: Կա­րե­նը գրում էր իր գոր­ծե­րի մա­սին, շի­նա­րա­րու­թյու­նից էր գրում, ուր աշ­խա­տում էր քե­ռու հետ մի­ա­սին, աշ­խա­տան­քա­յին ըն­կեր­նե­րից, այն մա­սին, թե ինչ­քան ծանր է իր հա­մար առանց Անա­հի­տի, և որ ին­քը խե­լաց­նոր կեր­պով ու­զում է տես­նել նրա ժպի­տը, լսել նրա ծի­ծա­ղը, զգալ նրա ձեռ­քե­րի ջեր­մու­թյու­նը: Ձո­րում, աղբ­յու­րի մոտ մի­այ­նակ նս­տած, Անա­հի­տը վե­րըն­թեր­ցում էր Կա­րե­նի հեր­թա­կան նա­մա­կը, և ծի­ծաղն ու լա­ցը մե­ջընդ­միջ­վում էին, հե­տո նա ել­նում, լվաց­վում էր աղբ­յու­րի սա­ռը ջրով և վա­զում տուն՝ ու­րախ ու թեթևացած: Իսկ ուշ երե­կո­յան, երբ բո­լո­րը պառ­կում էին քնե­լու, վա­ռում էր լույ­սը, և, սե­ղա­նին հակ­ված, գրում էր Կա­րե­նի նամա­կի պա­տաս­խա­նը՝ լի ջեր­մու­թյամբ ու սպա­սու­մով, գրում էր ու ինքն էլ զար­մա­նում՝ որ­տե­ղի՞ց են այս­քան բա­ռե­րը, իրենք իրենց հոր­դում են:

Մի ան­գամ, արևալից մի քն­քուշ առա­վոտ, Ան­հի­տը դուրս եկավ պատշ­գամբ և, բաց անե­լով պա­տու­հա­նը, սկ­սեց նա­յել դուրս: Բա­կի հե­ռա­վոր անկ­յու­նում մայ­րը կթում էր կո­վը, և հում կա­թը թշ­շո­ցով փրփ­րում, բարձ­րա­նում էր պղն­ձե կլա­յե­կած կթի­չի մեջ: Երեք ամ­սա­կան հոր­թը, փոք­րիկ պա­րա­նը վզին, դուն­չը ագա­հո­րեն խո­թում էր այս ու այն կողմ՝ խան­գա­րե­լով կթե­լուն: Անա­հի­տի մայ­րը ձեռ­քով հրում էր նրան, բայց հոր­թը նո­րից ու նո­րից խցկ­վում էր կո­վի տակ:

-Աղ­ջի, Անա­հիտ, մի դեն կորց­րու էս հի­մա­րին,- կան­չեց մայ­րը,- չե՞ս տես­նում խան­գա­րում է:

Անա­հի­տը ծի­ծա­ղեց, վա­զե­լով իջավ տնից և, բռ­նե­լով պա­րա­նից, հոր­թու­կին մի կողմ քաշ­եց: Նա խա­լա­թի ծայ­րով սր­բեց հոր­թու­կի դուն­չը և համ­բու­րեց ճա­կա­տը, որից հոր­թուկն ասես ոգևոր­վեց՝ ցան­կա­նա­լով կր­կին դուրս պրծ­նել Անա­հի­տի ձեռ­քե­րից, բայց Անա­հի­տը նրան կա­պեց թթե­նուց և մա­տով սպառ­նաց նրան.

-Դի հի­մի գնա խու­լի­գա­նու­թյուն արա, հի­մա­րիկ:

Հոր­թու­կը պռոշ արած նա­յեց նրան, շր­ջեց գլու­խը:

Անա­հի­տը ժպ­տաց, ու­զում էր գնալ տուն, մայ­րը նո­րից կան­չեց նրան:

-Թեյ­նի­կը դիր, նա­խա­ճաշ­ենք: Էն կո­թա­վոր կաթ­սան էլ մի լավ լվա, կա­թը տա­քաց­նենք:

-Շատ լավ, մա­մա:

Երբ նս­տել էին նա­խա­ճաշ­ե­լու, Անա­հի­տը նկա­տեց, որ մայ­րը մտա­հոգ տեսք ու­նի: Այ­սինքն, նա դեռ երեկ էր նկա­տել դա, երբ մայ­րը եկավ աշ­խա­տան­քից (նա դաշ­տա­վա­րա­կան եր­րորդ բրի­գա­դում օղա­կա­վար էր), բայց ուշ­ադ­րու­թյուն չդարձ­րեց, իսկ հի­մա մոր դեմ­քի ար­տա­հայ­տու­թյու­նը տագ­նա­պա­հույզ արեց նրան: Անա­հի­տը տե­սավ, որ մայ­րը մի եր­կու ան­գամ փոր­ձեց ինչ­-որ բան ասել, բայց, հա­վա­նա­բար, սիրտ չէր անում: Ի վեր­ջո, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, հարց­րեց՝ չնա­յե­լով աղջ­կա կող­մը.

-Ե­րեկ Կա­րե­նից էլի նա­մա՞կ ես ստա­ցել:

-Ա­յո:

-Ի՞նչ է գրում: Լա՞վ են գոր­ծե­րը:

-Ի­հար­կե:-պա­տաս­խա­նեց Անա­հի­տը՝ ան­թար­թափ նա­յե­լով մորն ու ձգ­տե­լով բռ­նել նրա հա­յաց­քը:

Մայ­րը խոր հո­գոց հա­նեց և վեր­ջա­պես նա­յեց աղջ­կան:

-Աղ­ջիկս, լավ կլի­ներ, թող­նե­իր էդ նա­մա­կագ­րու­թյու­նը:

Անա­հի­տը քիչ մնաց ձեռ­քից վայր գցեր թե­յի բա­ժա­կը:

-Ին­չո՞ւ, մայ­րիկ: Սր­տո՞վդ չի Կա­րե­նը:

-Նա գու­ցե և սր­տովս է, աղ­ջիկս, բայց ծնող­նե­րը սր­տովս չեն:

Անա­հի­տը մի կում թեյ ևս խմեց, զգա­լով, որ բա­ժա­կը դո­ղում է ձեռ­քին, հե­տո բա­ժա­կը դեն հրեց:

-Իսկ ի՞նչ է պա­տա­հել, մայ­րիկ, նրանք քեզ ի՞նչ վատ բան են արել:

Մայ­րը սփ­ռո­ցից ինք­նա­բե­րա­բար հա­վա­քեց հա­ցի փշ­րանք­նե­րը:

-Ի՞նչ ասեմ, աղ­ջիկս, երեկ երե­կո­յան կոլ­խո­զի գրա­սեն­յա­կի մոտ պա­տա­հե­ցի էդ Լու­սի­կին:

-Կա­րե­նի մո՞­րը:

-Հա: Տես­նում եմ՝ մի տե­սակ ծուռ-­ծուռ է նա­յում: Մտա­ծե­ցի՝ փոս­տում բա­նում երևի վի­ճել է (փոս­տից նոր էր դուրս եկել), կող­քով անց­նում էի, կանգ­նեց­րեց՝ իբր գործ ու­նի հետս: Դու, ասում է, աղջ­կադ կա­պը քաշ­իր, թող մեր տղա­յին չհա­նի ճա­նա­պար­հից, նա իբր մի տա­րի է ար­դեն, ինչ նշա­նած ու­նի, ինս­տի­տու­տում սո­վո­րում է: Մնա­ցի քար կտ­րած: Ի՞նչ նշա­նած, ասում եմ: Պարզ­վում է, որ իր հե­ռու ազ­գա­կա­նի աղ­ջիկն է: Անունն էլ ասաց, մտ­քիցս գնա­ցել է: Հա, անունն Աստ­ղիկ է:

-Իսկ հե­տո՞:-հարց­րեց Անա­հի­տը հան­կար­ծա­կի խռ­պո­տած ձայ­նով, զգա­լով, որ հեղ­ձու­կը հո­սում է կո­կոր­դին:-Հե­տո է՞լ ինչ ասաց:

-Դե, ի՞նչ պի­տի ասի, աղ­ջիկս,- ձեռ­քը հու­սա­հա­տա­կան թափ տվեց մայ­րը:- Աղջ­կադ ասա, ասում է, որ նրա ոտ­քը իմ շեմ­քը չի տես­նե­լու: Նա դեռ իր հոր տա­նը, ասում է, մեզ բո­լո­րիս թշ­նա­մաց­րել է իրար հետ: Իբր թե, Կա­րե­նը քո պատ­ճա­ռով է գնա­ցել խո­պան, և աստ­ված գի­տի, թե էլ ին­չեր ասաց: Մի քա­նի հո­գի էլ հա­վա­քել էր գլ­խին, ամո­թից քիչ էր մնում գե­տի­նը մտ­նե­ի: Լավ կլի­ներ, ձեռք քաշ­ե­իր դրան­ցից, աղ­ջիկս, դեռ էս գլ­խից ձե­րը թարս է գնում, ի՞նչ պի­տի լի­նի դրա վեր­ջը: Ձեռք քաշ­իր, քա­նի ուշ չի: Ու­րիշ տղա­ներ չկա՞ն, ինչ է, հրեն, տես ինչ­քան կան գյու­ղում:

Մինչ ուշ երե­կո՝ Անա­հի­տը գու­նատ, հու­սա­բեկ ու տր­տում, տնից դուրս չե­կավ: Իսկ երե­կո­յան եր­կին­քը մի­ան­գա­մից մռայլ­վեց՝ պատ­վե­լով սև ամ­պե­րով: Նա բաց արեց լու­սա­մուտ­նե­րը: Անձրև էր սկս­վել, և սա­ռը հո­վը եղին­ջի, կա­նաչ խո­տի, թաց ծա­ղիկ­նե­րի ու թրջ­ված հո­ղի զո­վա­սուն բուր­մունք էր բե­րում: Անձրևը գնա­լով վա­րա­րեց՝ աղմ­կե­լով ջր­հոր­դան­նե­րում, կռա­տու­կի լայն տերևնե­րի ու թի­թե­ղե տա­նիք­նե­րի վրա: Մերթ ընդ մերթ ցնց­վում, ալե­կոծ­վում էր եր­կին­քը՝ մեկ հան­կարծ բաց­վե­լով սպի­տա­կա­վուն հրով, մեկ սեղմ­վե­լով ան­թա­փանց խա­վա­րի մեջ:

Անա­հի­տը նս­տել էր պատշ­գամ­բում դր­ված թախ­տին, փա­թաթ­վել մոր բր­դե շա­լում. նրա դո­ղը բռ­նել էր: Ներք­նա­հար­կից բարձ­րա­նա­լով տուն, մայ­րը ան­հանգս­տու­թյամբ նա­յեց նրան:

-Ցո՞ւրտ է, մա­մա, թե ինձ է թվում,- հարց­րեց Անա­հի­տը, նա­յե­լով բաց լու­սա­մուտ­նե­րին:

-Ոչ, ցուրտ չէ,- հա­ռա­չեց նա:- Պար­զա­պես վիշտ ու­նես սր­տումդ, դրա­նից է:

-Դա ճիշտ չէ, մա­մա: Ճիշտ չէ, որ նա հարս­նա­ցու ու­նի:

-Իսկ ին­քը՝ Կա­րե­նը, չի՞ ասել քեզ այդ մա­սին:

-Դա ճիշտ չէ, դրա հա­մար էլ չի ասել: Սուտ է:

-Սուտ չէ, աղ­ջիկս: Ես դեռ ան­ցայլ տա­րի եմ լսել: Բայց նշա­նա­կու­թյուն չեմ տվել: Չէ՞ որ ձեր մեջ ոչինչ չկար էն ժա­մա­նակ: Իսկ հե­տո սկ­սե­ցիք հան­դի­պել, և ես մտա­ծե­ցի, որ նա ոչ մի նշա­նած-­բան չու­նի, էդ բո­լո­րը ասե­կո­սու­թյուն­ներ են: Բայց երեկ նրա մայրն իր բե­րա­նով ասաց: Իսկ եթե ճիշ­տը կու­զես իմա­նալ, Կա­րենն ին­քը պի­տի ասեր քեզ էդ մա­սին: Իսկ նա, տես­նո՞ւմ ես, թաքց­րել է: Ճիշտ են ասում, որ պտու­ղը ծա­ռից հե­ռու չի ընկ­նի:

-Դա ճիշտ չէ, մա­մա, ես դրան չեմ հա­վա­տում, այ­լա­պես նա ան­պայ­ման կա­սեր ինձ,- հոգ­նա­ձայն ար­տա­բե­րեց Անա­հի­տը և զգաց, որ ին­քը դա ավե­լի շատ ասում է այն նպա­տա­կով, որ­պես­զի հա­վա­տաց­նի ինքն իրեն, որով­հետև սոս­կա­լի ծանր էր իր հա­մար,- ծանր այն բա­նի գի­տակ­ցու­թյու­նից, որ սե­րը, իր առա­ջին սերն ու նրա հետ կապ­ված լու­սաշ­ող ու թան­կա­գին բո­լոր երազ­նե­րը կոր­ծան­վում են իր աչ­քի առաջ, և ինքն ան­զոր է որևէ բան փո­խե­լու:Ի՞նչ անել, աստ­ված իմ, ո՞ւմ և ին­չի՞ հա­վա­տալ, ո՞ւմ վրա հույս դնել այ­սու­հետև:

Այդ օրը մինչև ուշ գիշ­եր ու հա­ջորդ ամ­բողջ օրն Անա­հի­տը տա­նը ետ ու առաջ էր քայ­լում՝ հո­րի­նե­լով այն նա­մա­կը, որ պետք է գրեր Կա­րե­նին: Մտ­քում նա­մա­կը ստաց­վում էր ճիշտ այն­պի­սին, ինչ­պի­սին, Անա­հի­տի կար­ծի­քով, պի­տի լի­ներ, երբ գրում ես մի մար­դու, որը խա­բել է քեզ՝ սուր, անո­ղոք ու մի­ա­ժա­մա­նակ սե­փա­կան ար­ժա­նա­պատ­վու­թյան զգա­ցու­մով: Բայց նս­տում էր սե­ղա­նի մոտ թե չէ՝ այդ ամե­նը թղ­թին հանձ­նե­լու հա­մար, ստաց­վում էր ան­գույն ու խղ­ճուկ մի բան, իսկ տո­նը՝ նվաս­տա­ցու­ցիչ, մի տե­սակ ման­կա­կան թո­թո­վանք էր ստաց­վում, և ոչ թե նա­մակ: Մնում էր մի­այն ար­ցունք­նե­րով ողո­ղել: Ինչ ար­ժե հենց սկիզ­բը. «Իմ սի­րե­լի, իմ թան­կա­գին:»: Սիրտ է խառ­նում այդ բա­ռից՝ «սի­րե­լի», ասես որևէ իմաստ է պա­րու­նա­կում իր մեջ: Դա բառ-­կեղ­ծիք է, բառ-­դա­տար­կու­թյուն: «Սի­րե­լի:»: Իբր թե սեր կա:

Նա­մա­կը ոչ մի կերպ չէր ստաց­վում: Բայց նրա վրա անց­կաց­րած ժա­մա­նակն ապարդ­յուն չան­ցավ. օր­վա վեր­ջում վշ­տի նախ­նա­կան սուր զգա­ցո­ղու­թյունն այլևս չկար. Անա­հի­տին թվում էր, վե­րա­դար­ձել է հա­րա­զատ մար­դու թա­ղու­մից և մի­այն սիրտն է, որ դեռևս շա­րու­նա­կում է նվ­վալ ցա­վից: Բայց Անա­հի­տը դրան նույն­պես սկ­սեց ըն­տե­լա­նալ, ավե­լի շատ՝ ստի­պեց ըն­տե­լա­նալ, չն­կա­տել:

Իսկ երե­կո­յան նրա մոտ եկավ նախ­կին դա­սըն­կե­րու­հի­նե­րից մե­կը՝ Ագ­նե­սան, և հա­ղոր­դեց, որ այ­սօր ակում­բում հնդ­կա­կան նոր կի­նոն­կար են ցու­ցադ­րե­լու, չտեսն­ված հե­տաքրք­րա­կան նկար է:

-Գ­նա՞նք մի­ա­սին,- ասաց Ագ­նե­սան:- Մե­նակ չեմ ու­զում:

-Ի­հար­կե, գնանք,- արագ, ձայ­նի մեջ մար­տահ­րա­վեր՝ ար­ձա­գան­քեց Անա­հի­տը, և նա դա ասաց այն­պի­սի տո­նով, որ զար­ման­քից Ագ­նե­սա­յի աչ­քե­րը կլո­րա­ցան:- Քա­նի­սի՞ն է սկս­վում:

-Ին­նին: Կես ժամ է մնա­ցել: Քեզ ի՞նչ է եղել, Անա­հիտ:

-Ի՞նչ պի­տի լի­նի: Ամեն ինչ կար­գին է: Նույ­նիսկ շատ լավ է: Կես ժամ է մնա­ցել ու­րեմն: Կհասց­նեմ շո­րերս փո­խել: Նս­տիր մի քիչ, ես հի­մա …

Նա արա­գո­րեն վրա­յից հա­նեց խա­լա­թը, հա­գավ ավար­տա­կան երե­կույ­թի հա­մար կար­ված սպի­տակ շր­ջազ­գես­տը՝ կրծ­քից պո­կե­լով ու մի կողմ նե­տե­լով ար­հես­տա­կան ճեր­մակ վար­դը: Կոր­չի այն ամե­նը, ինչ ար­հես­տա­կան է, ինչ կեղծ է: Շտապ հար­դա­րեց մա­զե­րը և դուրս եկավ պատշ­գամբ, ուր նրան սպա­սում էր Ագ­նե­սան:

-Գ­նա­ցինք:

Ակում­բի մուտ­քի մոտ մի խումբ տղա­ներ կա­յին կանգ­նած: Աշ­խույժ զրու­ցում, ծի­ծա­ղում էին: Նրանց մեջ էին նաև Մուշ­եղն ու ինչ­-որ մի տղա, որը, հա­վա­նո­րեն, բո­լո­րի ուշ­ադ­րու­թյան կենտ­րո­նում էր այդ պա­հին, ծի­ծա­ղաշ­արժ բան էր պատ­մում, որով­հետև բո­լո­րը նա­յում էին նրան, ծի­ծա­ղում: Ուշ­ա­դիր նա­յե­լով՝ Անա­հի­տը ճա­նա­չեց տղա­յին, Կա­րե­նի հո­րեղ­բոր տղան էր՝ Հրան­տը: Առա­ջին պահ՝ Անա­հի­տը ցան­կա­ցավ ետ դառ­նալ տուն, սա­կայն հա­ջորդ վայրկ­յա­նին նա փո­խեց մտադ­րու­թյու­նը և ու­ղիղ գնաց Հրան­տի կող­մը: Ամե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, Անա­հի­տի դեմ­քը վճ­ռա­կան ար­տա­հայ­տու­թյուն ու­ներ, որով­հետև Հրանտն իս­կույն լռեց, իսկ մյուս­նե­րը դա­դա­րե­ցին ծի­ծա­ղե­լուց և մի­այն Մուշ­եղն էր, որ շա­րու­նա­կում էր ժպ­տալ, բայց նրա ժպի­տը նա­խա­տես­ված էր Անա­հի­տի հա­մար: Ընդ որում, շու­տով նրա ժպի­տը ևս չքա­ցավ:

-Բա­րի երե­կո, Անա­հիտ,- ող­ջու­նեց Մուշ­ե­ղը:

-Բարև, Մուշ­եղ:

-Կի­նո՞ ես եկել:

-Գուշ­ա­կե­ցիր: Իսկ ին­չո՞ւ չէ: Չի՞ կա­րե­լի կի­նո գալ:

-Ես հենց այն­պես ասա­ցի: առանց ետին մտ­քի:- շփոթ­վեց Մուշ­ե­ղը:- Ես հի­մա տոմս կվերց­նեմ:

-Ես մե­նակ չեմ, Ագ­նե­սան էլ ինձ հետ է:

-Ն­րա հա­մար էլ կվերց­նեմ,- ու­րա­խա­ցավ Մուշ­ե­ղը և ան­մի­ջա­պես գնաց դե­պի դրա­մարկղ:

Անա­հի­տը նա­յեց տղա­նե­րի կող­մը:

-Հ­րանտ, մի րո­պե­ով կա­րե­լի՞ է:

-Ի՞նձ, իհար­կե:

Ագ­նե­սա­յին թող­նե­լով մե­նակ, Անա­հի­տը գնաց դե­պի ակում­բի բա­կում կանգ­նած շահ թթե­նին:

Հրան­տը տրակ­տո­րիստ էր կոլտն­տե­սու­թյու­նում, իսկ ամառ­ներն աշ­խա­տում էր կոմ­բայ­նի վրա: Նա բարձ­րա­հա­սակ, թիկ­նեղ տղա էր՝ կլոր, բա­րե­հո­գի բութ դեմ­քով ու այդ դեմ­քին ընդ­միշտ կպց­րած նույն­պի­սի բութ ժպի­տով՝ նա մի եր­կու տա­րի առաջ էր ավար­տել միջ­նա­կար­գը, բա­նա­կում տան­կիստ էր եղել, այն­տե­ղից վե­րա­դառ­նա­լուց ան­մի­ջա­պես հե­տո գնա­ցել էր կոլտն­տե­սու­թյան նա­խա­գա­հի մոտ և ասել. «Բա­նա­կում տան­կիստ եմ եղել, իսկ տանկն ու տրակ­տո­րը նույն գոր­ծա­րա­նում են սար­քում, մի տրակ­տոր տուր, գյու­ղում աշ­խա­տեմ»: Նա­խա­գա­հը չէր մեր­ժել:

Հրանտն իր սրամ­տու­թյամբ աչ­քի չէր ընկ­նում, բայց ստաց­վել էր այն­պես, որ ինչ էլ որ ասում էր, չգի­տես ին­չու, բո­լո­րը ծի­ծա­ղում էին: Եվ ոչ ոք չէր կա­րո­ղա­նում բա­ցատ­րել այդ տա­րօ­րի­նակ հան­գա­ման­քը:

Նա, առանց շտա­պե­լու, ան­ջատ­վեց տղա­նե­րից, և, թերծ­խած գլա­նա­կը գցե­լով գետ­նին ու ոտ­քով տրո­րե­լով այն, մո­տե­ցավ Անա­հի­տին:

-Լ­սիր, Հրանտ, ես ու­զում եմ մի հարց տալ քեզ: Բայց խոսք տուր, որ մեր մեջ կմ­նա այս խո­սակ­ցու­թյու­նը,- սկ­սեց Անա­հի­տը:- Խո՞սք ես տա­լիս:

-Է, քույ­րիկ,- ծոծ­րա­կը քո­րե­լով ասաց Հրան­տը,- ախր, ինչ­պե՞ս կա­րող եմ խոսք տալ: Բո­լո­րը գի­տեն և, դու էլ գի­տես, որ ես բե­րա­նում խոսք պա­հող չեմ: Էն­պես որ, եթե գաղտ­նիք է, ինձ մի ասա:

Անա­հիտն ակա­մա ժպ­տաց այդ պար­զա­սիրտ խո­ստովանու­թյան վրա:

-Լավ, սա­տա­նան քեզ հետ, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, պի­տի հարց­նեմ: Հրանտ, այդ ճի՞շտ է, որ ձեր Կա­րե­նը հարս­նա­ցու ու­նի մարզ­կենտ­րո­նում:

Հրան­տը բթա­հա­յաց նա­յեց նրան:

-Աստ­ղի­կի մա­սի՞ն է խոս­քը,- հար­ցին հար­ցով պա­տաս­խա­նեց Հրան­տը:

-Ն­րա անու­նը Աստ­ղի՞կ է,- հարց­րեց Անա­հի­տը, թեև մայրն ասել էր ար­դեն:

-Աստ­ղիկ է:Հա, ոնց որ թե էդ­պի­սի բան կա : Ասում են, իբր նշան են տվել: Բայց ճիշտ է, թե չէ՝ հաս­տատ չգի­տեմ, մեզ չեն ասել:

-Իսկ դու չգի­տե՞ս, թե Կա­րենն ին­չու է գնա­ցել Ղա­զախս­տան:

-Չ­գի­տեմ: Հո­րեղ­բորս կի­նը՝ Կա­րե­նի մայ­րը, այ­սինքս, բո­լո­րին ասում է, որ իբր հար­սա­նի­քի հա­մար փող աշ­խա­տե­լու է գնա­ցել:- Նա հան­կարծ կանգ առավ և զար­ման­քով նա­յեց Անա­հի­տին:- Սպա­սիր, բա դա էդ ո՞նց է ստաց­վում. դուրս է գա­լիս, որ նա քեզ հետ հենց էն­պես ման է եկել, հա՞:

-Այդ­պես է ստաց­վում:- Անա­հի­տի ձայ­նը դո­ղաց: Նա կտ­րուկ շրջ­վեց և քայ­լեց դե­պի ակում­բի մուտ­քը: Մուշ­եղն այն­տեղ կանգ­նած սպա­սում էր նրան:

-Իսկ ո՞ւր է Ագ­նե­սան,- կտ­րա­կան նա­յեց Անա­հի­տը, նկա­տե­լով, որ ըն­կե­րու­հին չկա:

Նրա տո­նը շփո­թեց­րեց Մուշ­ե­ղին: Նա կարմ­րեց և մի ոտ­քից մյուսն անց­նե­լով ասաց, որ մինչև նրանց գա­լը ինքն իր հա­մար տոմս էր վերց­րել, իսկ երբ Անա­հիտն ու Ագ­նե­սան եկան, իր տոմ­սը տվեց Ագ­նե­սա­յին, Անա­հի­տի ու իր հա­մար նոր տոմ­սեր գնեց: Ճիշտ է, Ագ­նե­սան առան­ձին կնս­տի, բայց, դե, ոչինչ, նա բա­րի սիրտ ու­նի, չի նե­ղա­նա: Չէ՞ որ ին­քը՝ Անա­հի­տը ևս, դեմ չէ, որ­պես­զի գո­նե մի երե­կո իրենք նս­տեն կողք-կողքի: Ճիշտ չէ՞:

«Իսկ ին­չու չէ, մի երե­կո կա­րե­լի է»,- մտա­ծեց Անա­հի­տը և անս­պա­սե­լի­ո­րեն ասաց բարձ­րա­ձայն.

-Իսկ ին­չու՞ չէ: Հա­մա­ձայն եմ՝ նս­տենք կողք-կողքի:- Նրա ձայ­նը ղո­ղան­ջեց ինչ­պես պրկ­ված լար:- Կնս­տենք իրար մոտ, իսկ հե­տո դու կու­ղեկ­ցես ինձ մինչև տուն, ճա­նա­պար­հին սեր կբա­ցատ­րես:

Այս խոս­քի վրա նա կանգ առավ, նկա­տե­լով, որ Մուշ­ե­ղը զսպ­ված ժպի­տով տոմ­սե­րը պատ­ռեց և հան­գիստ սկ­սեց ծվեն-ծ­վեն անել դրանք:

-Ես քեզ սեր չեմ բա­ցատ­րե­լու, մի վա­խե­ցիր,- ասաց նա:- Չնա­յած դու ինձ թեթևսո­լիկ մար­դու տեղ ես դնում, բայց, երևի, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, ստոր չես հա­մա­րում: Այդ­պես չէ՞:

-Այդ ին­չե՞ր ես ասում, Մուշ­եղ,- զար­մա­ցած շշն­ջաց Անա­հի­տը:

-Ինձ Ագ­նե­սան հենց նոր ասաց, որ դու ինչ­-որ ծանր ապ­րում­ներ ու­նես և, ել­նե­լով այն բա­նից, թե ինչ­պի­սի տես­քով մո­տե­ցար Հրան­տին, քո ապ­րում­նե­րը կապ­ված են Կա­րե­նի հետ: Ես քեզ չեմ հարց­նի, թե ինչ է պա­տա­հել, բայց և քո հո­գե­կան ծանր դրու­թյու­նից օգտ­վել նույն­պես չեմ ու­զում:

-Ի սեր աստ­ծո, նե­րիր ինձ, Մուշ­եղ, իրոք, որ վատ ստաց­վեց, ես իս­կա­կա­նից գլուխս կորց­րել եմ:

-Եվ չես ու­զում, իհար­կե, գնալ կի­նո:

-Ոչ, չեմ ու­զում:

-Որ այդ­պես է, ես քեզ կու­ղեկ­ցեմ տուն:- Նա ուշ­ա­դիր նա­յեց Անա­հի­տին և ժպ­տա­լով ավե­լաց­րեց:- Եվ տուն գնալ նույն­պես չես ու­զում: Գուշ­ա­կե­ցի՞:

-Տուն գնալ նույն­պես չեմ ու­զում:- կա­մա­ցուկ ասաց Անա­հի­տը:

-Այդ դեպ­քում այս երե­կո ինձ դարձ­րու քո եղ­բայ­րը, ծա­ռան, դարձ­րու ինձ քո խեղ­կա­տակ ծաղ­րա­ծուն, ինչ ու­զում ես դարձ­րու, մի­այն թե քո ետևից քարշ գամ փո­ղոց­նե­րով ու նույ­նիսկ գյու­ղի շր­ջա­կայ­քով այն­քան ժա­մա­նակ, մինչև խա­ղաղ­վի հո­գիդ,- նկա­տե­լով Անա­հի­տի դժ­գոհ հա­յաց­քը, Մուշ­եղն արա­գո­րեն ավե­լաց­րեց:- Եղիր սի­րա­լիր ու բա­րի և մի մեր­ժիր ինձ, որով­հետև այդ վի­ճա­կում, միևնույն է, ես քեզ մե­նակ բաց չեմ թող­նի ոչ մի տեղ: Գնա­ցինք:

Նրանք դան­դաղ քայ­լե­րով սկ­սե­ցին հե­ռա­նալ ակում­բից՝ դե­պի ուր շտա­պում էին մար­դիկ՝ ջա­հել աղ­ջիկ­ներ ու տղա­ներ, կա­նայք, տղա­մար­դիկ: Նրանք բո­լորն էլ շրջ­վում, տա­րա­կու­սան­քով նա­յում էին Մուշ­ե­ղի ու Անա­հի­տի ետևից և տա­րա­կու­սե­լու բան էլ կար. մինչև կի­նոն­կա­րի սկիզ­բը մնա­ցել էր ոչ ավել, քան հինգ րո­պե, իսկ այդ եր­կու­սը գնում էին ակում­բի հա­կա­ռակ ուղ­ղու­թյամբս:

Ակում­բի առջև, խճա­պատ հրա­պա­րակն անց­նե­լիս, դեմ առ դեմ հան­դի­պե­ցին եր­կու կնոջ: Նրան­ցից մե­կն այն­պի­սի մի ակն­հայտ ար­հա­մար­հան­քով ու ծաղ­րան­քով նա­յեց Անա­հի­տին ու Մուշ­ե­ղին, որ Անա­հի­տը ակա­մա­յից շր­ջեց դեմ­քը, իսկ Մուշ­եղն ասաց ան­կաշ­կանդ ժպի­տով.

-Հի­մա տղա ես, դի­մա­ցիր:

Այդ կի­նը Կա­րե­նի մայրն էր:

Որոշ ժա­մա­նակ գյու­ղա­կան մթին ու ան­մարդ փո­ղոց­նե­րով լուռ քայ­լե­լուց հե­տո, նրանք թեք­վե­ցին դե­պի ձո­րը, և հաս­նե­լով ձո­րի վրա կախ­ված մեծ, սալ գլա­քա­րին, նս­տե­ցին քա­րի վրա, կողք-­կող­քի: Ներքևում, անդն­դա­խոր ձո­րում սև մթու­թյունն էր, և մթու­թյան մեջ կա­մա­ցուկ վշ­շում էր լեռ­նե­րից իջ­նող գե­տա­կը:

Գե­տակն այդ անց­նում էր մամ­ռա­ծածկ քա­րե­րի մեջ ան­տե­րունչ մնա­ցած աղբ­յու­րի մո­տով, աղբ­յու­րից քիչ ներքև, ճեղ­քե­լով եր­կին­քը, վեր է բարձ­րա­նում մի հա­ճար­կե­նի, գե­տակն անց­նում է սպի­տա­կա­վուն այդ հա­ճա­րե­նու մո­տով, որի վրա փո­րագր­ված են իր և Կա­րե­նի անուն­նե­րը: Բայց, ոչ, Անա­հիտն ու­զում է իրե­նից հե­ռու վա­նել այդ մտ­քե­րը, նա այ­սօր ոչինչ հիշ­ել չի ու­զում, նա ու­զում է մո­ռա­նալ այն ամե­նը, ինչ կապ­ված է Կա­րե­նի հետ:

-Ինչ լավ եղավ, որ եկանք այս­տեղ,- անս­պա­սե­լի­ո­րեն կա­մա­ցուկ ասաց Անա­հի­տը, ասես վա­խե­նա­լով խան­գա­րել գիշ­եր­վա թրթ­ռուն ան­դոր­րը:- Եվ ինչ լավ եղավ, որ դու պատ­ռե­ցիր տոմ­սե­րը: Չեմ պատ­կե­րաց­նում, թե ինչ­պես պետք է նս­տե­ի խեղ­դուկ դահ­լի­ճում:

-Չես մր­սո՞ւմ,-հարց­րեց Մուշ­ե­ղը:

-Ոչ, ես ինձ լավ եմ զգում, ես ինձ հի­մա շատ լավ եմ զգում, շնոր­հա­կալ եմ: Այ­սօր վաղ առա­վոտ­վա­նից ինչ­-որ դող էր բռ­նել ինձ, մր­սում էի, իսկ հի­մա չեմ մր­սում: Ինչ փա­ռա­վո­րու­թյուն է այս­տեղ: Մուշ­եղ, դու գի­տես, ես առա­ջին ան­գամ եմ լի­նում այս­տեղ: Եթե առաջ­նե­րում իմա­նա­յի, թե այս­քան լավ է այս­տեղ, ամեն երե­կո կգա­յի:

-Ե­թե ու­զում ես, մենք ամեն երե­կո կա­րող ենք գալ այս­տեղ,- ասաց Մուշ­ե­ղը:

Անա­հի­տը, տար­ված խո­հե­րով, չպա­տաս­խա­նեց: Վեր­ջա­պես նա հարց­րեց.

-Ա­սա, Մուշ­եղ, դու հա­վա­տո՞ւմ ես Կա­րե­նի ազն­վու­թյա­նը:

Մուշ­ե­ղը լուռ նա­յեց Անա­հի­տին: Նա այդ հար­ցին չէր պատ­րաստ­վել: Բայց, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, պա­տաս­խա­նեց ան­հող­դողդ.

-Հա­վա­տում եմ:

-Կա­տա­րե­լա­պե՞ս:

-Կա­տա­րե­լա­պես:

-Դու, հա­վա­նա­բար, ինձ չհաս­կա­ցար: Ես նկա­տի ու­նե­ի նրա ազն­վու­թյու­նը՝ իմ հան­դեպ,- ճշ­տեց Անա­հի­տը:

Մուշ­ե­ղը մթու­թյան մեջ քմ­ծի­ծա­ղեց և սկ­սեց նա­յել ներքև, ուր լեռ­նե­րից իջ­նող գե­տա­կը, դուրս գա­լով ծա­ռե­րի տա­կից, մի պահ պսպ­ղում էր լերկ քա­րե­րի վրա ու նո­րից մտ­նում ան­տառ:

-Դու, իհար­կե, այդ հար­ցը ինձ չէ, որ պի­տի ուղղե­իր:

-Նե­րիր, ես չէի ու­զում վի­րա­վո­րել քեզ,- արագ ասաց Անա­հի­տը:

-Վերջ տուր ամեն դա­տարկ բա­նի հա­մար նե­րո­ղու­թյուն խնդ­րե­լուն,-սրտ­նե­ղու­թյամբ ասաց Մուշ­ե­ղը:- Ինչ վե­րա­բե­րում է քո հար­ցին, ապա: չէ՞ որ ես չգի­տեմ, թե ինչ է եղել ձեր միջև: Քեզ, հա­վա­նո­րեն, իմ ան­կողմ­նա­կալ կար­ծիքն է պետք:

-Ի­հար­կե,- գլ­խով արեց Անա­հի­տը, դեռևս չհաս­կա­նա­լով, թե նա խոսքն ուր է թե­քում:

-Լավ, ես ան­կողմ­նա­կալ կլի­նեմ, չնա­յած ատում եմ ինձ դրա հա­մար: Այս­պես, ու­րեմն, ինչ էլ ու­զում է, որ եղած լի­նի ձեր միջև, ան­կախ դրա­նից, ես չեմ հա­վա­տում, թե Կա­րենն ըն­դու­նակ է ստո­րու­թյուն անե­լու քո հան­դեպ: Եր­կու­սից մե­կը՝ կամ այս­տեղ որևէ թյու­րի­մա­ցու­թյուն կա, կամ ես պար­զա­պես, ինչ­պես հարկն է, նրան չեմ ճա­նա­չել: Ահա բո­լո­րը: Իսկ այժմ, խնդ­րում եմ, գնանք տուն, ինձ հա­մար դժ­վար է շա­րու­նա­կել այս խո­սակ­ցու­թյու­նը:- Մուշ­ե­ղը ելավ տե­ղից և դան­դա­ղա­քայլ գնաց դե­պի գյու­ղը: Անա­հի­տը նույն­պես բարձ­րա­ցավ քա­րից, և գլ­խա­հակ քայ­լեց Մուշ­ե­ղի ետևից:

Նա ուշ­ա­ցու­մով հաս­կա­ցավ, որ Մուշ­ե­ղից պա­հան­ջել է ավե­լին, քան դրա իրա­վունքն ու­ներ, և այդ տղա­յի հան­դեպ ու­նե­ցած սե­փա­կան մեղ­քի գի­տակ­ցումն այն­քան ազ­դեց Անա­հի­տի վրա, որ նա մի­առ­ժա­մա­նակ մո­ռա­ցավ իր վիշ­տը: Մինչև իրենց տուն գնա­ցին լուռ: Դար­պա­սի մոտ կանգ առան:

-Ժա­մը քա­նի՞սն է,- հարց­րեց Անա­հի­տը, որ­պես­զի խախ­տեր ճն­շող լռու­թյու­նը:

-Ուշ է ար­դեն:- Մուշ­ե­ղի ձայ­նը հն­չեց բա­վա­կա­նին չոր:

-Մի՞­թե:

-Բա­րի գիշ­եր, Անա­հիտ:

-Բա­րի գիշ­եր, Մուշ­եղ: Չգի­տեմ ինչ­պի­սի խոս­քեր ասեմ քեզ այս փա­ռա­վոր երե­կո­յի հա­մար:

-Ո­չինչ ասել պետք չէ:

-Բա­րի գիշ­եր, Մուշ­եղ:

-Ց­տե­սու­թյուն: Եթե հար­կա­վոր եղա՝ կան­չիր:

-Շ­նոր­հա­կա­լու­թյուն, Մուշ­եղ:

Մուշ­ե­ղը շրջ­վեց, քայ­լեց դե­պի բլ­րի ստո­րո­տում քնած իրենց փոք­րիկ, ըն­դա­մե­նը մի քա­նի տնից բաղ­կա­ցած թա­ղա­մա­սը: Գիշ­ե­րա­յին ան­մարդ ճա­նա­պար­հին որոշ ժա­մա­ակ մի­այ­նակ ու աղոտ ուր­վագ­ծե­րով երևում էր նրա կարճ­լիկ, պն­դա­կազմ կեր­պա­րան­քը, հե­տո այն մի­ա­խառն­վեց մթու­թյա­նը, ասես ձուլ­վեց նրան:

Անա­հի­տը խոր հա­ռա­չեց և մտավ բակ: Մուշ­ե­ղի հան­դեպ ու­նե­ցած մեղ­քի տան­ջա­լից գի­տակ­ցու­մը չէր լքում նրան:

Եվ ով գի­տե, գու­ցե հենց այդ զգա­ցու­մը, ինչ­պես նաև տրտ­մա­գին մի­այ­նա­կու­թյան զգա­ցումն ու հո­գե­կան ու­նայ­նու­թյու­նը, որ հա­մա­կել էր նրան մոր հետ ու­նե­ցած այն ան­մո­ռա­նա­լի զրույ­ցից հե­տո, պատ­ճառ դար­ձան, որ Անա­հիտն ար­դեն հա­ջորդ օրը, ինչ­-որ պատր­վակ բռ­նե­լով, կան­չեր Մուշ­ե­ղին: Անա­հի­տը կան­չեց նրան, և Մուշ­ե­ղը, ասես ամ­բողջ օրը նրա կան­չին էր սպա­սել, ան­հա­պաղ եկավ: Նրանք մինչև ուշ երե­կո ման եկան ձո­րա­փին, սալ գլա­քա­րին նս­տած նա­յե­ցին իրիկ­նա­յին աղ­ջա­մուղ­ջի մեջ կորս­ված ձո­րե­րին, հե­տո Մուշ­ե­ղը խնդ­րեց մյուս օրն էլ հան­դի­պել, Անա­հի­տը եր­կար ժա­մա­նակ լուռ էր, հե­տո ասաց՝ «լավ»: Նրանք հան­դի­պե­ցին նաև հա­ջորդ օրը, հե­տո նո­րից ու նո­րից: Մուշ­ե­ղը նրա հա­մար անն­կա­տե­լի­ո­րեն դար­ձավ այն մի­ակ անձ­նա­վո­րու­թյու­նը, որին Անա­հի­տը կա­րող էր հա­ղոր­դա­կից դարձ­նել իր փոք­րիկ վշ­տե­րին և ու­րա­խու­թյուն­նե­րին, այն մի­ակ մար­դը, որն անհ­րա­ժեշ­տու­թյան դեպ­քում կա­րող էր լսել նրան, ճիշտ ըմբռ­նել նրա ասած­նե­րը, կա­րեկ­ցել, իսկ եթե հարկ լի­նի, նա­խա­տինք տալ ինչ­պես հարկն է: Մի խոս­քով, նրան կա­րե­լի  էր ապա­վին­վել: Իրար ետևից անց­նում էին օրե­րը, օրե­րը դառ­նում էին շա­բաթ­ներ: Իրար ետևից անց­նում էին շա­բաթ­նե­րը: Եվ մի ան­գամ Անա­հի­տը, ուշ­ա­դիր նա­յե­լով Մուշ­ե­ղին, հան­կար­ծա­կի նկա­տեց, որ նրա դեմ­քը նի­հա­րել է, այ­տե­րը փոս են ըն­կել, իսկ աչ­քե­րը նա­յում են տխուր ու հոգ­նած: Նա ան­հանգս­տա­ցավ և հարց­րեց.

-Քեզ ի՞նչ է պա­տա­հել, Մուշ­եղ: Գու­ցե հի­վան­դա­ցե՞լ ես,- և ուշ­ա­ցու­մով գլ­խի ըն­կավ, որ հի­մար հարց տվեց:

Մուշ­եղն անու­րախ ժպ­տաց և պա­տաս­խա­նեց, որ ամեն ինչ կար­գին է: Այդ անու­րախ ժպիտն այն­պես թա­փան­ցեց Անա­հի­տի հո­գու խոր­քը, որ նա դժ­վա­րու­թյամբ զս­պեց իրեն, որ լաց չլի­նի: Անա­հի­տը նոր մի­այն հաս­կա­ցավ, որ ըստ էու­թյան բո­լոր այս շա­բաթ­նե­րին ին­քը մի­ան­գա­մայն անգ­թո­րեն, եսա­մո­լա­բար շա­հա­գոր­ծել է Մուշ­ե­ղի զգաց­մունք­նե­րը, իր հան­դեպ ու­նե­ա­ցած նրա անան­ցո­ղիկ սե­րը: Եվ նա տան­ջա­լից ամոթ զգաց անձ­նու­րա­ցա­բար իրեն սի­րա­հար­ված այդ բա­րի ու լավ տղա­յի նկատ­մամբ իր անար­դա­րա­ցի դա­ժա­նու­թյան հա­մար: «Ի՞նչ անել,- Մուշ­ե­ղի կող­քից քայ­լե­լով ոլո­րապ­տույտ գե­տա­կի մո­տով, որի ջրերն ար­տա­ցո­լում էին հրա­կար­միր մայ­րա­մու­տը, տեն­դո­րեն մտո­րում էր Անա­հի­տը:- Աստ­ված իմ, ի՞նչ անել: Ո՞ւմ դի­մել»: Եվ ինքն էլ հաս­կա­նում էր, որ կա­րիք չկա ոչ մե­կին դի­մե­լու, որով­հետև ոչ ոք չի օգ­նի: Բայց կա մի ելք. մի­ակ ել­քը՝ այլևս չհան­դի­պել Մուշ­ե­ղի հետ: Սա­կայն, իր մտո­րում­նե­րի մեջ հաս­նե­լով այդ կե­տին, նա սոս­կու­մով հաս­կա­ցավ, որ չհան­դի­պել նրա հետ ին­քը չի կա­րող, որ չա­փա­զանց ըն­տե­լա­ցել է Մուշ­ե­ղին, և իրենք, աճակց­ված ըն­կույ­զի պես, հի­մա հո­գով կապ­ված են իրար: Կորց­նել նրան ևս՝ այս մտ­քից Անա­հի­տը պատ­րաստ էր ընկ­նել ու աղա­ղա­կել: Իսկ գու­ցե դա սեր է: Գու­ցե դա հենց այն մա­քուր ու իս­կա­կան սերն է, առանց որի անհ­նա­րին է ապ­րել, իսկ այն, ինչ եղել է Կա­րե­նի հետ, ան­ցո­ղիկ ու կի­սա­ման­կա­կան հափշ­տա­կու­թյուն էր, հո­գե­կան ժա­մա­նա­կա­վոր կու­րու­թյուն. «Չէ՞ որ ահա նա խա­բել է ինձ, լքել է, իսկ ես ամ­բողջ ամս­վա ըն­թաց­քում նույ­նիսկ մի ան­գամ լաց չե­ղա: Ու­րեմն սեր չի եղել դա: Եվ այժմ այն մտ­քից մի­այն, որ կա­րող եմ զրկ­վել Մուշ­ե­ղից, պատ­րաստ եմ ցնոր­վե­լու»:

Վհատ ու իրեն կորց­րած, Անա­հի­տը չէր նկա­տել նույ­նիսկ, որ ձո­րից ելել են ար­դեն և հի­մա ին­քը նս­տած է դա­րա­վան­դի եզ­րին, մեծ, սալ գլա­քա­րի վրա, Մուշ­ե­ղի մոտ, իսկ Մուշ­ե­ղը լուռ ծխում է: Նա Մուշ­ե­ղին առա­ջին ան­գամ էր տես­նում ծխե­լիս: Նկա­տե­լով Անա­հի­տի մո­լոր հա­յաց­քը, Մուշ­ե­ղը դա, հա­վա­նա­բար, մեկ­նա­բա­նեց յու­րո­վի, նա շփոթ­ված ժպ­տաց ու ասաց.

-Չեմ ծխում, հենց այն­պես, եր­բեմն:

Անա­հի­տը նրա ժպի­տին ժպի­տով չպա­տաս­խա­նեց: Ընդ­հա­կա­ռա­կը, նրա դեմ­քը կտա­վի պես գու­նատ­վեց ու այն­պես սա­ռավ, ասես նա հան­կար­ծա­կի վճիռ էր կա­յաց­րել՝ իրեն ձո­րը նե­տել այս ան­դուն­դից:

-Քեզ ի՞նչ պա­տա­հեց, Անա­հիտ,- կա­մա­ցուկ հարց­րեց նա:

Եվ այս­տեղ կա­տար­վեց անս­պա­սե­լին: Առանց մի խոսք ան­գամ ար­տա­սա­նե­լու, Անա­հի­տը նրա ձեռ­քից խլեց սի­գա­րե­տը, շպր­տեց մի կողմ, հե­տո շր­ջեց նրա ձեռ­քը և շուր­թե­րով հպ­վեց նրա ափին:

Բո­լո­րո­վին շշ­մած, Մուշ­ե­ղը նույ­նիսկ ետ չքաշ­եց ձեռ­քը: Քիչ անց նա խեղդ­ված ձայ­նով մի­այն ար­տա­բե­րեց.

-Ախ, Անա­հիտ, թե իմա­նա­յիր ինչ­քան ես տան­ջել ինձ այս բո­լոր օրե­րին:

-Գի­տեմ, ես ամեն ինչ գի­տեմ: Այն բո­լո­րը, ինչ մինչև հի­մա եղել է, եղել է անիս­կա­կան, այն չի եղել, ինչ պետք է:- թո­թո­վեց Անա­հի­տը՝ դեմ­քով ավե­լի ու ավե­լի կիպ սեղմ­վե­լով Մուշ­ե­ղի կրծ­քին ու զգա­լով, թե Մուշ­ե­ղի ձեռ­քերն ինչ­պես են գր­կում իր ու­սերն ու մեջ­քը:- Գի­տեմ, որ ծանր է եղել քեզ հա­մար: Մո­ռա­ցիր ամեն ին­չի մա­սին:

-Իսկ դո՞ւ:

-Ես նույն­պես կմո­ռա­նամ, ես ար­դեն մո­ռա­ցել եմ:- շշն­ջաց նա, սոս­կու­մով զգա­լով, որ չի մո­ռա­ցել, և դա խան­գա­րում է իրեն՝ լի­ո­վին տր­վե­լու նրա փա­ղաք­շանք­նե­րին, տի­րա­բար խու­ժում է մի­այն իրենց՝ Անա­հի­տին ու Մուշ­ե­ղին պատ­կա­նող այդ րո­պե­նե­րի մեջ, և Անա­հի­տը ճի­գեր էր թա­փում՝ Մուշ­ե­ղի սի­րա­տենչ տաք գր­կում անձ­նա­տուր լի­նել մո­ռաց­ման: Եվ եր­բեմ­նա­կի նրան նույ­նիսկ թվում էր, թե դա իրեն հա­ջող­վում է… Սա­կայն Կա­րե­նի անն­կա­տե­լի ներ­կա­յու­թյու­նը զգաց­վոմ էր, նա այս­տեղ էր ու ամե­նուր՝ լուծ­ված իրիկ­նա­յին օդում, տաք մթու­թյան մեջ. «Պետք չէ, չեմ ու­զում, նա չկա:»,- հա­մո­զում էր Անա­հիտն ինքն իրեն՝ ահագ­նա­ցող սոս­կու­մով գի­տակ­ցե­լով, որ ան­զոր է դի­մա­նա­լու է այդ կա­խար­դան­քին. ին­քը հի­մա գր­կում է ոչ թե Մուշ­ե­ղին, այլ Կա­րե­նին:

Զայ­րա­նա­լով ավե­լի շատ ինքն իր վրա, քան Մուշ­ե­ղի կամ Կա­րե­նի, հաս­կա­նա­լով, որ կա­րող է վի­րա­վո­րել Մուշ­ե­ղին, նա հան­կարծ դուրս սա­հեց Մուշ­ե­ղի ձեռ­քե­րից և ոտ­քի ել­նե­լով, սկ­սեց թեք նա­յել նրան. բա­րե­բախ­տա­բար սա չէր վի­րա­վոր­վել: կամ հմ­տո­րեն թաքց­րեց իր վի­րա­վո­րան­քը:

-Ուշ է ար­դեն, հար­կա­վոր է գնալ, -ա­սաց Անա­հի­տը:

Մուշ­ե­ղը նույն­պես բարձ­րա­ցավ քա­րից:

-Ա­յո, տասն անց է ար­դեն,- ար­ձա­գան­քեց նա, թե­պետ քիչ չէր պա­տա­հել, երբ տուն էին վե­րա­դար­ձել դրա­նից էլ ուշ:- Գնա­ցի՞նք:

Նա հո­գա­տա­րու­թյամբ թևան­ցուկ արեց աղջ­կան, բայց մի քա­նի քայլ հե­տո Անա­հիտն անն­կա­տե­լի­ո­րեն ազա­տեց ձեռ­քը, ձևաց­նե­լով, թե ու­զում է շտ­կել սանր­ված­քը:

Քա­ռորդ ժամ անց Անա­հի­տը, իր ետևից ծած­կե­լով բա­կի դռ­նա­կը, բարձ­րա­ցավ տուն: Սե­ղա­նի վրա նկա­տե­լով Կա­րե­նի ծա­նոթ ձե­ռագ­րով ծրա­րը, Անա­հի­տը, ասես հան­ցան­քի մեջ բռն­ված, հան­կար­ծա­կի կանգ առավ: Նա մի պահ այդ­պես մնաց կանգ­նած, հե­տո դան­դաղ վերց­րեց նա­մա­կը, բաց արեց: Կա­րե­նը գործ­նա­կան, չոր ու ցա­մաք տո­նով հայտ­նում էր այն մա­սին, որ ավե­լի քան երեք շա­բաթ է չի կա­րո­ղա­ցել գրել Անա­հի­տին, որով­հետև իրեն ու քե­ռուն ու­ղար­կել էին խո­պա­նի հե­ռա­վոր, նոր կազ­մա­կերպ­վող սով­խոզ­նե­րից մե­կը՝ անաս­նա­գո­մեր կա­ռու­ցե­լու, իսկ այ­սօր, վե­րա­դառ­նա­լով այն­տե­ղից, տե­սավ, որ գյու­ղից նա­մակ ու­նի (թե ու­մից էր նա­մա­կը՝ չէր գրում), որից պարզ դար­ձավ, որ Անա­հիտն այս ժա­մա­նա­կա­ըն­թաց­քում հասց­րել է մտեր­մա­նալ Մուշ­ե­ղի հետ, որ այդ մտեր­մու­թյունն այն աս­տի­ճան ջերմ է, որ նրանք մինչև կես­գիշ­եր չեն կա­րո­ղա­նում բա­ժան­վել իրա­րից: Ինչ կա որ, գե­ղե­ցիկ ու դեռ թարմ է Անա­հի­տը, դեռևս շատ տղա­մար­դիկ կփա­ղաք­շեն նրա վա­յե­լուչ մար­մի­նը, և որ ին­քը՝ Կա­րե­նը, դրա­նում չի կաս­կա­ծում: «Շնոր­հա­վո­րում եմ ձեզ եր­կու­սիդ էլ,- գրում էր նա նա­մա­կում,- առա­վե­լը. վեր­ջին եր­կու ամս­վա ըն­թաց­քում, ինչ գտն­վում եմ այս­տեղ, ես բա­վա­կա­նին ժա­մա­նակ ու­նե­ցա՝ հա­մոզ­վե­լու այն բա­նում, որ ես եր­բեք չեմ սի­րել քեզ, ի մի­ջի ­այ­լոց, ինչ­պես և դու՝ ինձ: Դե ինչ, բա­ժան­վենք առանց ափ­սո­սան­քի, և եթե կա ափ­սո­սանք,, ապա դա ափ­սո­սանք է կորց­րած ժա­մա­նա­կի հա­մար, ու­րիշ ոչինչ: Ինչ վե­րա­բե­րում է Մուշ­ե­ղին, ապա ես ան­կեղ­ծո­րեն խղ­ճում եմ նրան, որով­հետև նա քեզ հետ չի եր­ջան­կա­նա, որին այն­պես հա­մա­ռո­րեն ձգ­տում է, դու նրան նույն­պես չես սի­րում, ինչ­պես որ չես սի­րել և ինձ»: Նա­մա­կի վեր­ջում Կա­րե­նը տե­ղե­կաց­նում էր, որ ինքն այլևս գյուղ չի վե­րա­դառ­նա­լու, այն­տեղ՝ Ղա­զախս­տա­նում, իր նման­նե­րի կա­րիքն ավե­լի են զգում:

«Ավե­լի լավ»,- մտա­ծեց Անա­հի­տը, մե­քե­նա­յա­բար ծա­լե­լով նա­մա­կը:- «Ավե­լի լավ:» Ավե­լի լավ: Հեշտ է ասե­լը՝ ավե­լի լավ: Իսկ երբ գիշ­եր­վա կե­սին հան­կար­ծա­կի վե՞ր ես թռ­չում քնից՝ դեռևս քեզ խա­բե­լով, որ երա­զի մեջ չէր դա, այդ նա էր՝ Կա­րե­նը, նա նո­րից եկել է, և աչ­քերդ փա­կում ես՝ նրան կր­կին տես­նե­լու հա­մար, և քո շուր­թերն իրոք զգում են նրա՝ կայծկլ­տա­ցող պո­ղի պես կար­միր, տո­չոր շուր­թե­րի հպու­մը քո բաց­ված շուր­թե­րին: Իսկ դա­ժան հիշ­ո­ղու­թյուն­նե­րից ինչ­պե՞ս ջն­ջել այն, թե այն­տեղ, Մա­տու­ռի ձո­րում, աղբ­յու­րի մոտ, ինչ­պես էր նա գր­կում քո ու­սե­րը, և դու, գլուխդ նրա կրծ­քին սեղ­մած, լսում էիր, թե կրծ­քի խոր­քում ինչ­պես է ան­հան­գիստ խփում նրա տաք սիր­տը: Ինչ­պե՞ս մո­ռա­նալ այն, երբ բա­ժան­վե­լիս նա աշ­խույժ, բերկ­րա­լի աչ­քե­րը հա­ռում էր վրադ և մատ­նե­րը քնք­շո­րեն սա­հեց­նե­լով քո այ­տե­րով, ասում. «Բա­րի գիշ­եր, սի­րե­լիս» և տա­նը հիշ­ե­լով նրա խոս­քե­րը, դու ան­ձայն լա­լիս ու ծի­ծա­ղում էիր եր­ջան­կու­թյու­նից: Ավե­լի լավ: Այո, հեշտ է ասել՝ ավե­լի լավ:Ոչ, լավ ոչինչ չկա, ամեն ինչ վատ է, ան­հա­վա­տա­լի­ո­րեն վատ է ու ծանր, այն­քան ծանր, որ եր­բեմն Անա­հիտն ու­զում էր գա­զա­նի պես ոռ­նալ ու թա­վալ­վել գետ­նին: Անա­հի­տը թուղթ ու գրիչ վերց­րեց և ցան­կա­ցավ հենց հի­մա, այս րո­պե­ին պա­տաս­խա­նել Կա­րե­նի նա­մա­կին, նա ու­զում էր բա­ցատ­րել Կա­րե­նին, որ այն բո­լո­րը, ինչ նա գրել է, ճիշտ չէ. որ ին­քը սի­րել է նրան, հի­մա էլ սի­րում է ու հար-­հա­վիտ­յան պի­տի սի­րի, որ նույ­նիսկ չեն վի­րա­վո­րել Կա­րե­նի խիստ դա­ժան ու կո­պիտ խոս­քե­րը, որով­հետև գի­տի, որ այդ խոս­քե­րը գր­վել են բար­կա­ցած ժա­մա­նակ, և գր­վել են իրեն՝ Անա­հի­տին, ցավ պատ­ճա­ռե­լու հա­մար, իսկ ինքն ահա բո­լո­րո­վին չի նե­ղա­նում նրա­նից: Գրե­լու շատ բան ու­ներ Անա­հի­տը, նա շատ բա­նե­րի մա­սին էր ու­զում գրել: Սա­կայն ոչինչ էլ չգ­րեց. ին­չո՞ւ նա մի բառ ան­գամ չի ասում այն մա­սին, թե, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, ին­չի հա­մար գնաց Ղա­զախս­տան: Ին­չո՞ւ պի­տի Անա­հի­տը կողմ­նա­կի մարդ­կան­ցից իմա­նար այդ մա­սին, թե­կուզև հենց Հրան­տից: Եր­կու ամս­վա ըն­թաց­քում նա հա­մոզ­վել է այն բա­նում, որ եր­բեք չի սի­րել իրեն: Չա­փա­զանց նվաս­տա­ցու­ցիչ չի՞ լի­նի, արդ­յոք, իր՝ Անա­հի­տի հա­մար, այդ­քա­նից հե­տո ինչ­-որ բան բա­ցատ­րել, ապա­ցու­ցել.. Ի՞նչ կա որ, թող այդ­պես լի­նի՝ սր­տին չես հրա­մա­յի: Իսկ Մուշ­ե­ղը: Մուշ­ե­ղը շատ լավ տղա է, փա­ռա­վոր տղա է, ինքն ամեն ինչ կա­նի, որ­պես­զի ըն­տե­լա­նա նրան, իսկ գու­ցեև սի­րի: Եվ նա այն­պես կա­նի, որ­պես­զի հա­կա­ռակ Կա­րե­նի գուշ­ա­կում­նե­րի, Մուշ­եղն իրեն եր­ջա­նիկ զգա Անա­հի­տի հետ: Եվ նա կհաս­նի դրան:

-Ա­վե­լի լավ,- այս ան­գամ կրկ­նեց նա բարձ­րա­ձայն և անս­պա­սե­լի նկա­տեց, որ ինք­նա­բե­րա­բար պատ­ռում է Կա­րե­նի նա­մա­կը: Եվ այլևս ան­կա­րող է զս­պե­լու իրեն, Անա­հի­տը հենց այն­պես, շր­ջազ­գես­տով, ըն­կավ մահ­ճա­կա­լին և, գլուխն առ­նե­լով ափե­րի մեջ, դա­ռը լաց եղավ: Եր­կար, սր­տանց լաց եղավ Անա­հի­տը՝ զգա­լով, որ ար­ցունք­նե­րը հետզ­հե­տե հանգս­տաց­նում են իրեն, կամ, հա­մե­նայն դեպս, ինչ­-որ թեթևու­թյուն են բե­րում: Նա վի­րա­վո­րան­քից ու վշ­տից չէր մի­այն, որ լա­լիս էր, նա հրա­ժեշտ էր տա­լիս ընդ­միշտ հե­ռա­ցող այն լու­սա­պայ­ծառ ջինջ մաք­րու­թյա­նը, որ Կա­րե­նը մտց­րել էր իր կյան­քի մեջ: Այս­պես ար­ցունքն աչ­քե­րին էլ նա քնով ան­ցավ: Իսկ հա­ջորդ օրը, հան­դի­պե­լով Մուշ­ե­ղին, նա նրան ոչինչ չա­սաց նա­մա­կի մա­սին. ոչ մի­այն նրա հա­մար, որ չէր ու­զում վշ­տաց­նել նրան, այլև այն բա­նի հա­մար, որ Մուշ­եղն այդ օրը նրան թվաց օտար, նա ոչ մի առն­չու­թյուն չու­ներ ոչ իր հետ, ոչ Կա­րե­նի հետ, ոչ նա­մա­կի հետ: Մուշ­ե­ղը, իհար­կե, հենց սկզ­բից զգաց նրա խոր­թա­ցա­ծու­թյու­նը, սա­կայն հար­ցու­փորձ չա­րեց, ասես կռա­հո­ղա­բար զգա­լով, որ այ­սօր ինքն օտար է նրա հա­մար: Նրանք լուռ քայ­լե­ցին մինչև մեծ գլա­քար, որոշ ժա­մա­նակ նս­տե­ցին այն­տեղ: Եվ այդ ամ­բողջ ժա­մա­նա­կա­ըն­թաց­քում Անա­հի­տը հո­գե­պես տանջվ­մում էր, չի­մա­նա­լով ինչ անել, երե հան­կարծ Մուշ­եղն ու­զե­նա համ­բու­րել իրեն: Եվ անս­պա­սե­լի­ո­րեն շնոր­հա­պարտ էր նրան, հա­վաս­տի­ա­նա­լով, որ նա փորձ ան­գամ չի անում իրեն գր­կե­լու: Այդ երե­կո նրանք եր­կար չնս­տե­ցին իրար հետ, բա­ժան­վե­ցին շուտ ու մի քիչ էլ վա­խե­ցած՝ անակն­կալ կեր­պով իրենց տան­ջող (հա­մե­նայն դեպս Մուշ­ե­ղի հա­մար) օտա­րաց­ման ան­բա­ցատ­րե­լի սառ­նու­թյամբ:

Դր­սում կր­կին ինչ­-որ հռնդ­յուն լս­վեց: Անա­հի­տը դուրս եկավ պատշ­գամբ և այն­տե­ղից նա­յեց ներքև, գյու­ղի կենտ­րո­նից դե­պի իրենց թա­ղա­մա­սը բարձ­րա­ցող ճա­նա­պար­հին: Ոչ ոք չկար: Իսկ հռնդ­յու­նը շա­րու­նակ­վում էր: Այդ հռնդ­յու­նը Անա­հի­տի հա­յաց­քը տա­րավ եր­կինք: Երևի քիչ առաջ­վա օդա­նավն է, ետ է գնում, չգի­տես ին­չու, մտա­ծեց նա, եր­կար ժա­մա­նակ նա­յե­լով ադա­ման­դե­ղեն երկն­քով, աստ­ղե­րի մի­ջով առ­կայ­ծում­նե­րով ըն­թա­ցող սու­րա­ցող օդա­նա­վի ետևից: Օդա­նա­վը գնաց կո­րավ Մռա­վա սա­րի վրա: Հե­տաքր­քիր էր այդ­պես մե­նակ կանգ­նել բաց պատշ­գամ­բում, մեր­կա­ցող այ­գուն դե­մառ­դեմ, իմա­նա­լով, որ շուրջդ ոչ մի կեն­դա­նի շունչ չկա, դու ես ու աշ­նա­նա­յին տա­րօ­րի­նակ, ար­տա­սո­վոր երե­կոն: Անա­հի­տը մտավ տուն և հիշ­եց մի ու­րիշ աշ­ուն: Այդ աշ­նանն իր և Մուշ­ե­ղի կյան­քում նշա­նա­կա­լից իրա­դար­ձու­թյուն­ներ եղան. Անա­հիտն ըն­դուն­վեց Ստե­փա­նա­կեր­տի բժշ­կա­կան ու­սում­նա­րան, իսկ Մուշ­ե­ղին զո­րա­կո­չե­ցին բա­նակ: Մտա­ծում էին. մինչև Մուշ­ե­ղը կվեր­ջաց­նի ծա­ռա­յու­թյու­նը՝ Անա­հի­տը կա­վար­տի ու­սում­նա­րա­նը, գյուղ կգան և այն ժա­մա­նակ էլ կա­մուս­նա­նան:

-Եվ դու ինձ կս­պա­սե՞ս եր­կու տա­րի,- հարց­րեց Մուշ­ե­ղը:

-Դու ինչ է, չե՞ս հա­վա­տում ինձ:

-Ին­չու չէ:,- խու­սա­փո­ղա­բար պա­տաս­խա­նեց Մուշ­ե­ղը:

-Ես սպա­սե­լու եմ քեզ, մի­այն հա­ճա­խա­կի գրիր ինձ:

Եվ Անա­հի­տը սպա­սեց, թեև հաս­կա­նում էր. թե­րար­ժեք սեր է իրենց սե­րը, Մուշ­եղն իրեն սի­րում է, իսկ ին­քը պար­զա­պես կապ­ված է նրան, կապ­ված է ըն­կե­րա­կան ջերմ զգաց­մուն­քով ու հար­գան­քով: Եվ, ան­յու­ա­մե­նայ­նիվ, սպա­սեց, որով­հետև նրա հա­մար, էստ էու­թյան, ար­դեն միևնույնն էր. Կա­րե­նից հե­տո մե՞կ չէ, թե ում ես սպա­սում: Եվ նա սպա­սեց, ու մի­ա­ժա­մա­նակ սո­վո­րեց. ամի­սը մեկ­-եր­կու ան­գամ գյուղ էր գա­լիս, քա­նի որ ու­սում­նա­րա­նը հե­ռու չէր, գտն­վում էր մարզ­կենտ­րո­նում՝ գյու­ղից վաթ­սուն կի­լո­մետ­րի վրա:

Կա­րենն իր խոս­քի տե­րը եղավ. գյուղ նա չվե­րա­դար­ձավ, և ոչ ոք կար­գին չգի­տեր, թե որ­տեղ է նա, թեև հայտ­նի էր, որ Ղա­զախս­տա­նից մեկ­նել էր վա­ղուց, դեռևս հու­լի­սի վեր­ջե­րին («Այ­սինքն՝ վեր­ջին նա­մակն ու­ղար­կե­լուց ան­մի­ջա­պես հե­տո»,- մտ­քում հաշ­վեց Անա­հի­տը): Բայց ո՞ւր էր մեկ­նել, եր­կար ժա­մա­նակ ոչ ոք չգի­տեր: Մի ան­գամ Անա­հիտն իր մեջ հա­մար­ձա­կու­թյուն գտավ՝ գնա­լու նրանց տուն: Կա­րե­նի մայ­րը տան առջև՝ բան­ջա­րա­նո­ցում, կա­նաչ լո­բի էր քա­ղում: Անա­հի­տը ցան­կա­պա­տի վրա­յով բարևեց նրան, որ­պես պա­տաս­խան ՝Կա­րե­նի մայ­րը քթի տակ ինչ­-որ բան մռլ­տաց, բայց շա­րու­նա­կեց աշ­խա­տան­քը: Անա­հի­տը, իհար­կե, լավ ըն­դու­նե­լու­թյուն չէր սպա­սում (իր առա­ջին այ­ցը նա չէր մո­ռա­ցել), բայց շփոթ­վեց, և այն աս­տի­ճան կորց­րեց իրեն, որ մի պահ մնաց շվար կանգ­նած՝ չի­մա­նա­լով, թե ինչ անել: Սթափ­վե­լով՝ նա, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, ասաց, որ պար­զա­պես ու­զում է տե­ղե­կա­նալ՝ որ­տե՞ղ է լի­նում Կա­րե­նը և նա­մակ-­բան գրո՞ւմ է արդ­յոք, թե ոչ: Այդ­քա­նը, ըստ երևույ­թին, հե­րիք էր, որ­պես­զի Կա­րե­նի մայ­րը դուրս գար ինքն իրե­նից: Նա գա­զա­զած ելավ լո­բու ար­խից՝ լո­բու տերևնե­րը սոսնձ­ված շո­րե­րին, և ձեռ­քե­րը թա­փա­հա­րե­լով ու ճղճ­ղան ձայ­նով թն­դաց­նե­լով օդը, հար­ձակ­վեց անակն­կա­լից շշ­մած Անա­հի­տի վրա և մի­ան­գա­մից սկ­սեց նզովք թա­փել նրա գլ­խին: Նա այն­պի­սի խոս­քեր էր ասում, որ Անա­հիտն իր ամ­բողջ կյան­քում եր­բեք չէր լսել: Անա­հի­տը շրջ­վեց և հա­մար­յա վա­զե­լով դուրս եկավ նրանց բա­կից և լսեց, թե ինչ­պես Կա­րե­նի մայրն իր ետևից նե­տեց. «Սի­րե­կանդ գնա­ցել է, հա՞, էլի պոչ ես խա­ղաց­նում»:

Անա­հի­տը փո­ղոց դուրս եկավ ամո­թից ու վի­րա­վո­րան­քից կաս-­կար­միր կտ­րած: Իր բախ­տից, շուր­ջը ոչ ոք չկար: Բայց Անա­հի­տը գի­տեր, որ մինչև երե­կո ամ­բողջ գյուղն ար­դեն իմա­նա­լու է, թե Կա­րե­նի մայր Լու­սիկն ինչ­պես է շշպ­ռել Անա­հի­տին:

Մի­այն հոկ­տեմ­բե­րի սկզբ­նե­րին գյու­ղում լուր տա­րած­վեց, որ Կա­րենն ըն­դուն­վել է Տի­միր­յազևի ան­վան գյու­ղատն­տե­սա­կան ակա­դե­մի­ա: Լսե­լով այդ մա­սին, Անա­հի­տը դա­ռը կս­կի­ծով մտա­ծեց այն մա­սին, որ իրենց գժ­տու­թյու­նը Կա­րե­նի օգ­տին եղավ. ո՞վ գի­տե, գու­ցե մի­ա­սին լի­նե­ին, նա չկա­րո­ղա­նար ըն­դուն­վել:

Ավար­տե­լով ու­սում­նա­րա­նը, Անա­հի­տը խնդ­րեց իրեն ու­ղար­կել հայ­րե­նի գյուղ՝ տե­ղա­կան հի­վան­դա­նո­ցում աշ­խա­տե­լու: Իսկ եր­կու ամիս անց բա­նա­կից վե­րա­դար­ձավ Մուշ­ե­ղը՝ արևից թխա­ցած ու առ­նա­կա­նա­ցած: Ծա­ռա­յել էր նա մո­տոհ­րաձ­գա­յին զո­րա­մա­սում, ուր և յու­րաց­րել էր մե­խա­նի­կի մաս­նա­գի­տու­թյու­նը: Դրա հա­մար էլ, վե­րա­դառ­նա­լով գյուղ, նա աշ­խա­տան­քի ան­ցավ կոլտն­տե­սու­թյան ավ­տո­գա­րա­ժում: Շու­տով նրան գա­րա­ժի վա­րիչ նշա­նա­կե­ցին (վա­րիչն ար­դեն ծեր մարդ էր և գոր­ծը դժ­վա­րու­թյամբ էր գլուխ բե­րում): Մուշ­եղն աշ­խա­տանք­ներն այն­պես կազ­մա­կեր­պեց, որ գար­նա­նա­մու­տին բո­լոր մե­քե­նա­ներն ար­դեն լրիվ պատ­րաստ էին գար­նա­նա­ցա­նին ու բեր­քա­հա­վա­քին: Կոլտն­տե­սու­թյան ղե­կա­վա­րու­թյու­նը հան­գիստ շունչ քաշ­եց. վեր­ջա­պես բա­նա­կա­յին դպ­րոց ան­ցած գոր­ծի­մաց մե­խա­նիկ էր գտն­վել:

Աշ­նան կե­սե­րին, երբ գյու­ղում վեր­ջա­ցան դաշ­տա­յին աշ­խա­տանք­նե­րը, Անա­հիտն ու Մուշ­եղն ամուս­նա­ցան: Անա­հի­տի հա­մառ թա­խան­ձան­քով (դա շատ վշ­տաց­րեց Մուշ­ե­ղին ու նրա ծնող­նե­րին) շատ թեթև հար­սա­նիք արե­ցին, որին հրա­վի­րե­ցին մոտ քսան-ք­սան­հինգ մար­դու՝ մեր­ձա­վոր ազ­գա­կան­նե­րից ու ըն­կեր­նե­րից: Հե­տո կոլտն­տե­սու­թյու­նը նոր հո­ղա­մաս ու դրա­մա­կան վարկ տվեց՝ տուն կա­ռու­ցե­լու հա­մար, և նրանք տուն կա­ռու­ցե­ցին՝ մի­ա­հարկ, եր­կու սեն­յա­կից բաղ­կա­ցած: Տու­նը բլ­րի վրա էր՝ երե­սով դե­պի արևը, և այն­տե­ղից, ինչ­պես ափիդ մեջ, երևում էր ամ­բողջ Հն­ձա­խու­թը՝ բլ­րա­լան­ջե­րին ու ձո­րակ­նե­րում փռ­ված փոք­րիկ թա­ղա­մա­սե­րով: Պարզ եղա­նակ­նե­րին ու լուսն­կա գիշ­եր­նե­րին տա­րին չորս բո­լոր Անա­հի­տի աչ­քի առջև մե­նու­թյան մեջ թախ­ծում էր Մռա­վա սա­րը, երևում էին շր­ջա­կա բո­լոր լեռ­ներն ու սա­րե­րը, մեծ ու փոքր հան­դե­րը՝ կպած ան­տառ­նե­րին կամ հենց այդ ան­տառ­նե­րի մեջ: Անա­հի­տը կանգ­նում, եր­կար դի­տում էր այդ բո­լո­րը, և դրանք ոչ մի զգաց­մունք չեն արթ­նաց­նում նրա մեջ: Բլ­րի վրա կանգ­նած այդ տանն սկ­սե­ցին ապ­րել Անա­հիտն ու Մուշ­ե­ղը:

Ծան­րա­բեռ նոր հոգ­սե­րով՝ կապ­ված ման­կու­թյու­նից ի վեր կա­յու­նա­ցած հո­գե­կան կերտ­ված­քի կտ­րուկ փո­փոխ­ման հետ, Անա­հի­տը սկզբ­նա­կան շր­ջա­նում չէր նկա­տում սե­փա­կան օտա­րա­ցու­մը Մուշ­ե­ղից, Մուշ­եղն ինքն էլ կար­ծես թե դժ­գո­հու­թյան ոչ մի նշան չէր ցու­ցա­բե­րում, հա­վա­նա­բար նրա հա­մար, որ առերևույթ ոչ մի բա­նում չէր դրսևորում այդ օտա­րա­ցու­մը: Անա­հի­տը սի­րա­լիր էր ամուս­նու հետ, հո­գա­տար ու գո­րո­վա­լից էր, Մուշ­ե­ղը ևս նույն­պի­սի զգաց­մունք­նե­րով էր պա­տաս­խա­նում նրան: Առա­վոտ­վա­նից Անա­հի­տը գնում էր հի­վան­դա­նոց, իսկ Մուշ­ե­ղը՝ վե­րա­նո­րոգ­ման ար­հես­տա­նոց: Վե­րա­դառ­նում էր նա սո­վո­րա­բար Անա­հի­տից ուշ, և տա­նը միշտ պատ­րաստ էր լի­նում հա­մեղ ու տաք կե­րա­կու­րը: Մի­ա­սին ճաշ­ում էին, իսկ հե­տո կամ հյուր էին գնում որևէ բա­րե­կա­մի տուն, կամ գնում էին կի­նո, եր­բեմն էլ մնում էին տա­նը: Տա­նը նրանց հա­մար տխուր չէր անց­նում. Մուշ­եղն ու­րախ ու հո­ժա­րա­կա­մու­թյամբ օգ­նում էր Անա­հի­տին տն­տե­սա­կան գոր­ծե­րում, իսկ եթե անե­լու բան չէր լի­նում, յու­րա­քանչ­յու­րը մի գիրք էր վերց­նում գրա­պա­հա­րա­նից և խո­րա­սուզ­վում էին ըն­թեր­ցա­նու­թյան մեջ, կամ եթե հե­ռուս­տա­տե­սու­թյամբ կար­գին կի­նոն­կար էր ցու­ցադր­վում, նս­տում էին հե­ռուս­տա­ցույ­ցի դի­մաց, նա­յում: Նման պա­հե­րին, լավ իմա­նա­լով, թե կի­նո­յի ինչ­պի­սի սի­րա­հար է Անա­հի­տը, Մուշ­եղն ավե­լի շատ Անա­հի­տին էր նա­յում, քան էկ­րա­նին՝ ձգ­տե­լով կնոջ դեմ­քի շար­ժում­նե­րի ու աչ­քե­րի ար­տա­հայ­տու­թյու­նից գուշ­ա­կել, թե ինչ է ցու­ցադր­վում էկ­րա­նի վրա, և հա­մար­յա միշտ էլ գուշ­ա­կում էր անս­խալ: Անա­հի­տի մեջ օտա­րաց­ման զգա­ցումն առա­ջա­նում էր այն ժա­մա­նակ, երբ նրանք մտ­նում էին ան­կո­ղին: Մուշ­ե­ղի փա­ղաք­շան­քը թեև տհաճ չէր նրան, բայց և չէր հու­զում, չէր ալե­կո­ծում նրա ար­յու­նը, և որ­պես­զի թաքց­ներ դա, Անա­հի­տը ստիպ­ված էր լի­նում ձևաց­նել և, պա­տաս­խա­նե­լով նրա փա­ղաք­շանք­նե­րին, նա սար­սա­փով մտա­ծում էր այն մա­սին, որ ինքն ամ­բողջ կյան­քում պի­տի ձևաց­նի և ամ­բողջ կյան­քում վա­խե­նա, որ Մուշ­ե­ղը մի օր կզ­գա իր կեղ­ծի­քը: Մի եր­կու ան­գամ Անա­հիտն իրեն բռ­նեց այն բա­նում, որ քիչ էր մնում Մուշ­ե­ղի փո­խա­րեն ար­տա­սա­ներ Կա­րե­նի անու­նը և սա­ռավ այն մտ­քից, որ երբևէ դա կա­րող է պա­տա­հել և թե ինչ կա­րող է տե­ղի ու­նե­նալ դրա­նից հե­տո: Նա տեն­դայ­նո­րեն իրե­նից հե­ռու վա­նեց իրեն վա­խեց­նող այդ անու­նը և գիշ­ե­րա­յին իր մեղ­քը՝ ամուս­նու առջև, նա ձգ­տում էր քա­վել ցե­րեկ­նե­րը՝ նրա հան­դեպ ցու­ցա­բե­րած նուրբ հո­գա­տա­րու­թյամբ, փայ­փա­յան­քով, հան­գիստ բնա­վո­րու­թյամբ: Եվ դա, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, նրան հա­ջող­վում էր, որով­հետև Մուշ­եղն ան­կեղ­ծա­բար ու­րա­խա­նում էր նրա խա­ղաղ, քն­քույշ խո­նար­հու­թյան թե­կուզև ամե­նաչն­չին դրսևոր­մամբ՝ չկաս­կա­ծե­լով դրա իս­կա­կան պատ­ճա­ռի մա­սին և վե­րագ­րե­լով այն իր, ինչ­պես ինքն էր ասում, «սար­սա­փե­լի­ո­րեն բախ­տը բե­րե­լուն»: Եվ, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, ցե­րե­կը փոխ­վում էր գիշ­եր­վա, և ամեն ինչ սկս­վում էր նո­րից, և Անա­հի­տը մտա­ծում էր այն մա­սին, թե եր­կա՞ր կդի­մա­նա, արդ­յոք, այս երկ­պա­ռակ կյան­քին: Եվ հի­մա, որ­պես­զի ինչ որ ձևով իր մեջ պա­տաս­խան զգաց­մունք­ներ արթ­նաց­ներ Մուշ­ե­ղի հան­դեպ, նա մխի­թա­րում էր իրեն, որ շու­տով երե­խա կու­նե­նան, նա երա­զում էր շուտ ու­նե­նալ այդ երե­խան, հու­սա­լով ու հա­վա­տա­լով, որ եթե երե­խան ծն­վի, իր ու Մուշ­ե­ղի հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը կամ­րապնդ­վեն այն աս­տի­ճան, որ այդ ատե­լի օտա­րա­ցու­մը կլուծ­վի, կչ­քա­նա ինք­նին և ամեն բան կընկ­նի իր տե­ղը, և կյան­քը վեր­ջա­պես կր­կին ձեռք կբե­րի իր ջինջ պար­զու­թյու­նը, առանց որի չկա եր­ջան­կու­թյուն:

Երե­խան, ավաղ, չա­փա­զանց ուշ ծն­վեց, նրանց հա­մա­տեղ կյան­քի եր­րորդ տա­րում մի­այն, երբ Մուշ­եղն սկ­սել էր ար­դեն որոշ բա­ներ կռա­հել: Անա­հի­տը հա­ճա­խա­կի էր իր վրա բռ­նում ամուս­նու մտա­խոհ հա­յաց­քը, որով­հետև այդ­պի­սի հա­յաց­քից հե­տո, առանց ձևակա­նու­թյան կհետևի հար­ցը, որն, ամեն պա­րա­գա­յի կա­րող է հան­կար­ծա­կի­ի բե­րել Անա­հի­տին: Անա­հի­տը նման դեպ­քե­րում ինչ­-որ պատր­վակ էր գտ­նում՝ տնից դուրս գա­լիս, մի­այն թե հե­ռու լի­նի Մուշ­ե­ղից, մի­այն թե հնա­րա­վո­րու­թյուն չըն­ձեռ­նի նրան տա­լու իրեն վա­խեց­նող հար­ցը,- վերց­նում էր կու­ժը և գնում աղբ­յու­րը՝ ջրի, կամ մի ան­հե­տաձ­գե­լի բան «հիշ­ե­լով», գնում էր հի­վան­դա­նոց:

Եվ, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, Մուշ­ե­ղը տվեց ան­խու­սա­փե­լի հար­ցը.

-Ա­նա­հիտ, մի­այն ճիշտն ասա, ես ան­տա­նե­լի՞ եմ քեզ հա­մար:

Ուշ երե­կո­յան էր դա, նրանք պառ­կել էին ան­կող­նում քնե­լու, Անա­հի­տի մար­մի­նը լար­վեց ինչ­պես զս­պա­նակ, բայց հա­ջորդ վայրկ­յա­նին նա արա­գո­րեն հպ­վեց ամուս­նուն:

-Այդ ի՞նչ ես ասում, Մուշ­եղ,- նվաղ­կոտ ձայ­նով ասաց նա:

Հա­ջորդ հարցն ավե­լի սար­սա­փե­լի էր.

-Չէ՞ որ Կա­րե­նից հե­տո քեզ հա­մար միևնույն էր, թե ում հետ կա­մուս­նա­նա­յիր: Իմ փո­խա­րեն մեկ ու­րիշ­ը պա­տա­հեր՝ նրա հետ կա­մուս­նա­նա­յիր:

-Պետք չէ այդ մա­սին,- ասաց Անա­հի­տը կա­մա­ցուկ, ծայր աս­տի­ճան լար­ված ձայ­նով:- Ես ու­զում եմ քնել: Ավե­լի լավ է քնենք:

Գիշ­եր­վա կե­սին Մուշ­եղն արթ­նա­ցավ քնից. Անա­հի­տը չկար կող­քին: Մուշ­եղն արագ ելավ տե­ղից, մտավ մյուս սեն­յա­կը: Անա­հի­տը գիշ­եր­վա շա­պի­կով նս­տել էր մթան մեջ և լա­լիս էր ան­ձայն:

Մուշ­ե­ղը որոշ ժա­մա­նակ կանգ­նեց դռ­նե­րի մեջ, հե­տո վե­րա­դար­ձավ, պառ­կեց ու մինչև լույս աչք չփա­կեց: Լու­սա­դե­մին, առանց նա­խա­ճաշ­ե­լու, գնաց գա­րաժ, իսկ երե­կո­յան եկավ խմած և ինչ­-որ դա­տարկ բա­նի հա­մար անո­ղո­քա­բար ծե­ծեց Անա­հի­տին: Եվ զար­մա­նա­լին այն էր, որ ինչ­պես միշտ, Անա­հիտն այդ օրն էլ նե­րեց նրան, նույ­նիսկ չթո­ղեց, որ նե­րո­ղու­թյուն խնդ­րեր: Նա Մուշ­ե­ղին չէր մե­ղադ­րում: Մե­ղադ­րում էր ինքն իրեն:

Երե­խա­յի ծնուն­դը ոչինչ չփո­խեց, ընդ­հա­կա­ռա­կը՝ գնա­լով նրանց միջև ըն­կած վի­հը խո­րա­ցավ՝ պար­տա­կա­նու­թյուն դնե­լով նրանց վրա՝ դի­մա­նալ ու չփոր­ձել կտ­րել խճճ­ված հան­գույ­ցը: Եվ նրանք դի­մա­նում էին: Ի մի­ջի այ­լոց, գոր­ծը թեթևանում էր նրա­նով, որ Մուշ­ե­ղը ոչ մի­այն սի­րում էր կնո­ջը, այլև գի­տեր, որ նա ոչ մի տեղ չի գնա իրե­նից, երե­խան ամուր կա­պում էր նրա ձեռն ու ոտ­քը: Իսկ ո՞ւր պի­տի գնա:

Դր­սում շա­րու­նա­կում էր հո­սել աշ­նա­նա­յին ար­տա­սո­վոր, լուսն­կա երե­կոն: Անա­հի­տը, պա­տու­հա­նի առջև նս­տած, վեր­հիշ­ում էր ան­ցած-գ­նա­ցած օրե­րը: «Թող քեզ ծի­ծա­ղե­լի չթ­վա, Կա­րեն,- մտո­վի Կա­րե­նի հետ զրու­ցում էր Անա­հի­տը,- թող ծի­ծա­ղե­լի չթ­վա, որ լի­նում են այն­պի­սի օրեր, երբ ու­զում եմ գլուխս թաքց­նել քո տաք գր­կի մեջ, որ­պես­զի դու քն­քուշ ձեռ­քե­րով շո­յես ինձ, և ես մո­ռա­նամ, մո­ռա­նամ ամեն ինչ, ինչ­պես այն ժա­մա­նակ, հե­ռա­վոր թվա­ցող այն տա­րի­նե­րին: Ասա ինձ, ո՞րն է այն ճամ­փան, որ կա­րող է մեզ տա­նել դե­պի այդ օրե­րը՝ ան­ցած-գ­նա­ցած:»: Հար­յու­րա­վոր ճա­նա­պարհ­նե­րի խաչ­մե­րուկ­նե­րից մե­կում, մտա­ծում էր նա, կյան­քը հան­դի­պեց­րեց իրեն ու Կա­րե­նին, որ­պես­զի եր­ջա­նիկ լի­նեն, ամեն մարդ ծն­վել է եր­ջա­նիկ լի­նե­լու հա­մար, այ­լա­պես ին­չո՞ւ աշ­խարհ գալ, աստ­ված մար­դուն հենց դրա հա­մար է ստեղ­ծել, իսկ ին­քը, երևի, շատ էր հպարտ, չու­զեց հաս­կա­նալ, որ ին­քը եր­ջա­նիկ կլի­նի մի­այն Կա­րե­նի հետ, չու­զեց, դրա հա­մար էլ, ինչ­պես բո­լոր մեծ եր­ջան­կու­թյուն­նե­րը, կարճ տևեց նաև իր եր­ջան­կու­թյու­նը:

Անա­հի­տը հիշ­եց Կա­րե­նի մի խոս­քը. «Երբ քեզ չեն սի­րում այլևս, քեզ հետ է մնում քո վիշ­տը: Երբ դու ինքդ ար­դեն չես սի­րում, քեզ ոչինչ չի մնում այլևս»:

Անա­հի­տը դա­ռը քմ­ծի­ծա­ղեց իր մտ­քե­րի վրա: Նա քմ­ծի­ծա­ղում էր, այ­նինչ ար­ցունք­նե­րը հո­սում էին աչ­քե­րից: Նա ար­տաս­վում էր իր խոր­տակ­ված սի­րո հա­մար, օտար աչ­քի հա­մար անն­կատ իր առա­ջին կն­ճիռ­նե­րի հա­մար, այն բա­նի հա­մար, որ օրերն անց­նում են մի­ան­ման, անի­մաստ ու դա­տարկ:

Այդ օրե­րը, շա­բաթ­նե­րը, ամիս­նե­րը, տա­րի­ներն անն­կա­տե­լի­ո­րեն անց­նում են, և ստաց­վում է ճիշտ մոր ասա­ծի նման. ամեն ինչ կա՝ ջա­հե­լու­թյուն, առող­ջու­թյուն, քեզ սի­րող, հո­գա­տար ամու­սին ու մե­ծա­ցող որ­դի ու­նես, որը շու­տով առա­ջին դա­սա­րան է գնա­լու, տուն ու­նես, և փառք աստ­ծո, ամեն ինչ կա տա­նը, ապ­րե­լու ամե­նա­լավ ժա­մա­նակն է, ապ­րիր ու ու­րա­խա­ցիր, բայց չի լի­նում, չի ստաց­վում, ու­րա­խա­նա­լու ոչինչ չկա և չգի­տես՝ ին­չո՞վ կվեր­ջա­նա դա, և կվեր­ջա­նա՞, արդ­յոք, երբևէ:

Ոտ­նա­ձայ­ներ լսե­լով՝ Անա­հի­տը լա­րեց ուշ­ադ­րու­թյու­նը: Տան ետևում ճռ­ռաց դար­բա­սի դռ­նա­կը, հե­տո բա­կում լս­վե­ցին Մուշ­ե­ղի ծանր ու հա­տու քայ­լե­րը. նա դեռ չէր թո­ղել զին­վո­րա­կան շա­րա­յի­նի իր խրոխտ քայլ­ված­քը: Մուշ­ե­ղը, ներս մտ­նե­լով տուն, գլ­խի թեթև շար­ժու­մով բարևեց կնո­ջը, մո­տե­ցավ ընթ­րի­քի սե­ղա­նին:

-Իսկ ո՞ւր է Արա­յի­կը: Քնա՞ծ է, ինչ է:

-Ոչ, մայ­րի­կի մոտ է,- պա­տաս­խա­նեց Անա­հի­տը:- Ին­չո՞ւ այդ­պես ուշ ես գա­լիս:

-Մար­տա­կերտ՝ պա­հես­տա­մա­սե­րի էինք գնա­ցել:

-Հա­ջող­վե՞ց ստա­նալ,- հարց­րեց Անա­հի­տը: Նրա հա­մար, իհար­կե, միևնույն էր՝ ստա­ցե՞լ են այդ պա­հես­տա­մա­սե­րը, թե ոչ, բայց պետք էր, չէ՞, մի բա­նի մա­սին խո­սել, որ­պես­զի հենց առա­ջին րո­պե­նե­րից նյար­դեր քայ­քա­յող լռու­թյուն չտի­րի, որին նրան՝ ոչ Անա­հի­տը, և ոչ էլ Մուշ­ե­ղը, ոչ մի կերպ ըն­տե­լա­նալ չէ­ին կա­րո­ղա­նում (դրա հա­մար էլ Մուշ­ե­ղը խոսք բա­ցեց Արա­յի­կի մա­սին, նա գի­տեր, որ այ­սօր նա տա­տի մոտ պի­տի մնար):

-Ոչ,- պա­տաս­խա­նեց Մուշ­ե­ղը, հա­ցը բր­դե­լով մած­նի մեջ:- Մի թուղթ կար պա­կաս: Ստիպ­ված վաղն էլ պի­տի գնանք:

-Ի՞նչ թուղթ:

-Լի­ա­զո­րա­գիր պի­տի վերց­նե­ինք, մո­ռա­ցել էինք: Ոչինչ, վա­ղը կս­տա­նանք,- Մուշ­ե­ղը քիչ լռեց, հե­տո ավե­լաց­րեց:- Ի մի­ջի այ­լոց, այն­տեղ, շրջ­կենտ­րո­նի խա­նու­թում լավ ճտ­քա­կոշ­իկ­ներ կա­յին՝ մե­ջը փա­փուկ, ձմ­ռան հա­մար լավ բա­ներ են: Էսօր չհա­ջող­վեց վերց­նել, մոտս փող չկար, վա­ղը կվերց­նեմ:

-Ճտ­քա­կոշ­իկ­ներ ես ու­նեմ, հա­մար­յա նոր են:

-Նախ, այն­քան էլ նոր չեն: Մի խոս­քով, վա­ղը կբե­րեմ, դու գի­տես՝ դուր եկան՝ կվերց­նես, չես ու­զե­նա՝ կծա­խես որևէ մե­կին:- Անա­հի­տի մարմ­նով քնք­շան­քի ու խղ­ճա­հա­րու­թյան մի տաք ալիք ան­ցավ: Նա նա­յեց ամուս­նուն՝ ընդ­հա­նուր առ­մամբ ու­ժեղ ու բա­րի այդ մար­դուն, որից, ինչ­պես իրե­նից, բախ­տը երես էր թե­քել՝ զր­կե­լով նրան մի փոքր եր­ջան­կու­թյու­նից: Նա ետևի կող­մից մո­տե­ցավ Մուշ­ե­ղին և, փար­վե­լով նրան, նրա գլու­խը սեղ­մեց իր կրծ­քին:

-Ե­թե դու գնես այդ ճտ­քա­կոշ­իկ­նե­րը,- ար­տաբերեց նա փա­ղա­քուշ ձայ­նով,- ես դրանք կծա­խեմ մի ու­րիշ­ի, որով­հետև ինձ պետք չեն, ես ամեն ինչ ու­նեմ: Այն­պես որ, եկ այդ մա­սին չխո­սենք: Մենք այն­քան էլ շատ փող չու­նենք, որ­պես­զի ու­զա­ծին պես ցրիվ տանք:

-Ոնց թե ցրիվ տանք: Քեզ հա­մար է, չէ՞,- վր­դով­վեց Մուշ­ե­ղը:- Դու գո­նե մտա­ծո՞ւմ ես, թե ինչ ես ասում:

Անա­հի­տը չհասց­րեց պա­տաս­խա­նել. տան ետևում մի մե­քե­նա կանգ առավ: Մե­քե­նա­յի լույ­սերն ըն­կան ծա­ռեր­րի վրա, իսկ քիչ անց դր­սում լս­վե­ցին ինչ­-որ մե­կի ոտ­նա­ձայ­նե­րը:

-Սա ո՞վ կլի­նի այս ուշ երե­կո­յան,- դժ­գոհ փնթփն­թաց Մուշ­ե­ղը. նա այ­սօր շատ էր հոգ­նել, ու­զում էր շուտ քնել:

-Դու նս­տիր, ես դու­ռը կբա­ցեմ,- ասաց Անա­հի­տը:

Նա արագ ան­ցավ փոք­րիկ նա­խա­սեն­յա­կով, բաց արեց դե­պի բակ նա­յող դու­ռը և անս­պա­սե­լի­ո­րեն ընկր­կեց՝ գու­նատ­վե­լով ու ձեռ­քը տա­նե­լով բե­րա­նին, որ­պես­զի խլաց­նի բնազ­դա­կան ճի­չը:

-Բարև, Անա­հիտ,- ար­տա­սա­նեց Կա­րե­նը՝ շփոթ­ված ժպ­տա­լով:- Հյուր չե՞ք ըն­դու­նում:

«Աստ­ված իմ, այդ դո՞ւ ես»,- մտո­վի շշն­ջաց Անա­հի­տը, դեռևս չհա­վա­տա­լով իր աչ­քե­րին:

-Հա­մե­ցեք:,- խեղդ­ված, հան­կար­ծա­կի խռ­պոտած ձայ­նով ասաց նա:

Կա­րե­նը մտավ ներս: Անա­հի­տը մնաց նա­խա­սեն­յա­կում և, մեջ­քով հեն­վե­լով պա­տին, մի պահ փակ­եց աչ­քե­րը՝ չի­մա­նա­լով ինչ­պես զս­պել սր­տախ­փո­ցը, որից կտր­վում էր շուն­չը: Բա­ցե­լով աչ­քե­րը, Անա­հիտն ասես մշուշ­ի մի­ջից տե­սավ, թե ինչ­պես Մուշ­ե­ղը, դեմ­քին քա­րա­ցած բութ ժպիտ, ըն­դա­ռաջ ելավ անակն­կալ հյու­րին (իսկ թե այդ պա­հին Կա­րենն ինչ­պի­սի տեսք ու­ներ՝ Անա­հի­տը չգի­տեր, որով­հետև նա կանգ­նած էր թի­կուն­քով դե­պի իրեն), թե ինչ­պես Կա­րենն առա­ջինն անվս­տահ մեկ­նեց ձեռ­քը, ասես չի­մա­նա­լով՝ դպ­րո­ցա­կան տա­րի­նե­րի իր ըն­կե­րը կսեղ­մի՞ իրեն մեկն­ված ձեռ­քը, թե ոչ, դարձ­յալ մշուշ­ի մի­ջից Անա­հի­տը տե­սավ, թե ինչ­պես Մուշ­ե­ղը, սկզ­բում մի տե­սակ տա­տան­վե­լով՝ սեղ­մի՞ իրեն պար­զած այդ ձեռ­քը, թե՞ ոչ, հե­տո, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, սեղ­մեց այն ամուր, տղա­մար­դա­վա­րի:

Այդ­պի­սի սկիզ­բը որոշ թեթևու­թյուն բե­րեց Անա­հի­տի սր­տին: Նա ինք­նա­բե­րա­բար ուղ­ղեց սանր­ված­քը և վճ­ռա­կա­նորեն մտավ սեն­յակ, ուր լար­ված լռու­թյուն էր տի­րում: Կա­րենն ու Մուշ­ե­ղը մի պահ շփոթ­ված նա­յում էին տար­բեր կող­մեր՝ աշ­խա­տե­լով չհան­դի­պել հա­յացք­նե­րով: Անա­հի­տը բա­ցեց սպաս­քա­պա­հա­րա­նը և, զրն­գաց­նե­լով սպաս­քը, սկ­սեց հա­նել թե­յի բա­ժակ­նե­րը:

-Ի՞նչ բա­նի ես, Անա­հիտ,- հարց­րեց Մուշ­ե­ղը:

-Ես: ես հի­մա թեյ կդ­նեմ:

-Ն­ման դեպ­քե­րում ոչ թե թեյ են խմում, այլ ավե­լի լավ բան:

-Ո­չինչ պետք չէ, Մուշ­եղ, ղե­կի վրա եմ, եր­կար ճա­նա­պարհ պի­տի գնամ: Մի րո­պե­ով մտա տես­նեմ ինչ­պես եք: Մե­րոնց մոտ էի, քա­նի տա­րի չեմ եղել:

-Պարզ է,- քմ­ծի­ծա­ղեց Մուշ­ե­ղը:- Իսկ որ­տե՞ղ էիր այս­քան տա­րի:

-Եր­կար պատ­մու­թյուն է, Մուշ­եղ:

-Դու էլ կարճ պատ­միր, եթե շտա­պում ես:Անա­հիտ, թե­յի հոգս արա:

-Հի­մա,- սկ­սեց շտա­պել Անա­հի­տը՝ կր­կին զրն­գաց­նե­լով սպասքն ու գաղտ­նա­բար նա­յե­լով Կա­րե­նի­ն. նա ոնց որ ավե­լի բարձ­րա­հա­սակ էր դար­ձել, թխա­ցել էր արևից, սա­կայն անըն­կա­լե­լի ինչ­-որ ըկճ­վա­ծու­թյուն կար նրա մեջ: Եվ այդ վաղ ճեր­մա­կը նրա մա­զե­րի մեջ, և այդ կն­ճիռ­նե­րը, որ կտր­վածք­ներ էին առա­ջաց­րել նրա լայն ու բաց ճա­կա­տին: Անա­հի­տի սիր­տը դան­դաղ սկ­սեց մղկ­տալ: Բա­ժա­կապ­նակ­նե­րը հա­նե­լուց հե­տո նա մի տե­սակ այլևս չգի­տեր, թե ինչ պի­տի անի. Կա­րե­նի ձայնն ասես հմա­յել էր նրան:

-:Տի­միր­յազևն ավար­տե­լուց հե­տո խնդ­րե­ցի ինձ նո­րից ու­ղար­կել Ղա­զախս­տան:

-Իսկ ին­չո՞ւ չե­կար մեր մար­զը: Չէ՞ որ այս­տեղ նույն­պես գյուղա­տնտես­ներ են պետք:,- հե­տաքրքր­վեց Մուշ­ե­ղը: Անա­հի­տը, շա­քա­րա­մա­նը ձեռ­քին, մնաց սա­ռած. Մուշ­ե­ղի խոս­քե­րում, նրան թվաց, թաքն­ված մար­տահ­րա­վեր կար: Ըստ երևույ­թին, Մուշ­ե­ղը ևս ուշ­ա­ցու­մով հաս­կա­ցավ այդ, դրա հա­մար էլ չթո­ղեց, որ Կա­րե­նը պա­տաս­խա­ներ:

-Ի դեպ, դա կարևոր չէ, խո­պա­նում նրանց կա­րիքն ավե­լի լավ են զգում, այն­տեղ ու­րիշ են մասշ­տաբ­նե­րը,- ասաց նա, աչ­քի տա­կով որ­սա­լով Անա­հի­տի երախ­տա­գետ հա­յաց­քը:- Իսկ հե­տո՞:

-Եր­կու տա­րի հա­ցա­հա­տի­կա­յին մի խոշ­որ սով­խո­զում գլ­խա­վոր գյուղատնտես էի, մտա­ծում էի՝ կմ­նամ ընդ­միշտ:- Նա մի պահ խոսքն ընդ­հա­տեց, բայց հե­տո ավե­լաց­րեց հենց այն­պես, առանց ճիգ գոր­ծադ­րե­լու:- Չկա­րո­ղա­ցա: ինձ չէ­ին հե­րի­քում մեր լեռ­նե­րը, այս­տե­ղի օդը, և առ­հա­սա­րակ մի տե­սակ էի զգում ինձ:

-Դու, ի՞նչ է, չե՞ս ամուս­նա­ցել մինչև հի­մա,- հարց­րեց Մուշ­ե­ղը:

-Ա­մուս­նա­ցել եմ, նույ­նիսկ եր­կու եր­խա ու­նեմ՝ մի տղա ու մի աղ­ջիկ: Պար­զա­պես այն­տեղ ես ինձ զգում էի ոնց որ օտա­րու­թյան մեջ:

-Ըն­տա­նի­քո՞վ ես եկել:

-Ա­յո,- գլ­խով արեց Կա­րե­նը, վա­ռե­լով սի­գա­րե­տը:

Սեն­յա­կում կար­ճատև, բայց լար­ված դա­դար տի­րեց: Ինչ­պես ամպ­րո­պի հե­ռա­վոր, սրըն­թա­ցո­րեն մո­տե­ցող որոտ, օդում՝ էլեկտ­րաց­նե­լով մթ­նո­լոր­տը, ոչ ոքի կող­մից տր­ված մի հարց էր սա­վառ­նում: Այդ չար­տա­հայտ­ված հար­ցին պա­տաս­խա­նեց ին­քը՝ Կա­րե­նը:

-Մենք ապ­րե­լու ենք ոչ այս­տեղ,- հան­գիստ ասաց նա, չնա­յե­լով ոչ մե­կի կող­մը և կարճ քմ­ծի­ծաղ տվեց, ինքն էլ զգա­լով, թե ինչ­պես իր խոս­քերն իս­կույն լից­քա­թափ արե­ցին մթ­նո­լոր­տը, սեն­յա­կում լար­վա­ծու­թյու­նը փա­րատ­վեց:- Ինձ փորձ­նա­կան տն­տե­սու­թյան գյուղատնտես են նշա­նա­կել ցիտ­րու­սա­յին գո­տում:

-Բայց այն­տեղ նույ­պես չեն լի­նի քո լեռ­նե­րը:- ասաց Մուշ­ե­ղը:

-Ո­չինչ, մի կերպ կդի­մա­նանք:- ար­ձա­գան­քեց Կա­րե­նը՝ նա­յե­լով ու­ղիղ Մուշ­ե­ղի աչ­քե­րին: Սա իր հա­յաց­քը չփախց­րեց:- Սա ի՞նչ է, շա­րու­նակ իմ մա­սին ենք խո­սում: Դո՞ւք ինչ­պես եք:

Մուշ­ե­ղը չպա­տաս­խա­նեց: Նա անս­պա­սե­լի­ո­րեն վեր կա­ցավ նս­տած տե­ղից:

-Ես, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, գնամ նկուղ՝ գի­նի բե­րե­լու:

-Ա­սա­ցի, որ չեմ խմում:

-Մի բա­ժակ կխ­մես, թեթև գի­նի է, ոչինչ չի լի­նի:

Նա դուրս եկավ: Սեն­յա­կում կր­կին լռու­թյուն տի­րեց: Կա­րե­նը նս­տել էր սե­ղա­նի մոտ՝ մեջ­քով զգա­լով Անա­հի­տի ներ­կա­յու­թյու­նը:

-Հը, ինչ­պե՞ս եք ապ­րում, Անա­հիտ,- կա­մա­ցուկ հարց­րեց Կա­րե­նը:

Անա­հի­տը մա­տու­ցա­րա­նը՝ թե­յի բա­ժակ­նե­րով, չրխ­կո­ցով դրեց սե­ղա­նին:

-Ես հի­մա չգի­տեմ ինչ անել: Թե՞յ եք խմե­լու, թե՞ գի­նի:

-Ոչ մի բան պետք չէ, Անա­հիտ: Ես մի բա­ժակ գի­նի կխ­մեմ ու կգ­նամ: Մե­քե­նան ու­րիշ­ի է, երկ­րա­բան մի ըն­կեր ու­նեմ՝ Ալ­բերտ Շահ­նա­զար­յան, նրանն է, առա­վոտ­յան շուտ տեղ է գնա­լու:- Նա վեր­ջա­պես բարձ­րաց­րեց աչ­քե­րը, նա­յեց Անա­հի­տին:- Դուք հա­մար­յա չեք փոխ­վել՝ ոչ դու, ոչ էլ Մուշ­ե­ղը:

Կա­րե­նը չժպ­տաց նրան աչ­քե­րով, ինչ­պես ժպ­տում էր այն ժա­մա­նակ: Նա չժպ­տաց, և դա ցավ պատ­ճա­ռեց Անա­հի­տին: Ասես դա որևէ բան կա­րող էր փո­խել: Աստ­ված իմ, ինչ­պի­սի հի­մար մտ­քեր են գա­լիս գլու­խը, փո­խա­նակ հարց­նե­լու, տես­նե­լու՝ հիշ­ո՞ւմ է իրեն, այն­տեղ, մա­տու­ռի ձո­րում, մամ­ռոտ քա­րե­րի մեջ ան­տեր, ան­տի­րա­կան մնա­ցած իրենց աղբ­յու­րը, դե­պի լույս ու արև ել­նող սպի­տա­կա­վուն հա­ճար­կե­նին, որի վրա մինչև հի­մա էլ վեր­քի պես սպի­ա­ցած մնում են դեռ իրենց անուն­նե­րը՝ ավե­տե­լով, որ տևական ոչինչ չկա այս մեծ աշ­խար­հում, ամեն ինչ ան­ցո­ղիկ է, ժա­մա­նա­կա­վոր:

Սա­կայն Անա­հի­տը ոչինչ չհարց­րեց, նա թոթ­վեց ու­սե­րը, ասաց.

-Դա երևի նրա­նից է, որ վատ չենք ապ­րում:

Կա­րե­նը հա­զիվ նկա­տե­լի շար­ժեց հոն­քե­րը:

-Ես ու­րախ եմ ձեր հա­ջո­ղու­թյամբ:

-Դու ինչ­պե՞ս ես:

-Նույն­պես վատ չեմ:- Նա խեղ­դեց հա­ռա­չան­քը, ավե­լաց­րեց:- Կին, երե­խա­ներ, նա­խա­սի­րած աշ­խա­տանք:

-:հե­ռուս­տա­ցույց, սառ­նա­րան, լվաց­քի մե­քե­նա:

-Ոչ, այդ բա­նե­րը չու­նենք դեռ, պար­զա­պես առ­նե­լու ժա­մա­նակ չի եղել: Իսկ ի՞նչ կապ ու­նեն դրանք:

-Դա իմ մայրն էր մի ժա­մա­նակ ասում, որ հի­մա ապ­րե­լու ամե­նա­լավ ժա­մա­նակն է, որ ամեն ինչ կա, թոշ­ակն ան­գամ տուն են բե­րում: մնում է ապ­րել ու ու­րա­խա­նալ:

-Հըմ-­դա: ամեն ինչ կա: ան­հաս­կա­նա­լի է մի­այն, ին­չո՞ւ ոչ բո­լորն են ու­րա­խա­նում:,- մտազ­բաղ ար­տա­բե­րեց Կա­րե­նը ՝ ձե­ռա­փով ուղ­ղե­լով սփ­ռո­ցի ծայ­րը:

Ներս մտավ Մուշ­ե­ղը՝ մի կու­լա գի­նի ձեռ­քին: Առանց որևէ մե­կին նա­յե­լու, նա փոք­րիկ կու­լան դրեց սե­ղա­նին: Անա­հիտն ու­զում էր հա­նել գի­նու ըմ­պա­նակ­նե­րը, բայց Մուշ­եղն ասաց, որ ըմ­պա­նակ­ներ պետք չեն, այս­պի­սի գի­նու հա­մար թե­յի բա­ժակ­ներն ավե­լի լավ են: Երեք բա­ժակ լց­նե­լով մինչև եզ­րե­րը, նա վերց­րեց իր բա­ժա­կը և ասաց.

-Դեհ, թող մեր հան­դիպ­ման կե­նա­ցը լի­նի:

-Ոչ, ավե­լի ճիշտ կլի­նի՝ բա­ժան­ման,- ասաց Կա­րե­նը:- Վա­ղը երե­կո­յան ես ար­դեն պետք է իմ տն­տե­սու­թյու­նում լի­նեմ: Ավե­լի լավ է հա­ջո­ղու­թյուն մաղ­թեք ինձ:

-Դե, ինչ, հա­ջո­ղու­թյուն քեզ ու մի քիչ էլ եր­ջան­կու­թյուն:

Կա­րե­նն ի պա­տաս­խան գլ­խով արեց ու նա­յեց Անա­հի­տին:

-Իսկ դո՞ւ, Անա­հիտ, դու ինձ ոչինչ չե՞ս մաղ­թում:

Անա­հի­տն ու­ղիղ նա­յեց նրա աչ­քե­րի մեջ, ասաց կա­մա­ցուկ, բայց հա­տու ձայ­նով.

-Իմ ամու­սի­նը քեզ հա­ջո­ղու­թյուն ու եր­ջան­կու­թյուն մաղ­թեց նաև իմ անու­նից:

Նա բարձ­րաց­րեց իր բա­ժա­կը, խփեց Մուշ­ե­ղի բա­ժա­կին: Խմե­ցին կանգ­նած: Կա­րե­նը նա­յեց ժա­մա­ցույ­ցին:

-Դեհ, ես գնամ,- ասաց նա` մի պահ նա­յե­լով հա­տա­կին:

Մուշ­ե­ղը մինչև մե­քե­նան գնաց՝ նրան ճա­նա­պար­հե­լու: Դա մի հին «գա­զիկ» էր՝ գույ­նը կորց­րած տեն­տով: Կա­րե­նը բաց արեց դռ­նա­կը, բայց չնս­տեց: Նա հա­նեց ծխա­խո­տա­տու­փը, մի սի­գա­րետ վերց­րեց, տու­փը մեկ­նեց Մուշ­ե­ղին:

-Հը, է՞լ ինչ կու­զե­նա­յիր ասել:

Մուշ­ե­ղը բարձ­րաց­րեց ու­սե­րը:

-Ո­չինչ: Հա­մար­յա ամեն ինչ ասա­ցինք: Ի մի­ջի այ­լոց:- նա տա­տան­վեց:

-Ա­սա:

-Բարևներ հա­ղոր­դիր Աստ­ղի­կին:

-Աստ­ղիկն ո՞վ է,- լար­վեց Կա­րե­նը:

-Ս­պա­սիր:,- Մուշ­ե­ղը կկո­ցեց աչ­քե­րը:- Մենք այն կար­ծի­քին էինք, որ դու ամուս­նա­ցել ես ձեր ազ­գա­կա­նի աղջ­կա հետ:                                               

-Պետք չէ այդ մա­սին,- խս­տո­րեն ասաց Կա­րե­նը:- Մի­թե՞ դու կար­ծում ես, թե ես այ­սօր կմտ­նե­ի ձեզ մոտ, եթե ամուս­նա­ցած լի­նե­ի նրա հետ:- Նա նս­տեց ղե­կի մոտ, կր­կին դար­ձավ Մուշ­ե­ղին և ասաց ժպ­տա­լով:- Հիշ­ում եմ, դպ­րո­ցում պար­ծե­նում էիր տա­փակ ճշ­մար­տու­թյուն­նե­րով: Ու­զո՞ւմ ես դրա­նից մի հատ ասեմ:

-Ա­սա տես­նենք,- ար­տա­բե­րեց Մուշ­ե­ղը՝ վա­ռե­լով սի­գա­րե­տը:

-Ինչ­քան ու­զում ես, կա­րե­լի է շա­րու­նակ կրկ­նել, որ մեր բախ­տը մեզ­նից է կախ­ված, բայց հե­րիք է, որ թե­կուզ մի ան­գամ թեթևամ­տո­րեն վե­րա­բեր­վենք այդ բախ­տին, որ­պես­զի նա քեն հա­նի մեզ­նից մեր ամ­բողջ կյան­քի ըն­թաց­քում: Ահա այդ­պի­սի բա­ներ:

-Դու գտ­նում ես, որ բախ­տը դա­ժա՞ն է եղել քո հան­դեպ,- հարց­րեց Մուշ­ե­ղը և իս­կույն հաս­կա­ցավ, որ հար­ցը հն­չեց ոչ տե­ղին:

Կա­րե­նը շրխ­կո­ցով փա­կեց «գա­զի­կի» դու­ռը, գոր­ծի գցեց մե­քե­նան, հե­տո ժպ­տա­լով շրջ­վեց դե­պի Մուշ­ե­ղը և հար­ցին պա­տաս­խա­նեց հար­ցով.

-Իսկ դո՞ւ:- Նա չս­պա­սեց պա­տաս­խա­նին:- Մնաս բա­րով, Մուշ­եղ:

Մե­քե­նան, առանց լույ­սե­րը վա­ռե­լու, դան­դաղ գնաց կի­սա­մութ դա­տարկ փո­ղո­ցով, մի­այն ետևի կար­միր լապ­տե­րիկ­ներն էին վառ­վում: Բայց շու­տով դրանք ևս չքա­ցան մթու­թյան մեջ:

Գիշ­եր­վա կե­սին Մուշ­եղն արթ­նա­ցավ, նա­յեց կնո­ջը: Անա­հի­տը պառ­կած էր դեմ­քը դե­պի առաս­տա­ղը, վա­րա­գույր­նե­րի արան­քից ներս թա­փան­ցող լուս­նից շող­շո­ղում էին նրա լայն բաց­ված աչ­քե­րը, կա­մա­կոր շուր­թե­րը թեթևակի հպ­ված էին իրար, իսկ այ­տե­րին շո­ղում էին չչո­րա­ցած, ար­ծա­թա­գույն ար­ցունք­նե­րը:

-Դու քնա՞ծ չես,- հարց­րեց Մուշ­ե­ղը:

Աշ­նա­նա­յին պարզ­կա, ցուրտ երկն­քով կռունկ­նե­րի երամ էր անց­նում՝ կուր-­լու, կուր-­լու, կուր-­լու, թախ­ծոտ կան­չում էին կռունկ­նե­րը, նրանց թախ­ծա­կան կան­չե­րը հե­ռա­նում էին: Ահա թե ին­չու էր ամ­բողջ երե­կոն թվում այն­պես ոչ սո­վո­րա­կան, ար­տա­սո­վոր, այո, իր սիրտն զգում էր, երևի, որ նա պի­տի գար այ­սօր:

-Դու քնա՞ծ չես,- կր­կին հարց­րեց Մուշ­ե­ղը:

-Ոչ:

Մուշ­ե­ղը մեղ­մո­րեն շո­յեց կնոջ մերկ ու­սե­րը:

-Իսկ դու փոր­ձիր քնել: Ախր չես փոր­ձել:

-Ոչ:- Նա շրջ­վեց ամուս­նու կող­մը, վերց­րեց նրա ձեռ­քը, այ­տով հպ­վեց մե­քե­նա­յի յու­ղի հոտ ար­ձա­կող խոշ­որ, կոշտ ձե­ռա­փին, և փա­կեց աչ­քե­րը:- Ես հի­մա քնով կանց­նեմ, մի­այն դու ձեռքդ մի վերց­րու: -Չեմ վերց­նի, դու քնիր, — ասաց Մուշ­ե­ղը: Բայց իր մեջ ակա­մա­յից մտա­ծեց. ո՞ւմ ձեռ­քին ես հպ­վել այդ­պես՝ ի՞մ, թե՞: Եվ մտո­վի ընդ­հա­տեց ինքն իրեն՝ ու­րիշ անուն չտա­լու հա­մար: