ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ

Կյանքը եղել է ջինջ ու արևկա,
Երկինքը՝ կապույտ,
Մենք ընդամենը տասնութ տարեկան:
Յու. Սահակյան

Յու­րա­քանչ­յուր մար­դու կյան­քում էլ, հա­վա­նա­բար, լի­նում են ան­մո­ռա­նա­լի օրեր: Երևելի, գե­ղե­ցիկ օրեր: Բայց  ման­կու­թյան և առ­հա­սա­րակ պա­տա­նե­կու­թյան բո­լոր օրերն էլ ան­մո­ռա­նա­լի, երևելի ու գե­ղե­ցիկ են, որով­հետև այդ օրե­րը մշ­տա­պես մեզ հետ են, ապ­րում են մեր մեջ՝ ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ մեր սր­տե­րը լց­նե­լով ան­պար­փակ կա­րո­տով ու տխ­րու­թյամբ:

Այ­սօր ես վերս­տին ու­զում եմ հիշ­ել այն հին, հե­ռա­վոր օրե­րը, և այդ օրե­րի մեջ՝ Մա­րի­նե­ին: Ու­զում եմ հիշ­ել այն հե­ռա­վոր, բայց ան­մո­ռաց ամա­ռը, այն հե­քի­ա­թա­յին, ան­դարձ ամա­ռը, իմ առա­ջին հան­դի­պու­մը Մա­րի­նե­ին: Հու­լիս ամս­վա վեր­ջին օրե­րին էր դա, իրիկ­նա­դե­մին, արե­գա­կը կախ­վել էր մեր լեռ­նե­րի վրա, ու­զում էր մայր մտ­նել ու, չգի­տես ին­չու, մայր չէր մտ­նում, կպել էր լեռ­նե­րին ու ասես տա­տան­վում էր՝ գնա՞ գիշ­ե­րե­լու Կաղ­նա­խաչ սա­րից այն կողմ, լեռ­նե­րի ետևում, թե՞ ոչ:

Ես այդ երե­կո խոտ­հար­քից էի վե­րա­դառ­նում, ար­դեն տուն էի հա­սել, մտ­նում էի բակ, երբ ակում­բի կող­մից, հենց բլ­րա­կի վրա­յից մեր դա­սա­րան­ցի Ալ­վար­դը ոչ այն­քան բարձր, բայց ինձ հա­մար լսե­լի, ձայ­նեց. «Կի­նո չե՞ս գա­լիս, Վահ­րամ, այ­սօր հնդ­կա­կան լավ կի­նո կա»: Ալ­վար­դը մե­նակ չէր, նրա կող­քին մի աղ­ջիկ կար կանգ­նած, ես նրան առա­ջին ան­գամ էի տես­նում: Վան­դա­կա­նախշ վեր­նաշ­ա­պիկս կոճ­կե­լով ես քայ­լե­ցի աղ­ջիկ­նե­րի կող­մը՝ չհա­մար­ձակ­վե­լով նա­յել Ալ­վար­դի նոր ըն­կե­րու­հուն:

-Ի՞նչ կի­նո է,- հենց այն­պես ասա­ցի ես, մո­տե­նա­լով նրանց:

-Հո­յա­կապ նկար է, Մա­րի­նեն տե­սել է,- ասաց Ալ­վար­դը՝ ժպ­տա­դեմ նա­յե­լով մեկ ինձ, մեկ ՝ ըն­կե­րու­հուն:

-Ար­ժե նա­յել,- հան­կար­ծա­կան շիկ­նան­քով ասաց Մա­րի­նեն՝ թռու­ցիկ մի հա­յացք նե­տե­լով ինձ վրա: — Ձեզ դուր կգա,- և ավե­լաց­րեց մտեր­միկ ան­մի­ջա­կա­նու­թյաբ:- Կգա՞ք:

-Ա­յո,- արագ ասա­ցի ես՝ ան­կա­րող հա­յացքս կտ­րել սպի­տակ դեմ­քի վրա ճա­ռա­գայ­թող նրա լուսաջին­ջ աչ­քե­րից ու կարմ­րա­վառ շուր­թե­րից:

-Մա­րի­նեն Սում­գա­յի­թում է ապ­րում, հյուր է եկել մեզ,- ավե­լաց­րեց Ալ­վար­դը՝ մի տե­սակ հա­րա­զա­տո­րեն հպ­վե­լով Մա­րի­նե­ին:- Մոտ մի ամիս կմ­նա մեզ մոտ:

Իսկ Մա­րի­նեն ասաց.

-Ձեզ­նից սա­րե­րի բույր է գա­լիս:- Նա գլ­խի թեթև շար­ժու­մով սևասև փար­թամ մա­զե­րը ետ նե­տեց, որոնք շաղ եկան կի­սա­մերկ ու­սե­րին:- Դուք սա­րե­րո՞ւմ եք եղել:

-Ա­յո,- ասա­ցի ես ու ցույց տվե­ցի մեր սա­րե­րը:- Հրե¯ն, այն­տեղ: Մենք այն­տեղ խոտ ենք հա­րում:

Մա­րի­նեն նա­յեց սա­րե­րի կող­մը, ուր արև չկար ար­դեն, և սա­րա­լան­ջե­րին փռ­ված հան­դե­րը հետզ­հե­տե ընկղմ­վում էին մթու­թյան մեջ: Մա­րի­նեն աչ­քե­րը կկո­ցած եր­կար նա­յում էր, իսկ ես մտա­ծում էի այն մա­սին, որ այ­սօր­վա­նից, ահա այս պա­հից, նրա պատ­կե­րը միշտ աչ­քիս առջև կլի­նի, իսկ ձայ­նը մե­ղե­դու պես շա­րու­նակ կհն­չի իմ հո­գում…

-Դե, մենք գնա­ցինք,- ասաց Ալ­վար­դը, թեթևակի նա­յե­լով ինձ՝ իբր ի՞նչ ես աչ­քերդ չռել, գե­ղե­ցիկ աղ­ջիկ տե­սած չկա՞ս, ինչ է: Նա ակն­հայ­տո­րեն հպար­տա­նում էր իր հյու­րով, իսկ ես շնոր­հա­կալ էի Ալ­վար­դին, որ կան­չեց ինձ, և ես ծա­նո­թա­ցա Մա­րի­նե­ին:

-Չ­մո­ռա­նաք, կգաք, լավ նկար է,- ետ շրջ­վե­լով, ժպ­տուն ասաց Մա­րի­նեն, և ես ակա­մա մի քայլ առաջ գնա­ցի և, ասես ու­րիշ, բո­լո­րո­վին օտար մար­դու ձայ­նով, ասա­ցի.

-Ան­պայ­ման կգամ, շնոր­հա­կա­լու­թյուն:

Տղա­նե­րի հետ նս­տել էինք ակում­բի վեր­ջին շար­քե­րում և ուր որ է պի­տի սկս­վեր կի­նոն­կա­րը, երբ եկան Մա­րի­նեն ու Ալ­վար­դը: Մա­րի­նեն կարմ­րա­թույր շր­ջազ­գես­տով էր, և այն շատ էր սա­զում նրան: Ասես ակում­բը լց­վեց լույ­սով, երբ նա մտավ դահ­լիճ: Նրանք ան­ցան մեր կող­քով, նս­տե­ցին մեզ­նից մի եր­կու նս­տա­րան առաջ, հե­տո Ալ­վարդն ինչ­-որ բան ասաց Մա­րի­նե­ի ական­ջին, Մա­րի­նեն շրջ­վեց, պայ­ծա­ռաժ­պիտ ող­ջու­նեց ինձ: Տղա­ներն ար­մունկ­նե­րով թա­քուն բո­թե­ցին՝ իբր մի տես ո¯վ է բարևում քեզ: Իսկ հե­տո սկս­վեց կի­նոն­կա­րը: Սի­րո մա­սին էր այն. մի տղա­յի ու մի աղջ­կա սի­րո մա­սին: Նրանք՝ այդ տղան ու աղ­ջի­կը, սի­րում էին իրար, շա­րու­նակ երդ­վում էին, որ խո­րունկ սի­րով են սի­րում, սա­կայն ես չէի հա­վա­տում դրան, որով­հետև եր­դում­նե­րով չեն սի­րում, մտա­ծում էի, սի­րում են առանց եր­դում­նե­րի, առանց խոս­տո­վա­նու­թյան, ինչ­պես որ ես էի հի­մա սի­րում Մա­րի­նե­ին:

Գե­ղե­ցիկ էր կի­նոն­կա­րի աղ­ջի­կը՝ ինչ­պես Մա­րի­նեն, և Մա­րի­նե­ի մա­սին էր ասես նկա­րը, ես ու­զում էի անն­կատ մո­տե­նալ Մա­րի­նե­ին, շո­յել կի­սա­խա­վա­րի մեջ փայ­լող նրա ար­ձակ մա­զե­րը, որ այն­պես ան­փու­թո­րեն թափ­ված էին նրա ու­սե­րին, ու­զում էի մո­տե­նալ, նս­տել նրա մոտ, նա­յել նրան ու ոչինչ­-ո­չինչ չա­սել, թող ին­քը զգա, թող հաս­կա­նա, որ այ­սօր­վա­նից աշ­խար­հը մի­ան­գա­մից փոխ­վել է իմ աչ­քին, և ինքս էլ չգի­տեմ, թե ինչ է կա­տար­վում ինձ հետ: Իրավ, Մա­րի­նե­ի նման էր կի­նոն­կա­րի աղ­ջի­կը, բայց ան­սիրտ ու դա­ժան էր նա, որով­հետև վեր­ջում լքեց սի­րած տղա­յին, և նա՝ այդ տղան, աղջ­կա կող­մից լք­ված, վշ­տա­հար, եր­գում էր այն մա­սին, որ այժմ ին­քը քայ­լում է այն բո­լոր վայ­րե­րով, ուր իրենք եղել էին մի­ա­սին, եր­դում­ներ էին տվել սի­րո, և հի­մա դա­տարկ­վել է իր հո­գին ու փշր­ված է ար­դեն սիր­տը և այլևս ոչինչ­-ո­չինչ չի սփո­փի իրեն՝ ամեն ինչ կո­րած է ան­դարձ: Ես չէի ու­զում, որ այդ­պի­սին լի­ներ Մա­րի­նեն, ու­զում էի, որ նա սի­րեր ինձ ու չլ­քեր եր­բեք, նա այդ­պի­սին լի­նել չի կա­րող, մտա­ծում էի ես այն ժա­մա­նակ, չէ՞ որ այն­քան վճիտ էին նրա աչ­քե­րը:

Կի­նո­յից հե­տո տղա­նե­րով դուրս եկանք ակում­բի բակ և սպա­սե­ցինք՝ մինչև դուրս կգա­յին Մա­րի­նեն ու Ալ­վար­դը: «Ես սի­րում եմ նրան, ես խեն­թո­րեն սի­րում եմ նրան ,- ինքս ինձ շշն­ջում էի ես՝ անա­սե­լի հա­ճույք զգա­լով այդ խոս­քե­րից:- Բայց մի՞­թե այդ­պես են սի­րում, հենց առա­ջին հա­յաց­քից, մի՞­թե այդ­պես սի­րում են:»: Մա­րի­նեն ու Ալ­վար­դը նույն­պես դուրս եկան ակում­բից: «Ինչ լա¯վիկն է»,- ասաց ինչ­-որ մե­կը: «Ձայնդ»,- կոպ­տո­րեն նե­տե­ցի ես, բայց տղա­նե­րին թվաց, թե կա­տա­կում եմ, ծի­ծա­ղե­ցին: Մա­րի­նեն ու Ալ­վար­դը գնում էին առջևից: Տղա­նե­րից մե­կը՝ չի­մա­ցա, թե ով, թեթև հրեց ինձ՝ «Գնա»: Ես արա­գաց­րի քայ­լերս, հա­սա նրանց:

-Ձեզ դուր եկա՞վ նկա­րը,- ասա­ցի ես՝ շփոթ­մունքս զս­պե­լով:

-Ես այն տե­սել էի,- Մա­րի­նեն ակն­դետ նա­յեց ինձ:- Լավ նկար է: Իսկ ձե՞զ, ձեզ դո՞ւր եկավ:

-Ա­յո,- պա­տաս­խա­նե­ցի ես:- Մի­այն դուր չե­կավ այն, որ նրանք հա­վա­տա­րիմ չմ­նա­ցին իրենց եր­դում­նե­րին:- Իմ հո­գում դեռ ար­ձա­գան­քում էին տղա­յի վշ­տա­գին բա­ռերն իր սի­րո և ան­ցած աշ­նան մե­ռած տերևնե­րի մա­սին ու նաև այն մա­սին, որ դա­տարկ­վել է նրա հո­գին ու փշր­ված է ար­դեն սիր­տը և այլևս ոչինչ­-ո­չինչ չի մխի­թա­րի նրան՝ ամեն ինչ կո­րած է ան­դարձ:

-Ին­չո՞ւ,- հարց­րեց Մա­րի­նեն՝ թեք նա­յե­լով ինձ. նրա աչ­քե­րը խո­րա­խոր­հուրդ ժպ­տում էին:

-Ե­թե նրանք, իրոք, սի­րում էին իրար:- սկ­սե­ցի ես , բայց Ալ­վար­դը ընդ­հա­տեց ինձ.

-Հե­տո՞ ինչ՝ սի­րում էին,- ասաց նա, և ես զգա­ցի, որ նա հենց այն­պես, մի բան ասած լի­նե­լու հա­մար ար­տա­սա­նեց այդ խոս­քե­րը:

-Եր­դում­նե­րով չեն սի­րում,- ասա­ցի ես:- Ես կար­ծում եմ, որ երդ­վում են այն ժա­մա­նակ, երբ չեն սի­րում: Հա­մո­զե­լու, հա­վա­տաց­նե­լու հա­մար են երդ­վում: Մի՞­թե ճիշտ չէ:

-Չ­գի­տեմ,- Մա­րի­նեն կր­կին նա­յեց ինձ: Այս ան­գամ աչ­քե­րը երազ­կոտ ար­տա­հայ­տու­թյուն ու­նե­ին:- Գու­ցե:

Լռե­ցինք: Լուռ էին և ձո­րե­րը, լեռ­նե­րը, գյու­ղա­մերձ տաք ան­տառ­նե­րը, սա­րե­րը, ուր ամ­բողջ օրը գե­րան­դի­ներն առած խոտ էինք հա­րում տղա­նե­րով: Մի­այն եր­բեմն­-եր­բեմն ներքևում, ձո­րում, կան­չում էր գիշ­ե­րա­հա­վը: Գյու­ղը, ամա­ռա­յին եր­կար օր­վա աշ­խա­տանք­նե­րից հոգ­նա­բեկ, քնել էր խոր քնով:

-Իսկ դուք սա­րե­րում ի՞նչ եք անում,- լռու­թյու­նը խախ­տեց Մա­րի­նեն:

-Խոտ ենք հա­րում,- կր­կին ասա­ցի ես, նա­յե­լով Մա­րի­նե­ին:- Անաս­նա­կեր ենք կու­տա­կում կոլտն­տե­սու­թյան հա­մար:

-Վահ­րա­մը դպ­րո­ցի շր­ջա­նա­վարտ­նե­րից ար­տադ­րա­կան բրի­գադ է կազ­մել,- ասաց Ալ­վար­դը, գո­հու­նակ ժպի­տով նա­յե­լով իմ կող­մը:- Բրի­գա­դա­վար է:

-Ճի՞շտ,- իբր շատ զար­մա­ցած՝ հարց­րեց ինձ Մա­րի­նեն:

-Ա­յո,- իմ փո­խա­րեն պա­տաս­խա­նեց Ալ­վար­դը:- Եվ ոչ մի­այն բրի­գա­դա­վար է: Նաև գյուղթղ­թա­կից է: Թեր­թե­րում նյու­թեր է գրում, փող են տա­լիս:

-Ալ­վարդ,- կշ­տամ­բան­քով ասա­ցի ես, իբր ի՞նչ ասե­լու բան է դա: Բայց ներ­քուստ ու­րախ էի՝ թող Մա­րի­նեն իմա­նա: Մա­րի­նեն դարձ­յալ ձևաց­րեց, թե դա իրեն շատ զար­մաց­րեց: Գիրգ շուր­թե­րը կի­սա­բաց՝ նա հի­աց­մուն­քով նա­յեց աչ­քե­րիս և ժպ­տա­լով ասաց.

-Դուք լրագ­րող կդառ­նաք: Թեր­թե­րում հոդ­ված­ներ կգ­րեք ու ես սի­րով կկար­դամ:

Ես լուռ էի: Հի­մա ինձ չէր հե­տաքրք­րում՝ թե ինչ կդառ­նամ: Լուս­նա­լույ­սի տակ սպի­տա­կին էր տա­լիս ճա­նա­պար­հը, բայց ես հա­մար­յա ճա­նա­պար­հին չէի նա­յում, ես շուտ-­շուտ կող­քանց գաղտ­նա­ծա­ծուկ նա­յում էի Մա­րի­նե­ին, լուս­նի աղոտ լույ­սի մեջ գծագր­ված նրա ու­ռու­ցիկ շուր­թե­րին, և հուզ­մուն­քից կտր­վում էր շունչս:

-Դուք ին­չի՞ մա­սին եք մտա­ծում,- զուսպ ծի­ծաղ նշ­մար­վեց Մա­րի­նե­ի՝ ասես լույս ար­ձա­կող գե­ղե­ցիկ աչ­քե­րի մեջ:

-Կի­նոն­կա­րի,- իս­կույն ասա­ցի ես, թեև մի­ան­գա­մայն այլ բա­նի մա­սին էի մտա­ծում:

-Ս­քան­չե­լի աղ­ջիկ էր, չէ՞,- հարց­րեց Մա­րի­նեն, ու­ղիղ նա­յե­լով իմ աչ­քե­րին:

Մթան մեջ հեշտ էր խո­սե­լը, և ես արագ ասա­ցի.

-Ա­յո, գե­ղե­ցիկ էր: Նա շատ էր նման ձեզ:

-Մի՞­թե:- Մա­րի­նեն աչ­քե­րը փախց­րեց ինձ­նից, նա­յեց հե­ռա­վոր սա­րե­րի կող­մը, և ինձ թվաց, թե նա ու­զում է տես­նել մեր խո­տ­հար­քե­րը, բայց դա հնա­րա­վոր չէր, որով­հետև խա­վա­րի մեջ այլևս չէ­ին երևում հան­դե­րը. հան­դե­րը նույն­պես, երևի, քնել էին խոր քնով:

Առջևում, մթան մեջ, եր­գում էր դե­պի գյու­ղի բան­ջա­րա­նոց­նե­րը վա­զող առուն: Առ­վի վրա­յով անց­նե­լիս Մա­րի­նեն հան­կարծ գայ­թեց, ես ակա­մա բռ­նե­ցի նրա ձեռ­քը՝ մի կարճ պահ ափիս մեջ պա­հե­լով նրա սա­ռը, բա­րակ մատ­նե­րը:

-Ձեր ոչ մի տե­ղը չցա­վե՞ց,- հուզ­մուն­քից շն­չա­հեղձ­վե­լով՝ սր­տի ան­դի­մադ­րե­լի մղու­մով ասա­ցի ես և զգա­ցի, թե ինչ­պես հան­կար­ծա­կի վառ­վեց դեմքս:

-Ո¯չ,- հեգ­նեց Ալ­վար­դը, բայց Մա­րի­նեն ուշ­ադ­րու­թյուն չդարձ­րեց դրան, նա սի­րա­լիր նա­յեց ինձ:

-Շ­նոր­հա­կա­լու­թյուն,- շշն­ջաց նա, մի պահ կանգ առ­նե­լով: Լուս­նա­լույ­սի տակ Մա­րի­նեն գու­նատ էր: Գու­նատ էր, բայց գե­ղե­ցիկ: Նա ինչ­-որ բան էր ու­զում ասել ինձ, սա­կայն առջևում, բլ­րի վրա անս­պա­սե­լի տես­նե­լով Ալ­վար­դի հո­րը՝ մեր­ված մթա­վուն հո­րի­զո­նին, փո­խեց մտադ­րու­թյու­նը:

-Բա­րի գիշ­եր,- արագ ասաց Ալ­վար­դը:- Մա­րի­նե, գնա­ցինք:

-Բա­րի գիշ­եր ձեզ,- մա­րող շշու­կով ար­տա­սա­նեց Մա­րի­նեն՝ մեղ­սա­հա­յացք նա­յե­լով ու ասես ափ­սո­սա­լով նաև, որ բա­ժան­վում ենք: Ինձ այդ­պես թվաց:

-Բա­րի գիշ­եր,- կա­մա­ցուկ ար­ձա­գան­քե­ցի ես ու կանգ առա. ես չէի ու­զում, որ Ալ­վար­դի հայ­րը տես­ներ ինձ:

Մա­րի­նեն մի ան­գամ էլ նա­յեց ինձ, և նրանք արագ ու թեթև գնա­ցին բլ­րի կող­մը. այն­տեղ, իր տան առջև կանգ­նած, նրանց էր սպա­սում Ալ­վար­դի հայ­րը՝ գյու­ղա­կան փոս­տա­տան վա­րիչ Ապ­րե­սը, որ գյու­ղում հայտ­նի էր ամեն ին­չից քի­չու­միչ իմա­ցու­թյամբ:

Ես կանգ­նել էի մթան մեջ և հա­յաց­քով ու­ղեկ­ցում էի Մա­րի­նե­ին ու Ալ­վար­դին: Ես մտո­վի Մա­րի­նե­ին պատ­մում էի հան­կար­ծա­կի ծն­ված իմ խո­րունկ սի­րո մա­սին, և ասում էի նաև, որ իմ ողջ հո­գին նրա­նով է հա­մակ­ված, և որ այ­սու­հետև մի օր ան­գամ չեմ կա­րող ապ­րել առանց նրա մա­սին մտա­ծե­լու: Եվ կի­նոն­կա­րի երաժշ­տու­թյու­նը շա­րու­նակ հն­չում էր իմ հո­գում, և մե­կը եր­գում էր վշ­տա­բեկ.

Կբացվի նոր գարուն, նոր սեր,

Կծաղկեն ծաղիկները ալ,

Չեն բացվի տերևները այն,

Որ անցած աշնանը մեռան:

Այս երգն ու երաժշ­տու­թյու­նը հն­չում էր դեռ իմ հո­գում, երբ մտա­մո­լոր շր­ջում էի մեր տնա­մերձ այ­գում (տուն չէի ու­զում մտ­նել,): Ես ցան­կա­նում էի պառ­կել կա­նաչ մար­գե­րի մեջ, սեղմ­վել գետ­նին, գր­կել խն­ձո­րե­նի­նե­րի սա­ռը բնե­րը, որոնց մե­տաք­սան­ման կեղևը կեն­դա­նի մար­մին էր հիշ­եց­նում:

:Այո, ես ու­զում եմ այ­սօր նո­րից վեր­հիշ­ել այն հե­ռա­վոր ամա­ռը, իմ առա­ջին հան­դի­պու­մը Մա­րի­նե­ին: Ավե­լի ճիշտ՝ իմ առա­ջին հան­դիպ­ման վեր­ջին օրն եմ ու­զում հիշ­ել. այդ օրը Մա­րի­նեն գնում էր մեր գյու­ղից:

Իմ հիշ­ո­ղու­թյան հե­ռա­վոր մշուշ­ի մեջ ես հի­մա էլ տես­նում եմ Մա­րի­նե­ին՝ բա­րա­կի­րան ու բարձր, լու­սաժ­պիտ, սքան­չե­լի: Այդ հե­ռու- հեռ­վում, կա­պույտ մշուշ­նե­րի ու ծի­րա­նա­գույն արևի մեջ, հն­ձած ար­տե­րի վրա կախ­ված տատ­րակ­ներ կան, կապ­տաթև տատ­րակ­նե­րը թրթ­ռա­լով կախ­վում են օդում, քա­րա­նում, հե­տո հան­կարծ սա­հուն փո­խում են տեղ­նե­րը, նո­րից կախ­վում, մնում են այդ­պես քա­րա­ցած:

Տա­րի­նե­րի հեռ­վում օգոս­տոս ամիսն է, կե­սօրն անց, ոս­կե­գույն ծղոտ­նե­րով հն­ձած ար­տեր, ար­տե­րի մի­ջով ձգ­վող կա­ծա­նով ես վա­զե­վազ գնում եմ գյու­ղից դե­պի սա­րեր տա­նող ճա­նա­պար­հը, այն­տեղ, ուր ճա­նա­պար­հը հան­կար­ծա­կի կեռ­վում, մտ­նում է ան­տառ, ծա­ռե­րի ստ­վե­րում ինձ սպա­սում է Մա­րի­նեն: Մա­րի­նեն: Մի՞­թե հնա­րա­վոր է երբևէ մո­ռա­նալ նրան՝ սլա­ցիկ ու խրոխտ, մո­ռա­նալ նրա վճիտ աչ­քե­րը, երբ նա նա­յում է քեզ և այդ կապ­տա­կա­պույտ շո­ղար­ձա­կող աչ­քե­րում այն­պի­սի¯ դյու­րա­հա­վա­տու­թյուն է փայ­լում, որ սիրտդ ակա­մա սկ­սում է արագ խփել, և, վեր­ջա­պես, մո­ռա­նալ նրա վար­դա­կար­միր շուր­թե­րը, ձյու­նան­ման ատամ­նե­րը, երբ նա, կող­քանց նա­յե­լով քեզ, գլու­խը ետ ծի­ծա­ղում է:

Հն­ձած ար­տե­րի մի­ջով ես գնում էի Մա­րի­նե­ի մոտ: Ուշ­ա­ցել էի, շտապ-շ­տապ գնում էի, և քր­տին­քը ծո­րում էր իմ դեմ­քով, և սիրտս արագ խփում էր, գնում էի վեր­ջին ան­գամ. այդ օրը Մա­րի­նեն գնում էր մեր գյու­ղից: Ալ­վար­դի հայրն ար­դեն պայ­մա­նա­վոր­վել էր վա­րորդ Բա­լա­բե­կի հետ: Գնում էի Մա­րի­նե­ի մոտ, և հա­զիվ էի զս­պում ինձ, որ չլամ, որով­հետև այլևս չէի տես­նե­լու Մա­րի­նե­ին, նրա հետ չէի քայ­լե­լու կի­սա­մութ ան­տառ­նե­րում, լուսն­յակ իրի­կուն­նե­րն իրար մոտ չէ­ինք նս­տե­լու ձմեռ­վա­նից մնա­ցած կոճ­ղե­րի վրա և մեր շուր­ջը՝ ծղ­րիդ­նե­րի մի­ա­լար եր­գը՝ գյու­ղա­կան խուլ ու հա­մա­տա­րած լռու­թյան մեջ: Այլևս չէի տես­նե­լու Մա­րի­նե­ին. շուրջ մի ամիս էր հա­մար­յա՝ կե­սօ­րին մոտ աշ­խա­տան­քը թող­նում, Մա­րի­նե­ի մոտ էի գա­լիս, և կոլտն­տե­սու­թյան վար­չու­թյան նա­խա­գահ Գաբ­րի­ել Բա­լա­յանն ասում էր, որ ինս­տի­տուտ ըն­դուն­վե­լու հա­մար ինձ երաշ­խա­վո­րա­գիր չի տա­լու, իսկ այն ժա­մա­նակ իմ աչ­քին ոչինչ չէր երևում. մի­այն Մա­րի­նե­ի մոտ գնա­յի, մի­ա­սին թա­փա­ռե­ինք մեր հան­դե­րում ու ան­տառ­նե­րում: Այդ օրը, այո, վեր­ջին ան­գամ էի գնում Մա­րի­նե­ի մոտ, որով­հետև Մա­րի­նեն ինչ-ո­ր տեխ­նի­կում էր ըն­դուն­վել, ու­զում էր շուտ գնալ, իսկ ես, թե­կուզ ավար­տել էի միջ­նա­կար­գը, բայց եր­կու տա­րի կոլտն­տե­սու­թյու­նում պի­տի աշ­խա­տե­ի դեռ, աշ­խա­տան­քա­յին եր­կու տար­վա ստաժ պի­տի ձեռք բե­րե­ի ու նոր գնա­յի սո­վո­րե­լու, որով­հետև այդ տա­րի­նե­րին առանց ար­տադ­րա­կան ստա­ժի ու երաշ­խա­վո­րագ­րի ինս­տի­տուտ չէ­ին ըն­դու­նում:

Հն­ձած ար­տե­րը վեր­ջա­ցան: Մո­տիկ ինչ­-որ տեղ ան­հոգ դայ­լայ­լում էին հավ­քերն, ու տր­տում կան­չում էր կկուն: Ես արագ ան­ցա գյու­ղագլ­խի բլ­րա­կը և քիչ անց Մա­րի­նե­ի մոտ էի ար­դեն:Նա նս­տած էր հա­ճար­կե­նու տակ, մի բաձ­րիկ տեղ և ձեռ­քե­րով ծնկ­նե­րը գր­կած սպա­սում էր ինձ:

-Ուշ­ա­ցել եմ, չէ՞,- ասա­ցի ես և ըն­կա Մա­րի­նե­ի կող­քին, կա­նաչ խո­տե­րին՝ հա­յացքս վերև, տերևնե­րի արան­քից կա­պույ­տին տվող երկն­քին. երկն­քով, բա¯րձր, շատ բարձր, երկն­քի կա­պույ­տին քս­վե­լով, ամ­պի մա­լանչ­ներ էին սա­հում:

-Չես ուշ­ա­ցել, ես էլ նոր եկա,- ժպ­տա­լով ասաց Մա­րի­նեն:- Նո­րի՞ց փա­խար,- Մա­րի­նե­ի ձյու­նաս­պի­տակ ատամ­նե­րը կու­րա­ցու­ցիչ էին:

-Ա­յո: Վեր­ջին ան­գամ,- ասա­ցի ես, ինքս էլ չհա­վա­տա­լով, որ իրոք վեր­ջին ան­գամն է դա, և Մա­րի­նեն այ­սօր երե­կո­յան գնում է մեր գյու­ղից:

Մա­րի­նեն ժպ­տաց, քիչ հե­տո ելավ տե­ղից, ասաց.

— Գնա­ցինք:

-Ո՞ւր,- շրջ­վե­լով նրա կող­մը, հարց­րի ես, հե­տո ասա­ցի:- Գնանք կոր­չենք ան­տառ­նե­րում, սա­րե­րում, մեր հանդ ու ձո­րե­րում,- իմ ձայ­նը անս­պա­սե­լի դո­ղաց: -Մի­այն թե մի գնա այս­տե­ղից:

Մա­րի­նեն ակն­դետ եր­կար նա­յում էր ինձ. ինչ­պես այն ժա­մա­նակ, երբ առա­ջին ան­գամ կի­նո­յից տուն էի ճա­նա­պար­հում նրան ու Ալ­վար­դին: Ոչինչ չէր ասում, չէր ժպ­տում, նա­յում էր, իսկ հե­տո ասաց.

-Գ­նանք: Ու­զում եմ հրա­ժեշտ տալ այն բո­լոր տե­ղե­րին, ուր եղել ենք՝ ան­տառ­նե­րին, դաշ­տե­րին, լեռ­նե­րին: Ով գի­տե, երբևէ նո­րից կլի­նե՞մ այս­տեղ::- Նա քիչ լռեց, ասաց.- Ինչ­-որ թա­խիծ է պա­տում հո­գուդ, երբ բա­ժան­վում ես մի տե­սակ ար­դեն հա­րա­զատ դար­ձած վայ­րե­րից և մտա­ծում, որ այլևս եր­բեք չես վե­րա­դառ­նա­լու այն­տեղ:

Մենք դուրս եկանք ծա­ռե­րի թանձր ստ­վե­րից, գնա­ցինք սա­րեր տա­նող ճա­նա­պար­հով:

Մա­րի­նեն ակում­բի հրա­կար­միր նույն զգես­տով էր, զգես­տի եր­կու կո­ճակն ար­ձակ­ված էր և ամեն ան­գամ, երբ նա խո­նարհ­վում էր՝ ճամ­փեզ­րից ծա­ղիկ քա­ղե­լու, կամ հե­տո Ջհան­գի­րի խմ­հա­տում, երբ բարձ­րաց­նում էր ձեռ­քը՝ մոշ պո­կե­լու, ես ակա­մա տես­նում էի գետ­նա­մո­րու մե­ծու­թյան պտուկ­նե­րով նրա ցոր­նա­թուխ լե­ցուն կրծ­քերն ու ար­մուն­կի տա­կից՝ թևատա­կի մութ աղ­վա­մա­զը, և դա մո­գա­կան ու­ժով ազ­դում էր ինձ վրա, գլուխս ասես պտտ­վում էր, սիրտս՝ տրո­փում, ներսս լց­վում էր ինչ­-որ ան­ծա­նոթ, անըմբռ­նե­լի ու քաղցր ջեր­մու­թյամբ:

Արար աշ­խարհ գի­տեր, որ ես վեր­ջին ան­գամ էի Մա­րի­նե­ի հետ այդ­քան մոտ քայ­լում, շն­չում նրա աղջ­կա­կան խե­լաց­նոր բույ­րը. ծա­ռե­րը հան­դարտ ու տխուր օրո­րում էին գլուխ­նե­րը, տերևնե­րը ման­րիկ դո­ղում էին, սվս­վում էին, դեղ­ձա­նիկ­նե­րը թախ­ծա­ծոր եր­գում էին, հե­տո լռում, ականջ էին դնում ու նո­րից եր­գում էին: Արար աշ­խարհ գի­տեր, որ ես սի­րում եմ Մա­րի­նե­ին և մի­այն ին­քը՝ Մա­րի­նեն էր, որ չգի­տեր այդ մա­սին, որով­հետև ես նրան ոչինչ չէի ասել, նրա հետ թա­փա­ռել էինք մենք ձո­րե­րում, ճիշտ է, մի­ա­սին հան­դերն էինք գնա­ցել, ես նրան ցույց էի տվել մեր գյու­ղի գե­ղե­ցիկ վայ­րե­րը, Սառ­նա­տան բար­ձուն­քից նա­յել էինք ձյու­նա­գա­գաթ Մռա­վա սա­րին, լուսն­յակ երե­կո­նե­րին Մա­րի­նե­ի հետ նս­տել էինք ձո­րա­մերձ խն­ձո­րե­նու այ­գու խոր­քում, հա­զար ու մի բան էինք խո­սել, բայց Մա­րի­նեն չգի­տեր, որ այն օր­վա­նից, ինչ տե­սա նրան ակում­բի դռա­նը, իսկ այ­նու­հետև կի­նո­յից հե­տո նրան ու­ղեկ­ցե­ցի մինչև Ալ­վար­դենց տուն, ահա այդ օր­վա­նից ան­քուն գիշ­եր­ներ եմ անց­կաց­րել, շա­րու­նակ նրա մա­սին եմ մտա­ծել, նրա անունն եմ տվել, նրան երա­զել: «Հա­ճախ երա­զում ինձ մոտ ես գա­լիս,- կող­քանց նա­յե­լով նրան, մտո­վի ասում էի ես,- դար­ձած մի չք­նաղ, լու­սե անր­ջանք, քան­զի ամեն օր, քնե­լուց առաջ, միտքս գծում է քո պատ­կե­րը թանկ:»,- և, ինքս էլ չգի­տեմ, թե ինչ­պես, հան­կարծ անս­պա­սե­լի ասա­ցի.

-Դու կհիշ­ե՞ս ինձ, Մա­րի­նե: Այն­տեղ, Սում­գա­յի­թում:

Մա­րի­նեն թախ­ծա­նուշ ժպի­տով նա­յում էր, հե­տո ասաց.

-Իսկ դու կհիշ­ե՞ս: Չե՞ս մո­ռա­նա ինձ:

-Եր­բեք չեմ մո­ռա­նա, հա­վիտ­յան կհիշ­եմ,- արագ ասա­ցի ես:- Կհիշ­եմ, կքայ­լեմ այն տե­ղե­րով, ուր մի­ա­սին եղել ենք, ու կհիշ­եմ քեզ:

-Ես էլ կհիշ­եմ,- ուշ­ա­ցու­մով ասաց Մա­րի­նեն ու լռեց:

Առջևում երևում էր Ղըր­մա աղբ­յու­րը: Ջրի ձայ­նը լս­վում էր ար­դեն:

-Ես էլ կհիշ­եմ,- նո­րից խո­սեց Մա­րի­նեն:- Ըն­կե­րու­հի­նե­րիս կպատ­մեմ քո մա­սին: Նրանք չեն հա­վա­տա, որ այս­տեղ, այս հե­ռու լեռ­նե­րում, ինչ­-որ մե­կի հետ մտե­րիմ եմ եղել: Ան­տառ­նե­րի մեջ, սա­րե­րում: Չեն հա­վա­տա:

-Ին­չո՞ւ,- հարց­րի ես:-Ին­չո՞ւ չեն հա­վա­տա:

-Չ­գի­տեմ,- ու­սե­րը թոթ­վեց Մա­րի­նեն:- Որով­հետև: ես ոչ մի տղա­յի հետ ըն­կե­րու­թյուն չեմ անում,- կապ­տա­ցոլք աչ­քե­րով ու վառ շուր­թե­րով խո­րա­ման­կո­րեն ժպ­տա­լով ավե­լաց­րեց Մա­րի­նեն:

-Ո՞չ մի,- ասա­ցի ես և ան­չափ ու­րախ էի դրա հա­մար:

-Ինչ է, հար­ցաքն­նո՞ւմ ես,- աչ­քե­րը ման­րաց­նե­լով ու նո­րից իր վառ շուր­թե­րով ժպ­տա­լով ասաց Մա­րի­նեն:

-Ա­սենք թե,- ժպ­տա­ցի ես:

-Չեմ ասի,- մա­զե­րը ճա­կա­տից ետ տա­նե­լով ասաց Մա­րի­նեն:- Ամեն ինչ չէ, որ կա­րե­լի է պատ­մել: Ավե­լի ճիշտ՝ ամեն ինչ չէ, որ հնա­րա­վոր է պատ­մել:

Հա­սել էինք Ղըր­մա աղբ­յու­րին, նս­տե­ցինք մամ­ռա­պատ քա­րե­րին: Մա­րի­նեն եր­կար նա­յում էր գու­ռից նով թափ­վող ջրե­րին, ջրե­րի վրա ճախ­րող գույնզ­գույն թի­թեռ­նե­րին, հե­տո ցած­րա­ձայն ու թախ­ծոտ ասաց.

-Մ­նաս բա­րով, հա­րա­զատ աղբ­յուր: Քո մո­տով ինչ­քա¯ն մարդ է եկել ու ան­ցել:Նրանց մեջ դու կհիշ­ե՞ս ինձ:- Նա լռեց մի քիչ, հե­տո նույն թախ­ծոտ ձայ­նով ասաց.- Կա թի­թեռ­նի­կի մի տե­սակ, որ մի օր է ապ­րում: Ոս­կե թևիկ­նե­րով մի թի­թեռ­նիկ ապ­րեց մի ամ­բողջ օր, և այդ օրն ամ­պոտ էր, շա­րու­նակ անձրև էր տե­ղում: Արև չկար, չկար դեղ­ձա­նի­կի եր­գը: Ան­ցավ օրը, և ոս­կե թևիկ­նե­րով թի­թեռ­նի­կը ոչինչ չտե­սավ ու չի­մա­ցավ, որ օրե­րը լի­նում են նաև արևոտ, աշ­խար­հը լց­ված է լի­նում ցն­ծուն ձայ­նե­րով: Իր կար­ճատև կյանքն այդ­պես ապ­րեց ոս­կե թևիկ­նե­րով փոք­րիկ թի­թեռ­նի­կը:- Մա­րի­նեն նա­յեց ինձ, ժպ­տաց: Եվ նրա ժպի­տը նույն­պես թախ­ծոտ էր:

Հե­տո մենք դարձ­յալ քայ­լում էինք սա­րեր տա­նող ճա­նա­պար­հով: Ճա­նա­պար­հը եր­բեմն դուրս էր գա­լիս բա­ցատ­նե­րը ու նո­րից ան­տառ էր մտ­նում: Բա­ցատ­նե­րից մենք ետ էինք նա­յում. հեռ­վում, ան­տառ­նե­րից այն կողմ, դաշ­տե­րում ասես թախ­ծում էին մե­նա­վոր դե­զե­րը, երևում էր գյու­ղը: Իսկ մենք գնում էինք Ջհան­գի­րի խմ­հա­տը. ամե­նա­լավ մոշ­ը այն­տեղ է լի­նում, գնում էինք վեր­ջին ան­գամ մոշ ու­տե­լու և այն­տե­ղից նա­յե­լու հեռ­վում, ամա­ռա­յին մղե­ղի մեջ կո­րած մեր Հն­ձա­խութ գյու­ղին:

Մա­րի­նեն իմ հետևից էր գա­լիս, ես շրջ­վե­ցի նրա կող­մը, կանգ առա.

-Չե՞ս հոգ­նել,- ասա­ցի ես:

-Հոգ­նել եմ,- սեթևեթան­քով ասաց Մա­րի­նեն՝ ուռց­նե­լով գե­ղե­ցիկ շուր­թե­րը:- Դեռ շա՞տ կա:

-Մի ձո­րակ է մնա­ցել: Դա էլ անց­նենք, հաս­նում ենք,- պա­տաս­խա­նե­ցի ես:- Ու­զո՞ւմ ես հետ դառ­նանք:

-Չէ, չեմ ու­զում, տուր ձեռքդ:

Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը բռ­նած գնում էինք զո­վա­սուն ան­տա­ռի մի­ջով:

-Ե­կող տա­րի որ գաս, հա­զիվ թե հոգ­նես,- ասա­ցի ես:- Այս տա­րի առա­ջին ան­գամ է, ան­սո­վոր ես, դրա հա­մար ես հոգ­նում:

-Ե­կող տա­րի չեմ գա,- ան­տա­ռա­յին խոր լռու­թյան մեջ զրն­գուն ձայ­նով ասաց Մա­րի­նեն:- Ի՞նչ կա այս­տեղ:

-Քեզ դո՞ւր չի գա­լիս մեր գյու­ղը,- մի թեթև վի­րա­վոր­ված ասա­ցի ես:

-Չ­գի­տեմ:- Մա­րի­նեն լուռ էր, հե­տո, երբ կր­կին մտ­նում էինք ան­տառ, ասաց.- Դուր է գա­լիս: Սկզ­բում դուր չէր գա­լիս, հե­տո սկ­սեց դուր գալ: Քեզ հան­դի­պե­լուց հե­տո:

Վեր­ջին բա­ռե­րը նա ընդգծ­ված ասաց: Շեշ­տա­կի­ո­րեն նա­յե­ցի աչ­քե­րին. աչ­քե­րը խո­րա­մա­նակ ժպ­տում էին: Մատ­ներս, ան­կախ ինձ­նից, սեղ­մե­ցին Մա­րի­նե­ի նուրբ, թա­փան­ցի­կու­թյան աս­տի­ճան ճեր­մակ ձեռ­քը:

-Իսկ Ապ­րե­սը ձեր ի՞նչն է,- քիչ անց հարց­րի ես:

-Ապ­րեսն ո՞վ է:

-Ապ­րե­սին չգի­տե՞ս,- ժպ­տա­ցի ես:- Փոս­տի Ապ­րե­սին ամ­բողջ մարզն է ճա­նա­չում: Ալ­վար­դի հայ­րը: Սու­տա­սան­նե­րի մր­ցույթ է եղել շրջ­կենտ­րո­նում, առա­ջին տեղն է բռ­նել:

-Ա¯:- գլ­խի ըն­կավ Մա­րի­նեն, ինքն էլ ժպ­տաց,- թռ­չուն­նե­րի գեղ­գե­ղան­քից ու ան­տա­ռի խո­նավ բուր­մուն­քից խելքս կորց­րել եմ:- Նրա տղան մեզ մոտ, Սում­գա­յի­թում է ապ­րում:

-Իմ քույրն էլ այն­տեղ է ապ­րում: Կա­ու­չի­կի գոր­ծա­րա­նում է աշ­խա­տում:

-Ի­րո՞ք::- Մա­րի­նեն կող­քանց նա­յեց ինձ, շա­րու­նա­կեց.- Մենք ինչ- որ հե­ռու բա­րե­կամ ենք: Բա­ցի այդ, նրա տղան հի­վան­դա­նոց էր ըն­կել, վի­րա­հա­տել էին: Մայրս հի­վան­դա­նո­ցում է, չէ՞, աշ­խա­տում, բուժ­քույր է, նրան շատ է օգ­նել: Երբ ապա­քին­վեց, մեր տուն հա­ճա­խա­կի էր գա­լիս-գ­նում : Հայ­րը, քե­ռի Ապ­րեսն այ­սինքն, եկել էր Սում­գա­յիթ, գյուղ գա­լիս, մայրս ինձ էլ հետն ու­ղար­կեց: Քե­ռի Ապ­րեսն ինքն առա­ջար­կեց, ես էլ, իհար­կե, դեմ չէի: Չէ-­որ առիթ էր պետք՝ քեզ տես­նե­լու հա­մար:

Նա ծաղ­րում էր իհար­կե:

-Իսկ հա՞յր,- զգույշ հարց­րի ես:- Հայր չու­նե՞ս :

-Ոչ,- քիչ լռե­լուց հե­տո մտա­խոհ ասաց Մա­րի­նեն, հե­տո ավե­աց­րեց.- Բա­ժան­վել է մեզ­նից: Ու­րիշ քա­ղա­քում է ապ­րում: Մի­ջին Ասի­ա­յում: Ամուս­նա­ցել է, նոր կնո­ջից մի աղ­ջիկ ու­նի::- Նո­րից քիչ լռեց, հե­տո ասաց.- Ես եմ, մայրս, եղ­բայրս: Եղ­բայրս այս տա­րի առա­ջին դա­սա­րան է գնա­լու:

Լուռ քայ­լում էինք: Ճա­նա­պար­հը ծկլ­թո­ցով կտ­րում­-անց­նում էին նախ­շուն չար­դե­րը:

-Բայց այլևս չեմ գա այս­տեղ,- հան­կարծ ասաց Մա­րի­նեն:

-Ախր ին­չո՞ւ,- արագ հարց­րի ես,- չէ՞ որ ասում ես, թե դուր է գա­լիս մեր գյու­ղը:

-Միևնույն է: չեմ գա,- գլուխն օրո­րեց Մա­րի­նեն:- Նախ, որ մո­տիկ ոչ ոք չու­նեմ այս­տեղ: Հե­տո էլ, այդ Ապ­րե­սը զզ­վաց­նում է ար­դեն՝ սրա հետ մի խո­սիր, նրա հետ մի խո­սիր, ես քեզ հա­մար պա­տաս­խա­նա­տու եմ, էս­պես մի հագ­վիր, էն­պես մի հագ­վիր, և այլն: Նրա կի­նը քեզ չի հա­վա­նում,- ժպ­տա­լով ավե­լաց­րեց Մա­րի­նեն:

-Ի՞նձ,- զար­մա­ցա ես:- Ին­չո՞ւ:

-Ա­սում է նրա մեջ ի՞նչ ես գտել:

-Իսկ դո՞ւ:

-Իսկ ես ծի­ծա­ղում եմ: Գյու­ղում բո­լորը, ասում է, քո մա­սին են խո­սում, նրա հետ ին­չո՞ւ ես ան­տառ­նե­րը գնում::- Մա­րի­նեն ժպ­տուն, մշուշ­ոտ աչ­քե­րով նա­յեց ինձ:

Ես Մա­րի­նե­ին չա­սա­ցի, որ հայրս նույն­պես հան­դի­մա­նել է ինձ, չա­սա­ցի, որ նա առա­վոտ­յան կռ­վել է ինձ հետ: Իսկ նա, իրոք, կռ­վել էր. «Ի՞նչ ես էն աղջ­կա հետևից ըն­կել,- առա­վոտ­յան ասաց հայրս,- քո ըն­կեր­ներն օրա­կան եր­կու աշ­խօր են անում, իսկ դու անն­պա­տակ թրև ես գա­լիս ծմակ­նե­րում»: Այդ մա­սին էի մտա­ծում, բայց ու­րիշ բան ասա­ցի Մա­րի­նե­ին:

-Ե­կող տա­րի մեզ մոտ արի, — ասա­ցի ես նրան:- Մեր տա­նը կմ­նաս:

Մա­րի­նեն շե­ղա­կի նա­յեց, օրո­րեց գլու­խը.

-Չեմ գա,- ասաց նա գլ­խի թեթև շար­ժու­մով: Իսկ հե­տո ավե­լաց­րեց.- Հայրդ սայ­լա­պա՞ն է:

-Ա­յո,- ասա­ցի ես, ակա­մա կարմ­րե­լով:- Իսկ ի՞նչ է:

-Ո­չինչ, հենց այն­պես ասա­ցի: Ես այ­սօր տե­սա նրան:

Ես վայրկ­յան­ապես հիշ­ե­ցի հորս մա­զա­կա­լած դեմ­քը, ռե­զի­նե փո­կա­հան տրեխ­նե­րը, մինչև ճտ­քե­րը իջ­նող վան­դա­կա­վոր հնա­մաշ վեր­նաշ­ա­պի­կը հիշ­ե­ցի և տա­բա­տը՝ վրան հա­զար կար­կա­տան, վայրկ­յանա­պես հիշ­ե­ցի և քրտ­նե­լով ու կարմ­րե­լով հարց­րի.

-Որ­տե՞ղ:

-Մինչ քո գա­լը: Ծա­ռե­րի տակ նս­տած էի, խոտ բեռ­նած սայ­լով եկավ ան­ցավ: Չտե­սավ ինձ:

Հե­տո լուռ էինք: Ես դարձ­յալ գնում էի առջևից, ճա­նա­պար­հը հալ­վել, մի կա­ծան էր մի­այն, և մեր շուր­ջը նո­րից դեղ­ձա­նիկ­նե­րի դայ­լայլ էր, կու­կուն տր­տում ու սր­տա­բեկ կան­չում էր ան­տա­ռի խոր­քում, քիչ լռում ու նո­րից սկ­սում էր կան­չել, ան­տա­ռը վեր­ջա­ցավ, դուրս եկանք Ջհան­գի­րի խմ­հա­տը: Ան­ցած շա­բաթ էինք եղել այն­տեղ, և հի­մա մոշն ավե­լի էր սևացել ու լիքն էր: Եր­կա­րուկ ու քաղցր մոշ այս­տեղ է մի­այն լի­նում, մոշ կե­րանք, նս­տե­ցինք կա­նաչ խո­տե­րին, ան­սահ­ման հա­ճե­լի էր հեռ­վից եր­կար նա­յել մեր Հն­ձա­խու­թին՝ կո­րած կաթ­նամ­շուշ մղե­ղի մեջ, հե­տո նո­րից մոշ կե­րանք, աղբ­րի սառ­նա­սառն ջրով, որից քիչ էր մնում սառ­չե­ին մատ­ներս, ես մաք­րե­ցի Մա­րի­նե­ի՝ սև մոշ­ից կապ­տած ձեռ­քե­րը, և Մա­րի­նեն շա­րու­նակ ծի­ծա­ղում էր, որով­հետև ջու­րը շատ էր սա­ռը, իսկ ես նրա ձեռ­քը բաց չէի թող­նում, և իմ ձեռ­քը դո­ղում էր, երբ ջրի մեջ թա­թա­խում էի մատ­ներս ու քսում Մա­րի­նե­ի շուր­թե­րին, և Մա­րի­նե­ի շուն­չը տաք էր, նա շր­թունք­նե­րը փակ ծի­ծա­ղում էր, իբր փորձ էր անում փախ­չել ու նո­րից հնա­զանդ կանգ­նում էր, և ես ու­զում էի, որ այդ պա­հը եր­կա­րեր, և սիրտս նվա­ղում, նվա­ղում էր: Հե­տո Մա­րի­նեն ծի­ծա­ղե­լով փա­խավ, և նրա շքեղ մա­զե­րը շաղ եկան ու­սե­րին, արևն ար­դեն հա­սել էր թա­վա­խիտ ան­տառ­նե­րով պա­տած Կղ­նա­խաչ սա­րին, մտել սա­րի վրա նս­տած ամ­պե­րի մեջ:

-Արևն ար­դեն մայր է մտ­նում,- քիչ հեռ­վից ասաց Մա­րի­նեն,- տուն գնանք:

-Արևը մեզ է սպա­սում,- ասա­ցի ես:- Մեր գյու­ղի արևը խե­լա­ցի արև է:

Ետա­դար­ձի ճա­նա­պար­հը ձո­րե­րի մի­ջով էր, Բա­րակ ջրի կող­քով, ես վայ­րի ծա­ղիկ­ներ էի փն­ջել, ամ­րաց­րել Մա­րի­նե­ի մա­զե­րի մեջ և աղջ­կա­կան զմայ­լե­լի բուր­մուն­քի հետ ծաղ­կուն­քի բույր էր գա­լիս նրա­նից, և հան­կարծ ան­տա­ռը մթ­նեց, ծա­ռե­րի կա­տար­նե­րը քա­մուց սկ­սե­ցին ու­ժեղ օրոր­վել: Դեղ­ձա­նիկ­ներն այլևս չէ­ին եր­գում, իրար ետևից թրա­տե­լով օդը, ան­տառ­նե­րի վրա պայ­թում էին կայ­ծակ­նե­րը: Անձրև էր գա­լու: Գյու­ղը հե­ռու էր դեռ, բայց պետք էր անց­նել գե­տը, որով­հետև ես ետ նա­յե­ցի և տե­սա, որ Կղ­նա­խաչ բարձր սա­րի վրա եր­կին­քը սևակ­նել է. այն­տեղ ար­դեն անձրև էր: Անձրևը սա­րե­րի ու ձո­րե­րի վրա­յով դե­պի գյուղ էր գա­լիս: «Շու­տով կվա­րա­րի գե­տը»,- մտա­ծե­ցի ես: Ես ու Մա­րի­նեն իրար ձեռք բռ­նած վա­զե­ցինք օրոր­վող ու մթ­նած ան­տա­ռի մի­ջով և հենց նոր էինք ան­ցել գե­տը, հորդ անձրևը բռ­նեց մեզ: Մտանք պա­տա­հած մի ծա­ռի տակ. այս­տեղ ապա­հով էր, ես վերև նա­յե­ցի ու Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը բռ­նած դուրս վա­զե­ցի ծա­ռի տա­կից, որով­հետև դա մի բարձ­րա­բերձ կաղ­նի ծառ էր, իսկ մեզ մոտ, դա բո­լո­րին է հայտ­նի, կայ­ծա­կը հենց կաղ­նի ծա­ռե­րին է խփում: Մա­րի­նե­ի հետ վա­զե­ցինք գյուղ իջ­նող նեղ ճա­նա­պար­հով, թրջ­վե­լով վա­զե­ցինք, ես հա­յաց­քով հա­ճար­կե­նի կամ բո­խի ծառ էի որո­նում, գտա վեր­ջա­պես: Բայց թրջ­վել էինք ար­դեն, ես ու­զում էի հա­նել վեր­նաշ­ա­պիկս, գցել Մա­րի­նե­ի ու­սե­րին, սա­կայն Մա­րի­նեն չթո­ղեց. «Չեմ մր­սում»,- ասաց նա: Բայց նա մր­սում էր, կպել էր ծա­ռի բնին, ես ձախ ձեռ­քով գր­կել էի Մա­րի­նե­ին, նա սեղմ­վել էր ինձ, ջր­վե­ժի պես ցած իջ­նող փար­թամ մա­զե­րը քս­վում էին դեմ­քիս, մա­զե­րը անուշ բույր էին ար­ձա­կում, իսկ նրա թրջ­ված մար­մի­նը փխ­րուն ու տաք էր, ես ու­զում էի նրան ասել իմ սի­րո մա­սին, ու­զում էի ասել, որ ինչ էլ լի­նի՝ ես նրան սի­րե­լու եմ միշտ, բայց չէի հա­մար­ձակ­վում, շուր­թերս զգույշ ու քնք­շո­րեն քս­վում էին նրա մա­զե­րին, իսկ անձրևը նո­րից խշ­շում էր, կա­ծա­նով անձրևաջու­րը տերևներ էր քշում, կայ­ծա­կը դղր­դում էր՝ մի կարճ ակն­թարթ լու­սա­վո­րե­լով մթա­մած ան­տա­ռը, Մա­րի­նե­նի թրջ­ված մար­մի­նը տա­քու­թյուն էր բու­րում, և գե­տը ոռ­նում էր խոր ձո­րում:

-Իսկ եթե հան­կարծ մնա՞նք այս­տեղ,- վախ­վո­րած ասաց Մա­րի­նեն:

-Չենք մնա,- ժպ­տա­ցի ես,- հորդ անձրևը շուտ է դա­դա­րում, հի­մա կկտ­րի:

Հե­տո ես վերց­րի Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը, ասա­ցի՝ արի գուշ­ա­կեմ: «Գուշ­ա­կիր»,- ասաց Մա­րի­նեն: Ես բա­ցե­ցի Մա­րի­նե­ի ափը, եր­կար նա­յում էի, իբր մտա­ծում էի, իբր դժ­վար էր գուշ­ա­կե­լը: «Եր­ջա­նիկ կյանք է առջևում. այս­պես է ցույց տա­լիս: Ամու­սինդ սի­րե­լու է քեզ,- ասա­ցի,- ամու­սինդ ան­չափ սի­րե­լու է քեզ, շա­րու­նակ սի­րե­լու է,- աչ­քերս փակ մրմն­ջում էի ես,- գիշ­եր-­ցե­րեկ սի­րե­լու է ու շատ-­շատ խան­դե­լու է, որով­հետև այն­տեղ, ուր կա մեծ սեր, կա նաև մեծ խանդ, խե­լաց­նոր սի­րե­լու է:»: «Մի­այն մի հո­գո՞ւ եմ սի­րե­լու»,- նա­յե­լով ինձ և խո­րա­մանկ ժպի­տն աչ­քե­րում հարց­րեց Մա­րի­նեն: «Ինչ­պե՞ս»- չհաս­կա­ցա ես: «Մի­այն մե­կի՞ն,- նույն խո­րա­մանկ ժպի­տը կրա­կա­ցայտ աչ­քե­րում, ասաց Մա­րի­նեն.- Մի­այն մե­կի՞ն եմ սի­րե­լու և ու­րիշ ոչ ոքի՞»: «Իհար­կե,- վեր­ջա­պես գլ­խի ընկ­նե­լով ասա­ցի ես,- մի­այն մե­կին, և:»: «Իսկ ի՞նձ,- ընդ­հա­տեց Մա­րի­նեն,- ի՞նձ քա­նի հո­գի են են սի­րե­լու»: «Մի հո­գի մի­այն,- ոչ հաս­տատ հա­մոզ­մամբ ասա­ցի ես, նա­յե­լով Մա­րի­նե­ի ճեր­մակ ձեռ­քին,- ահա, նա­յիր»: «Ճիշտ չես գուշ­ա­կում,- Մա­րի­նեն խճո­ղեց մա­զերս, դուրս փա­խավ ծա­ռի տա­կից, կանգ­նեց մարդ­կանց ու անա­սուն­նե­րի ոտ­նա­հետ­քե­րից տո­փան­ված կա­ծա­նի մեջ, բո­խու՝ թա­թի պես մեկն­ված ճղան տակ,- ճիշտ չես ասում,- կրկ­նեց նա, — եր­կու­սին ես ար­դեն գի­տեմ:»: «Ինչ­պե՞ս»,- սր­տատ­րոփ վա­խով ար­տա­բե­րե­ցի ես: «Չեմ ասի»- ծի­ծա­ղե­լով ասաց Մա­րի­նեն, հե­տո տե­սավ, թե ինչ­պես հան­կարծ ըն­կավ իմ տրա­մադ­րու­թյու­նը, եկավ, կանգ­նեց ինձ մոտ: Ոչինչ չէր ասում, չէր ժպ­տում նույ­նիսկ: Սուս նա­յում էր, հե­տո ասաց.

-Մի նե­ղա­ցիր:

Մա­րի­նեն նս­տեց ոտ­քե­րիս մոտ, զմ­րուխ­տե մամ­ռոտ քա­րին, ողորկ ծնկ­նե­րը գր­կած մի քա­նի րո­պե նս­տեց և առանց ինձ նա­յե­լու, կա­մա­ցուկ ասաց.

-Կա մե­կը: Ստե­փան է անու­նը: Այս տա­րի է ավար­տել ինս­տի­տու­տը: Մինչև նոր բնա­կա­րան ստա­նա­լը՝ մեր բա­կում էին ապ­րում: Եվ ես չգի­տեմ նույ­նիսկ՝ ավե­լի շատ ատում եմ նրան, թե սի­րում:Դու մի նե­ղա­ցիր:

-Չեմ նե­ղա­նում,- հենց այն­պես ասա­ցի ես, ու­ժով զս­պե­լով հուզ­մունքս:- Ին­չո՞ւ պի­տի նե­ղա­նամ:

Հե­տո անձրևը կտ­րեց, արևի վեր­ջին շո­ղե­րից թաց տերևնե­րը փայլկ­տում էին, ձո­րե­րից ծխի պես ամ­պա­քու­լա­ներ էին ել­նում, իսկ եր­կինքն այն­պես պայ­ծառ էր: Գյու­ղագլ­խին, այն­տեղ, ուր ան­տա­ռը վեր­ջա­նում էր, ավե­լի ճիշտ մի եր­կու քայ­լից հե­տո պի­տի վեր­ջա­նար, Մա­րի­նեն թեք­վեց ճա­նա­պար­հից, քայ­լեց անձրևի կա­թիլ­նե­րով ցող­ված արա­հե­տով: Լուռ գնա­ցի նրա ետևից: Քիչ անց, նա ետ շրջ­վեց դե­պի ինձ. նրա դեմ­քը վառ­վում էր: Չորս բո­լոր­քը լռու­թյուն էր, ծա­ռե­րից այն կողմ՝ կապ­տա­ժեռ հե­ռա­վոր եր­կինքն էր երևում, ու մեր գյու­ղը՝ շուր­ջը դյու­թա­կան հանդ ու սա­րեր, որ բարձ­րա­նում, հաս­նում էին մինչև եր­կինք:

-Եր­ջան­կու­թյու­նը վաղ­վա օր չու­նի,- ա­սաց Մա­րի­նեն,- այն երեկ­վա օր նույն­պես չու­նի, այն ամենևին չի ու­զում հիշ­ել անց­յա­լը, չի մտա­ծում վաղ­վա մա­սին, այն ու­նի մի­այն ներ­կան, այն էլ ոչ թե օր, այլ ժամ, ակ­նա­թարթ: Արի հրա­ժեշտ տանք իրար,- փոխ­ված ձայ­նով ու շիկ­նա­հար ավե­լաց­րեց Մա­րի­նեն, մատ­նե­րով ետ տա­նե­լով մա­զե­րը:

Ես նա­յում էի նրա խոշ­որ ու գե­ղե­ցիկ աչ­քե­րի մեջ, որոնք լույս էին ար­ձա­կում, նրա շուր­թե­րին, որ կրա­կի շեղ­ջի պես հուրհ­րա­տում էին ասես, հա­յացքս չէի կա­րո­ղա­նում կտ­րել նրա­նից:

-Ի՞նչ ես այդ­պես ան­ջատ­ված նա­յում,- նո­րից խո­սեց Մա­րի­նեն, մատ­նե­րը հան­գիստ ու քնք­շո­րեն քսե­լով դեմ­քիս:- Դու սի­րում ես ինձ: Ես դա տես­նում եմ: Ես նույն­պես քեզ չեմ մո­ռա­նա, որով­հետև: Դու անա­ղարտ հո­գի ու­նես: Ես չգի­տեմ նույ­նիսկ, թե այդ­պի­սի սր­տով դու ինչ­պես ես ապ­րե­լու այս աշ­խար­հում:

Ես դեռ նա­յում էի նրա կապ­տա­ցոլ աչ­քե­րին, շա­ռա­գույն զե­ղուն շուր­թե­րին, կրծ­քե­րին, որ քնած աղու­նիկ­ներ էին թվում այդ պա­հին, հա­յացքս, այո, ոչ մի կերպ չէի կա­րո­ղա­նում կտ­րել նրա­նից, մեր շուր­ջը մթ­նող ան­տառն էր և խշ­շուն լռու­թյու­նը, Մա­րի­նեն շաղ­ված նայ­ված­քով մի պահ զն­նեց ինձ, սո­վոր շար­ժու­մով ետ նե­տեց մա­զե­րը, որոնք կր­կին շաղ եկան ու­սե­րին, խուլ ու տաք ծի­ծա­ղեց, ասաց.

-Աղջ­կան գի­տե՞ս, թե ինչ­պես պետք է սի­րել:

Ես զմայլ­ված նա­յում էի նրան, առանց որևէ բառ ար­տա­սա­նե­լու:

-Դու չգի­տե՞ս, թե աղջ­կան ինչ­պես պետք է սի­րել, — կր­կին հարց­րեց նա, մի­ան­գա­մայն ու անս­պա­սե­լի՝ դան­դա­ղո­րեն ար­ձա­կե­լով վան­դա­կա­նախշ վեր­նաշ­ա­պի­կիս կո­ճակ­նե­րը:- Աղջ­կան այն­պես պետք է սի­րել, որ նրա մտ­քովն ան­գամ չանց­նի, թե ինչ-որ մե­կը կա­րող է ավե­լի ուժ­գին սի­րել:

Աջ ձեռ­քի եր­կա­րուկ մատ­նե­րը սա­հեց­նե­լով իմ կրծ­քի վրա­յով, որից քիչ մնաց կտր­վեր շունչս, Մա­րի­նեն նույն շիկ­նա­հար տես­քով ժպ­տաց ինչ­-որ քմա­հաճ ժպի­տով և ըն­դոստ մի շար­ժու­մով փա­թաթ­վեց ինձ՝ պրկ­ված ցցուն ստին­քե­րով սեղմ­վե­լով կրծ­քիս: Ես այդ հո­գե­ցունց քաղցր մեր­ձե­ցու­մից գլ­խապ­տույտ զգա­ցի, հուզ­մուն­քից ասես կանգ առավ շն­չա­ռու­թյունս, գրգ­ռան­քի, ար­յան խե­լառ եռ­քի ու երա­նու­թյան մեջ ան­կա­նոն թպր­տում էր սիրտս՝ պատ­րաստ թռ­չե­լու իմ կրծ­քա­վան­դա­կից: «Եթե ինձ հիշ­ես երբևէ,- քնք­շան­վա­ղուն ձայ­նով շշն­ջաց Մա­րի­նեն,- այս պա­հը նույն­պես հիշ­իր»: Հե­տո ծնկ­ներս զգա­ցին Մա­րի­նե­ի ծնկ­նե­րը, ձեռ­քերս՝ նրա դյու­րա­բեկ բա­րակ մեջ­քը, իսկ շուր­թերս: իմ շուր­թե­րը կսկ­ծա­ցին Մա­րի­նե­ի շուր­թե­րի հու­զագր­գիռ հպու­մից: Նրա ձեռ­քե­րը վեր­նաշ­ա­պի­կիս տա­կից մեղ­մո­րեն գր­կել էին ինձ, նր­բե­նի մատ­ներն անընդ­հատ շո­յում էին ու­սերս: Թվում էր ևս մի պահ, ու ես կկորց­նեմ ինձ, ուժ չեմ ու­նե­նա դի­մա­նալ զկաց­մունք­նե­րիս հոր­ձան­քին: Հե­տո Մա­րի­նե­ի շուր­թե­րը դան­դաղ ետ գնա­ցին, ոնց որ երա­զում՝ նրա ընդ­հա­տուն թա­ռա­չան­քի ու տա­քուկ շն­չա­ռու­թյան հետ հա­մա­ժա­մա­նակ՝ ես զգա­ցի նրա կոշ­տա­վուն լեզ­վի կր­քոտ ջեր­մու­թյու­նը:

Խե­լաց­նոր այդ համ­բույ­րը եր­կար տևեց, հե­տո Մա­րի­նեն մի­ան­գա­մից հետ քաշ­վեց, կի­սաշրջ­վեց ինձ­նից՝ դո­ղա­ցող մատ­նե­րով կոճ­կե­լով բլու­զը:

-Մա­րի­նե,- հանգ­չող շշու­կով ար­տա­բե­րե­ցի ես:

-Ո­չինչ մի ասա,- գլուխն օրո­րեց Մա­րի­նեն:- Դու այդ էիր ու­զում:- Կող­քանց նա­յե­լով ինձ, նա այ­լայլ­ված ժպ­տաց, ասաց.- Իսկ գու­ցե ո՞չ մի­այն այդ:

Ան­տա­ռի վրա­յով սրըն­թաց ան­ցավ քա­մին, ան­տա­ռը խշ­շաց, տա­րու­բեր­վեց, ինչ­-որ տեղ մի չոր ճյուղ ըն­կավ ծա­ռից:

-Մա­րի­նե:

-Խնդ­րում եմ,- Մա­րի­նեն ծաղ­կա­բույր մատ­նե­րը դրեց իմ շուր­թե­րին:- Խնդ­րում եմ, ոչինչ այլևս պետք չէ ասել: Իսկ հի­մա գնանք:

Տե­ղի ու­նե­ցա­ծից շփո­թա­հար՝ ես բո­լո­րո­վին կորց­րել էի ինձ, ոտ­քերս ինձ չէ­ին են­թարկ­վում ասես:

Ոչ այն­քան հե­ռու ինչ- որ տեղ եր­գի ան­ցած՝ ախո­րժա­լուր  ու             քա­ղց­րաձ­ա­յն  գեղ­գե­ղում էր դեղ­ձա­նի­կը, ծի­ա­ծանը հալ­վում էր հե­ռու բա­ցատ­նե­րի վրա, իսկ արևն ար­դեն մայր էր մտ­նում: Բախ­չու­տի աղբ­յու­րին փոք­րիկ աղ­ջիկ­ներ կա­յին՝ գլխ­նե­րին ծաղ­կապ­սակ­ներ, նրանք իրար վրա ջուր  էին ցայ­տում, բարձր ծի­ծա­ղում, մեզ տես­նե­լուն պես՝ լռե­ցին. կա­մաց ինչ­-որ բան էին ասում ու նա­յում մեր կող­մը:

-Մեր մա­սին էին խո­սում,- երբ աղբ­յուրն ան­ցել էինք, ասաց Մա­րի­նեն:

-Թող խո­սեն ,- ան­հոգ ասա­ցի ես:

Մա­րի­նեն շե­ղա­կի նա­յեց ինձ, ժպ­տաց՝ եր­կա­րատև համ­բույ­րից թեթևակի ու­ռած իր շուր­թե­րով:

-Միևնույն է, ես գնում եմ,- ասաց նա:- Դու վա­խե­ցիր. այ­սու­հետև ոչ մի աղ­ջիկ չի ու­զե­նա հան­դի­պել քեզ հետ:

-Ինձ ոչ ոք պետք չէ,- ասա­ցի ես սր­տի նվա­ղու­մով, կր­կին հիշ­ե­լով ու վե­րապ­րա­լով այն ամե­նը, ինչ տե­ղի ու­նե­ցավ այն­տեղ, ճամ­փեզ­րի կի­սա­մութ ան­տա­ռա­կում:

Բեռ­նա­տար մե­քե­նա­յով էր գնում Մա­րի­նեն: Բեռ­նա­տա­րով՝ մինչև Ստե­փա­նա­կերտ, իսկ այն­տե­ղից՝ ավ­տո­բու­սով ու­ղիղ Սում­գա­յիթ: Մե­քե­նան կի­սով չափ փայ­տով բեռն­ված էր, փայ­տի վրա ծղոտ էր փռ­ված, ծղո­տի վրա նս­տել էին Մա­րի­նեն ու մեր դպ­րո­ցի ու­սմա­սվա­րը. ու­սմա­սվա­րի կի­նը վա­տա­ռողջ էր, ու­սմա­սվա­րը  նրան տա­նում էր մարզ­կենտ­րո­նի հի­վան­դա­նոց: Գյու­ղում նրա մա­սին ասում էին, որ, իբր, օր չկա, որ չծե­ծի կնո­ջը: Մա­րի­նեն բարձ­րից, թափ­քի վրա­յից նա­յում էր ինձ ու մտեր­միկ ժպ­տում էր:

-Գ­նո՞ւմ ես,- կա­մա­ցուկ, տխ­րա­լիր ասա­ցի ես:

-Ա­յո,- կա­մա­ցուկ, սի­րա­լիր ասաց Մա­րի­նեն:- Գնում եմ:

Մութն ըն­կել էր ար­դեն, մթան մեջ թախ­ծոտ փայ­լում էին Մա­րի­նե­ի աչ­քե­րը:

-Դու անտ­րա­մա­դի՞ր ես, Մա­րի­նե,- քիչ լռե­լուց հե­տո ասա­ցի ես:- Տխո՞ւր ես, որ գնում ես մեր գյու­ղից:

-Եվ այո, և ոչ,- նա քիչ լռեց, ասաց.- Դու չես նե­ղա­նում, չէ՞, իմ խոս­քե­րից:

-Չեմ նե­ղա­նում,- ընկճ­ված ձայ­նով ասա­ցի ես: Ես նա­յում էի Մա­րի­նե­ին ու ոչինչ չէի գտ­նում ասե­լու: Եր­կար նա­յում էի և մի­այն կա­րո­ղա­ցա ասել.

-Ին­չո՞ւ պի­տի նե­ղա­նամ:

Բո­լո­րը մե­քե­նա­յի աջ կող­մում էին կանգ­նած, ինչ­-որ բան էին ասում ու­սմա­սվա­րին ու նրա կնո­ջը, որ նս­տած էր բեռ­նա­տա­րի խցի­կում: Ալ­վար­դը, բեռ­նա­տա­րի մոտ կանգ­նած, մեկ ինձ էր նա­յում, մեկ Մա­րի­նե­ին: Եվ, չգի­տես ին­չու, չէր հա­մար­ձակ­վում որևէ բան ասել: Հո­րից էր քաշ­վում երևի: «Մորդ իմ կող­մից բարև կա­նես,- ասում էր սու­տա­սան Ապ­րե­սը:- Կա­սես, որ լավ ենք պա­հել քեզ: Ասա՝ Ապ­րես դա­յին ասում է աշ­խար­հիս տա­կին մի­ակ բա­նը, որ չեմ սի­րում՝ սուտ խո­սելն է, ասա Ապ­րես դա­յին հրա­վի­րել է, ես խոս­քը ճա­կա­տին ասող մարդ եմ, մի բա­նը որ ասա­ցի, ու­րեմս վերջ, ասածս՝ ասած է: Եկող տա­րի թող գա, դու էլ արի, թե ու­զում ես»: Մա­րի­նեն անուշ­ա­դիր գլ­խով էր անում: Ես մե­քե­նա­յի ձախ կող­մում էի կանգ­նել, հեն­վել էի ձախ թափ­քա­կո­ղին ու նա­յում էի Մա­րի­նե­ին: Բա­լա­բե­կի հա­մար գրա­սեն­յա­կում ու­ղե­գիր էին գրում, նա դուրս եկավ այն­տե­ղից, ռու­սե­րեն ասաց՝ պո­ե­խա­լի, աչ­քով արեց ինձ՝ «Դու է՞լ ես գա­լիս» և, ոտ­քով խփե­լով մե­քե­նա­յի ան­վա­դո­ղին, մտավ խցիկ:

-Ես էլ եմ գա­լիս,- հա­կար­ծա­հաս մտ­քից ոգեշ­ունչ՝ ասա­ցի Մա­րի­նե­ին:- Կու­զե՞ս քեզ ճա­նա­պար­հեմ:

-Ոչ, ոչ, պետք չէ,- Մա­րի­նեն ձեռ­քը դրել էր ձեռ­քիս վրա: Նրա ձեռ­քը տաք էր:- Մի գա, խնդ­րում եմ:

Բայց ու­զում էր, որ մինչև մարզ­կենտ­րոն գնա­յի իր հետ, ես դա զգա­ցի, մե­քե­նան ար­դեն շարժ­վում էր, ոտքս դրե­ցի ան­վա­դո­ղին և հենց ըն­թաց­քի ժա­մա­նակ ցատ­կե­ցի թափք, նս­տե­ցի Մա­րի­նե­ի կող­քին, թևս նրա տաք թևին կպած:

-Գա­լիս եմ,- դո­ղա­ցող ձայ­նով ասա­ցի ես:- Մինչև Ստե­փա­նա­կերտ:

-Շ­նոր­հա­կա­լու­թյուն,- հպ­վե­լով ինձ, ռու­սե­րեն շշն­ջաց Մա­րի­նեն, և նա այն­քան մոտ շշն­ջաց, որ շն­չա­ռու­թյու­նից մի տաք ու խե­լառ հո­սանք վա­զեց իմ մարմ­նով:  Ու­սմա­սվա­րը նոր մի­այն նկա­տեց, որ ես էլ եմ թափ­քում:

-Դո՞ւ էլ ես գա­լիս,- ու­սի վրա­յով ան­տար­բեր նե­տեց նա:

-Ա­յո,- պա­տաս­խա­նե­ցի ես:- Քե­ռուս տուն եմ գնում,- հո­րի­նե­ցի ես:

Լուսն­յակ գիշ­եր էր, պարզ­կա, մա­քուր գիշ­եր էր, աստ­ղա­լից ու կա­պույտ երկն­քում հան­գիստ լո­ղում էր լու­սի­նը, իսկ երբ մտ­նում էինք ան­տառ, լու­սի­նը չէր երևում, ան­տառ­նե­րի մի­ջով ըն­կած մութ ճա­նա­պար­հով էինք գնում, մե­քե­նա­յի լույ­սե­րը սա­հում էին ծա­ռե­րի ու բլուր­նե­րի վրա­յով, ասես որո­նում, գտ­նում էին ճա­նա­պար­հը,  ու­սմա­սվա­րը շուտ-­շուտ թեք­վում էր դե­պի խցի­կը, ասում. «Սր­բու­հի, ոնց ես զգում քեզ»: Երևի ինքն էր ծե­ծել , վա­խե­նում էր մի բան լի­նի, իրեն մե­ղադ­րեն: Ճա­նա­պար­հի վրա, լույ­սե­րի մեջ նա­պաս­տակ­ներ էին երևում, լույ­սե­րի մեջ շշկլ­ված նա­պաս­տակ­ներն այս ու այն կողմ էին ցատ­կո­տում ու կոր­չում ճա­նա­պար­հի տակ, մթան մեջ: Հե­քի­ա­թա­յին երե­կո էր, ան­ցանք Թխ­կոտ ու Կի­չան փոք­րիկ գյու­ղե­րը, աստ­ղե­րը ցոլց­լում էին երկն­քի մա­նուշ­ա­կա­գույն խոր­քում, լու­սինն իր հա­վի­տե­նա­կան ճա­նա­պար­հի տու­տը բռ­նած` վերևով, լեռ­նե­րի ու ձո­րե­րի վրա­յով գա­լիս էր մեզ հետ: Բեռ­նա­տա­րը սլա­նում էր առաջ և եր­բեմն առ եր­բեմն խոր ձո­րե­րում ու սևամութ կիր­ճե­րում ար­ձա­գանք­վում էին նրա բեկ­բե­կուն ազ­դան­շան­նե­րը: Խա­չենն անց­նե­լիս ես նա­յե­ցի ներքև՝ գե­տի ջրե­րը փայլփ­լում էին լուս­նի տակ, թաց գե­տա­քա­րե­րը պսպ­ղում էին, և այս­տեղ, Խա­չե­նի ձո­րում, օդը սառն էր, մր­սեց­նող:

-Չե՞ս մր­սում,- ցածր, շատ ցածր ասա­ցի Մա­րի­նե­ին, և Մա­րի­նեն իմ հա­րա­զատն էր աշ­խար­հում, արար աշ­խար­հում՝ իմ ամե­նամ­տե­րի­մը, որից բա­ժան­վում էի այ­սօր:

-Ոչ,- կր­կին հպ­վե­լով ինձ շշն­ջած Մա­րի­նեն:- Իսկ դո՞ւ:

Ես նա­յե­ցի նրան: Լի­ներ, այն­պես լի­ներ, թափ­քում մե­նակ լի­նե­ինք, հրա­ժեշ­տի խոս­քեր ասե­ի նրան, համ­բու­րե­ի նրա տաք շուր­թե­րը: Բայց հնա­րա­վոր չէր դա:

Իսկ մինչև մարզ­կենտ­րոն կես ժամ­վա ճա­նա­պարհ էր մնա­ցել, հեռ­վում, գիշ­ե­րա­յին մշուշ­ի մեջ երևում էին Առա­ջա­ձորն ու Հա­յադ գյու­ղե­րը, իսկ մեր գյու­ղը չէր երևում, մեր գյու­ղը մնա­ցել էր ան­տառ­նե­րից ու սա­րե­րից այն կողմ, ես քնք­շո­րեն շո­յում էի Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը, եր­բեմն նրա մա­զե­րը քս­վում էին շուր­թե­րիս, և նրա մա­զե­րից չք­նաղ բուր­մունք էր գա­լիս, ես մտ­քում հայ­հո­յում էի մեր ու­սմա­սվա­րին, որ եր­կար ականջ­նե­րը սրած լսում էր մեզ ու ձևաց­նում էր, թե ուշքն ու­րիշ տեղ է, չի լսում մեզ, ես նրան մտ­քում հայ­հո­յում էի, նա հան­կարծ շրջ­վեց իմ կող­մը և ասաց.

-Գոր­ծերդ ինչ­պե՞ս են:

-Ո­չինչ,- ասա­ցի ես:

-Աշ­խա­տո՞ւմ ես:

Իբր չգի­տի, որ մեր շր­ջա­նա­վարտ­նե­րից ար­տադ­րա­կան բրի­գադ եմ կազ­մել: Շատ լավ գի­տի:

-Ա­յո, աշ­խա­տում եմ,- ասա­ցի:- Իհար­կե:

-Կեց­ցես, կեց­ցես, աշ­խա­տան­քը պատ­վի ու փառ­քի գործ է:- Նա քիչ լռեց: Ան­տա­ռում կան­չում էր բուն, ներքևում` ձո­րում վշ­շում, աղմ­կում էր Խա­չե­նա­գե­տը: Մե­քե­նան մտավ մի ձո­րակ, հե­տո սկ­սեց վե­րել­քը, և շար­ժիչն ասես լաց եղավ:

-Պի­տի ինս­տի­տո՞ւտ գնաս,- բարձր ասաց ու­սմա­սվա­րը:

-Չ­գի­տեմ,- ասա­ցի ես,- տես­նենք:

-Ինչ­պե՞ս թե՝ չգի­տեմ,- ձեռք չէր քաշ­ում նա, -դպ­րոցն ավար­տել ես ու չգի­տե՞ս ինչ պի­տի անես:

-Եր­կու տա­րի պի­տի աշ­խա­տեմ: Նոր օրեն­քով եր­կու տար­վա աշ­խա­տան­քա­յին ստաժ է պետք ու­նե­նալ՝ բարձ­րա­գույն ըն­դուն­վե­լու հա­մար:

-Հա, ճիշտ որ, մո­ռա­ցել էի: Լավ ես անում, կեց­ցես,- կեղծ մտեր­մու­թյամբ ասաց մեր ու­սմա­սվա­րը:- Հո պար­տա­դիր չէ, որ բո­լորն ըն­դուն­վեն: Լավ սո­վո­րող ես եղել, մի մաս­նա­գի­տու­թյուն ընտ­րիր, մնա գյու­ղում, նյու­թից-­բա­նից թեր­թե­րում կգ­րես, փող կս­տա­նաս:

Իսկ քո Հաս­միկ աղ­ջիկն ին­չո՞ւ չմ­նաց գյու­ղում, մտո­վի ասա­ցի ես ու­սմա­սվա­րին: «Երեք­նե­րով» մի կերպ ավար­տեց տա­սե­րոր­դը և հի­մա համ­ալ­սա­րա­նում է սո­վո­րում: Ծա­նո­թու­թյամբ ու փո­ղով հա­մալ­սա­րան է ըն­դուն­վել, իսկ նրա կի­սագ­րա­գետ ու խո­րա­մանկ հայ­րը, այ­սինքն՝ դու, ինձ ասում ես՝ պար­տա­դիր չէ, որ բո­լորն ըն­դուն­վեն:

-Տ­րակ­տո­րիստ եմ դառ­նա­լու,- կո­պիտ ասա­ցի ես:- Կամ կցիչ՝ տրակ­տո­րի վրա, կամ անաս­նա­պահ, վա­րորդ, օղա­կա­վար, մի բան կդառ­նամ, էլի: Դուք մի մտա­ծեք: Հաս­մի­կը ո՞նց է, թոշ­ակ ստա­նո՞ւմ է գո­նե:

Չլ­սեց իբր, նա վի­զը թե­քել էր խցի­կի կող­մը և կնոջն ասում էր.

-Սր­բու­հի, հի­մա ո՞նց ես զգում քեզ:

Ես մտ­քում հայ­հո­յում էի նրան, ես այն­պես էի ու­զում խո­սել Մա­րի­նե­ի հետ, ես ու­զում էի հի­մա, այս րո­պե­ին ամեն ինչ ասել նրան, խո­սե­լու այն­քա¯ն բան ու­նե­ի, բայց հնա­րա­վոր չէր, դուրս եկանք խճու­ղի, մե­քե­նան հի­մա ավե­լի արագ էր գնում, առջևում, սա­րե­րի տակ, երևում էին Ստե­փա­նա­կեր­տի լույ­սե­րը: Ինչ­քան մո­տե­նում էինք մարզ­կենտ­րո­նին, այն­քան տխ­րում էի ես, և սիրտս արագ էր խփում: «Մի՞­թե չի տա իր հաս­ցեն»,- մտա­ծում էի Մա­րի­նե­ի մա­սին, ու­զում էի խնդ­րել հաս­ցեն ու չէի հա­մար­ձակ­վում:

Մի քա­նի րո­պե հե­տո կմտ­նենք քա­ղաք: մի քա­նի րո­պե հե­տո ուշ կլի­նի այլևս, հա­մար­ձա­կու­թյուն վերց­րի և, առանց Մա­րի­նե­ին նա­յե­լու, ասա­ցի.

-Հաս­ցեդ տուր ինձ, Մա­րի­նե:

Մա­րի­նեն օրո­րեց գլու­խը:

-Տուր հաս­ցեդ,- ասա­ցի ես,- խնդ­րում եմ: Չեմ գրի, ոչինչ չեմ գրի, մի վա­խե­նա, տուր հաս­ցեդ, տա­սը տա­րի հե­տո կգամ,- դո­ղա­ցող ձայ­նով ասա­ցի ես,- չգի­տեմ, մի ան­գամ կգամ քեզ տես­նե­լու: Տուն չեմ գա, հեռ­վից հե­ռու, մի վա­խե­նա, Մա­րի­նե:

Մա­րի­նեն կր­կին օրո­րեց գլու­խը:

-Գո­նե ասա, ի՞նչ տեխ­նի­կում ես ըն­դուն­վել, կգամ, կգտ­նեմ քեզ:

-Մի խնդ­րիր:,- Մա­րի­նեն ձեռ­քե­րով ծած­կեց երե­սը:- Չեմ կա­րող,- շշն­ջաց նա:- Չեմ կա­րող, նե­րիր:- Նա ար­տաս­վա­թոր աչ­քե­րով նա­յեց ինձ:- Ին­չո՞ւ, ին­չո՞ւ եկա այս­տեղ:,- կր­կին շշն­ջաց, օրո­րեց գլու­խը, վերս­տին ձեռ­քե­րով ծած­կե­լով դեմ­քը:- Երա­նի թե չգա­յի, չհան­դի­պե­ինք:

-Որ­տե՞ղ ես իջ­նե­լու,- առանց իմ կող­մը շրջ­վե­լու, ասաց ու­սմա­սվա­րը:

-Ավ­տո­կա­յա­նի մոտ,- առանց մտա­ծե­լու ասա­ցի ես:

Մե­քե­նան ար­դեն քա­ղաք էր մտել, իսկ ավ­տո­կա­յա­նը քա­ղա­քի սկզ­բում էր, և այդ խե­լա­գար Բա­լա­բեկն այն­պի­սի արա­գու­թյամբ էր քշում: Տնօ­րե­նը ծե­ծեց խցի­կը:

-Պա­հիր, իջ­նող կա,- բարձր ասաց նա, քա­մուց կնճ­ռոտ­վե­լով, հե­տո թեք­վեց և կնոջ հետ ինչ­-որ բան էր խո­սում:

Ես դան­դաղ սա­հե­ցի թափ­քից, բռ­նե­ցի Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը, մնա­ցի կանգ­նած.

-Տուր հաս­ցեդ, Մա­րի­նե,- խնդ­րե­ցի ես,- ու­զում եմ գալ, տես­նել քեզ, ու­զում եմ խո­սել քեզ հետ, Մա­րի­նե:

Մա­րի­նեն փորձ արեց ժպ­տալ:

-Մ­նաս բա­րով,- տխ­րու­թյամբ ասաց նա:- Շնոր­հա­կա­լու­թյուն ամեն ին­չի հա­մար: Մնաս բա­րով: Հիշ­իր մեր վեր­ջին հան­դի­պումն ան­տա­ռում:

-Ք­շիր,- ասաց ու­սմա­սվա­րը:

Ես Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը բաց չէի թո­ղել, ես նրա ձեռ­քը քսե­ցի շուր­թե­րիս, չհա­մար­ձակ­վե­ցի համ­բու­րել, քսե­ցի շուր­թե­րիս, մե­քե­նա­յի հետ արագ գնա­ցի, քիչ վա­զե­ցի ու բաց թո­ղե­ցի Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը:

Ես կանգ­նել էի ճա­նա­պար­հի մեջ­տե­ղը, իսկ մե­քե­նան առաջ էր գնում, և Մա­րի­նեն շա­րու­նակ իմ կողմն էր նա­յում, ձեռ­քով հրա­ժեշտ էր տա­լիս, և նրա դեմ­քը հեռ­վից չէր երևում, ու չգի­տե­ի ես՝ ժպ­տո՞ւմ է նա, թե՞ լաց է լի­նում:

Բեռ­նա­տա­րի հետևի կար­միր լույ­սե­րը վառ­վում-­հանգ­չում էին, ասես ծաղ­րում էին ինձ, հե­տո բեռ­նա­տա­րը գնաց, փոք­րա­ցավ ու այլևս չէր երևում:

:Ես քե­ռուս տուն չգ­նա­ցի, անն­պա­տակ քայ­լե­ցի փոք­րիկ քա­ղա­քի դա­տարկ փո­ղոց­նե­րով, հոգ­նե­ցի, մի կես ժամ նս­տե­ցի ավ­տո­կա­յա­նում, մի կես ժամ՝ հե­ռա­խո­սա­կայ­նում, նո­րից թա­փա­ռե­ցի քա­ղա­քում, հեր­թա­պահ մի­լի­ցի­ո­ներ­նե­րը կաս­կա­ծան­քով նա­յում էին իմ կող­մը, հե­տո գնա­ցի քա­ղա­քա­յին զբո­սայ­գի, նս­տե­ցի այ­գու խոր­քում, դա­րա­վոր լո­րե­նի­նե­րի տակ, շուրջս լռու­թյուն էր, ես շա­րու­նակ մտա­ծում էի Մա­րի­նե­ի մա­սին, հե­տո սկ­սեց ցր­տել, ես ձեռ­քե­րով ծած­կել էի դեմքս, այդ­պես լավ էր, իմ շն­չա­ռու­թյու­նից տա­քա­նում էի, ու դարձ­յալ մտա­ծում էի Մա­րի­նե­ի մա­սին: Մեղմ լռու­թյամբ շր­ջա­պատ­ված ծա­ռերն օրոր­վում էին զգուշ­ո­րեն, առանց շրշ­յու­նի, իսկ ես զրւ­ցում էի Մա­րի­նե­ի հետ: «Մնաս բա­րով, Մա­րի­նե,- ասում էի ես:- Մնաս բա­րով, սի­րե­լիս, մենք այլևս չենք հան­դի­պի, մնաս բա­րով:»: Ես ինձ ան­չափ խեղճ ու մե­նակ էի զգում, ար­հա­մար­ված ու անօգ­նա­կան, ու­զում էի, որ ամ­բողջ աշ­խար­հը խղ­ճար ինձ, բո­լո­րը խղ­ճա­յին:

Հա­ջորդ օրը, ճամ­փա­կից մի քա­նի բեռ­նա­տար փո­խե­լով, ես հա­սա գյուղ:

Ամա­յա­ցել էր մեր Հն­ձա­խութն առանց Մա­րի­նե­ի: Ներքևում, ձո­րում համ­րա­ցել էին դեղ­ձա­նիկ­նե­րը: Ո՞ւմ հա­մար պի­տի եր­գե­ին նրանք, երբ չկար Մա­րի­նեն: Գյու­ղը դա­տարկ էր իմ սր­տի պես. ոչ ձայն, ոչ ծպ­տուն, մի­այն մեղ­րա­ճան­ճերն էին մի­ա­լար գվ­վում տնա­մերձ այ­գում: «Մա­րի­նե, իմ Մա­րի­նե,-շշն­ջում էի ես,- ին­չո՞ւ եկար մեր գյուղ, ին­չո՞ւ տե­սա քեզ: Ասա, ինչ­պե՞ս պի­տի հի­մա ապ­րեմ առանց քեզ, Մա­րի­նե, մի՞­թե դա հնա­րա­վոր է»:

Ոչ, հնա­րա­վոր չէր: Հնա­րա­վոր չե­ղավ: Ես շա­րու­նակ մտա­ծում էի Մա­րի­նե­ի մա­սին և ինչ­քան էլ որ աշ­խա­տում էի չմ­տա­ծել, չէր ստաց­վում, նրա պատ­կերն իմ աչ­քի առաջ էր, նրա թախ­ծա­նուշ աչ­քե­րը ժպ­տում էին ինձ, իսկ ձայ­նը, Մա­րի­նե­ի թավ­շե ձայ­նը, երաժշ­տու­թյան փոխ­ված, հն­չում էր իմ հո­գում: Եվ այդ հրա­ժեշ­տի պահն ան­տա­ռի խոր­քում:

Սեպ­տեմ­բե­րի վեր­ջե­րին մորս ասա­ցի. «Մայ­րիկ, գնում եմ Սում­գա­յիթ»: Մայրս լաց եղավ, հայրս նա­խա­տեց, բայց անօ­գուտ էին այդ բո­լո­րը, ինձ հա­մար ծանր էր ար­դեն ապ­րել առանց Մա­րի­նե­ի:

Ալ­վար­դից մեծ դժ­վա­րու­թյամբ վերց­րի Մա­րի­նե­ի հաս­ցեն, ի­մա­ցա­ նաև, թե  նա ինչ­ տեխ­նի­կու­մ է ընդունվել, մի­լի­ցի­ա­յի շր­ջա­նա­յին բա­ժան­մուն­քում, անձ­նագ­րա­յին սե­ղա­նի աշ­խա­տա­կից Սոկ­րա­տի օգ­նու­թյամբ անձ­նա­գիր ստա­ցա, և եր­կու օր անց գնացքն ինձ տա­նում էր  քա­ղաք, Մա­րի­նե­ի մոտ:

Դա եր­ջա­նիկ ճա­նա­պար­հոր­դու­թյուն էր: Հի­մա էլ, տա­րի­ներ հե­տո, հուզ­մուն­քով եմ հիշ­ում, թե ինչ­պես էր գնաց­քը սլա­նում խա­վա­րի մի­ջով, եր­բեմ­նա­կի սու­լում զիլ ու թախ­ծա­կան: Մա­րի­նե­ին էր կան­չում ասես:

Ինձ թվում էր, թե Մա­րի­նեն կու­րա­խա­նա ան­չափ՝ հան­կար­ծա­կի տես­նե­լով ինձ, եր­ջան­կու­թյու­նից կփայլկ­տան նրա աչ­քե­րը թվում էր, բայց ինչ­քան եղավ իմ զար­մանքն ու հի­աս­թա­փու­թյու­նը, երբ նա, տեխ­նի­կու­մի բա­կում տես­նե­լով ինձ, վախ­վո­րած նա­յեց և թող­նե­լով ինձ ծա­ռե­րի տակ կանգ­նած, ըն­կե­րու­հի­նե­րի հետ նս­տեց տրամ­վայ ու գնաց:

Ես կանգ­նել էի տեխ­նի­կու­մի բա­կում, հու­սա­հատ ու շփո­թա­հար և չգի­տե­ի ինչ անել:

Տրամ­վա­յի գծե­րից այն կողմ ծովն էր: Ծո­վը չէր երևում, բայց եր­բեմն մեղմ հո­վը բե­րում էր ալիք­նե­րի ձայ­նը: Ես քայ­լե­ցի դե­պի ծով և մինչև ուշ երե­կո թա­փա­ռում էի ծո­վա­փին, նա­յում էի ծո­վի հե­ռու խոր­քում դան­դաղ լո­ղա­ցող ձկ­նոր­սա­նա­վե­րին, որոնք փայ­լում էին իրիկ­նա­յին արևի վեր­ջին շո­ղե­րից: Ծո­վը հետզ­հե­տե մթ­նեց, սևացավ, ես գնա­ցի Մա­րի­նե­ենց տուն՝ հույս չու­նե­նա­լով, թե կա­րող եմ հան­դի­պել նրան: Ցե­րե­կով եղել էի նրանց տան մոտ, բա­կում ֆուտ­բոլ խա­ղա­ցող փոք­րիկ տղա­նե­րից հարց­րել էի նրանց բնա­կա­րա­նը, ցույց էին տվել:

Մի­հար­կա­նի ձյու­թա­ծածկ եր­կա­րա­վուն շենք էր դա՝ նեղ­լիկ պա­տու­հան­նե­րով: Ես նրանց բնա­կա­րանն իս­կույն ճա­նա­չե­ցի. մուտ­քից ձախ՝ չոր­րորդ պա­տու­հա­նը նրանցն էր: Լույ­սը վառ­վում էր: «Մա­րի­նեն տանն է երևի»,- մտա­ծե­ցի ես և կանգ առա մթան մեջ, չհա­մար­ձակ­վե­լով առաջ գնալ: Եր­կար ժե­մա­նակ քայ­լում էի մթան մեջ, եր­բեմն թաքն­վում, երբ որևէ մե­կը դույ­լը ձեռ­քին դուրս էր գա­լիս շքա­մուտ­քից՝ բա­կի ծո­րա­կից ջուր վերց­նե­լու: Նա­յե­ցի շուրջս. ոչ ոք չկար: Հա­մար­յա պա­տին քս­վե­լով կա­մա­ցուկ մո­տե­ցա Մա­րի­նե­ենց լու­սա­մու­տին, վա­րա­գույր­նե­րի արան­քով դր­սից նա­յե­ցի ներս. Մա­րի­նեն ինչ­-որ տղա­յի հետ կանգ­նած էր սեն­յա­կի մեջ­տե­ղը, տղան ինչ­-որ բան էր ասում նրան, հատ­կա­պես ինչ՝ չէր հաս­կաց­վում, իսկ Մա­րի­նեն նա­յում էր նրան ու ոչինչ չէր ասում, մի­այն ժպ­տում էր: «Կա մե­կը: Ստե­փան է անու­նը: այս տա­րի է ավար­տել ինս­տի­տու­տը:»,- վայրկ­յա­նա­պես հիշ­ե­ցի Մա­րի­նե­ի խոս­քը, և սիրտս կանգ առավ ասես: Մի՞­թե նա է: Ցած­րա­հա­սակ, սևուկ, դյու­րաշ­արժ: Նո­րաձև կա­պույտ բաճ­կո­նա­կով: Տղան կր­կին խո­սում էր, հե­տո ձեռ­քը դրեց Մա­րի­նե­ի ու­սին, Մա­րի­նեն կր­կին ժպ­տում էր:

Ինքս էլ չի­մա­ցա, թե ինչ­պես եղավ դա, արագ ծե­ծե­ցի լու­սա­մու­տի ապա­կին: Տղան շրջ­վեց լու­սա­մու­տի կող­մը, բայց նա ինձ տես­նել չէր կա­րող, դր­սում մութ էր, իսկ նա կանգ­նած էր լու­սա­վոր սեն­յա­կում: Ես տե­սա, թե ինչ­պես Մա­րի­նեն վա­խե­ցած ետ նա­յեց:

Ես արագ հե­ռա­ցա լու­սա­մու­տից: «Դա նա է, Ստե­փա­նը,- մտա­ծե­ցի ես,- նա ու­րիշ­ի է սի­րում:»: Ես ու­զում էի գո­ռալ այդ ան­ծա­նոթ քա­ղա­քով մեկ: Եվ, չգի­տեմ ին­չու, քայ­լե­ցի դե­պի ծով: Բայց մի ձայն կանգ­նեց­րեց ինձ: Մա­րի­նե­ի ձայնն էր դա. նա գա­լիս էր վա­զե­լով, և նրա ար­ձակ մա­զե­րը ծա­ծան­վում էին ու­սե­րին:

-Գ­նանք,- հաս­նե­լով ինձ ասաց նա շն­չա­հեղձ­վե­լով,- գնանք այս­տե­ղից:- Նա արագ վերց­րեց ձեռքս, և մենք վա­զե­լով գնա­ցինք մթին փո­ղո­ցով:- Ես քեզ ամեն ինչ կբա­ցատ­րեմ,- ասաց Մա­րի­նեն հանգ­չող շշու­կով::- Ես քեզ ամեն բան կբա­ցատ­րեմ:

Մենք կտ­րե­ցինք­-ան­ցանք մի եր­կու թա­ղա­մաս, ես չգի­տե­ի, թե մենք ուր ենք գնում: Մա­րի­նեն եր­բեմն ետ էր նա­յում, մի եր­կու թա­ղա­մաս ևս ան­ցանք: Առջևում ծո­վափն­յա զբո­սայ­գին էր:

-Իսկ հի­մա պատ­միր,- հան­կար­ծա­կի շրջ­վե­լով դե­պի ինձ և գլու­խը սեղ­մե­լով կրծ­քիս, ասաց Մա­րի­նեն:- Ես քեզ սպա­սում էի: Այ­սօր, քեզ տես­նե­լուց հե­տո, եր­կար լաց էի լի­նում տա­նը:

-Իսկ ին­չո՞ւ չխո­սե­ցիր ինձ հետ այն­տեղ, տեխ­նի­կու­մի բա­կում:

-Ո­րով­հետև նրա քույրն այն­տեղ էր:

-Ո՞ւմ քույ­րը,- չհաս­կա­ցա ես:

-Ես նրա մա­սին պատ­մել եմ քեզ: Ստե­փա­նի քույ­րը: Հիշ­ո՞ւմ ես: Մի՞­թե մո­ռա­ցել ես:

-Այդ նա՞ էր ձեր տա­նը:

-Ա­յո: Նրանք առաջ մեր բա­կում էին ապ­րում, այդ մա­սին նույն­պես ասել եմ քեզ, հե­տո նոր բնա­կա­րան ստա­ցան: Հայ­րը մեր տեխ­նի­կու­մի տնօ­րենն է:

-Իսկ նա ի՞նչ էր անում ձեր տա­նը,- խան­դից խեղդ­վե­լով ան­համ­բեր հարց­րե­ցի ես:

-Նա հա­ճա­խա­կի է գա­լիս: Մայրս նույն­պես գի­տի: Բո­լո­րը գի­տեն: Նա սի­րում է ինձ:

-Իսկ դո՞ւ:- Ես հա­մար­յա շն­չա­հեղձ­վում էի:

-Իսկ ես: ոչ,- ամ­բողջ իրա­նով սեղմ­վե­լով ինձ շշն­ջաց Մա­րի­նեն:- Քեզ հետ ծա­նո­թա­նա­լուց, քեզ ճա­նա­չե­լուց հե­տո անհ­նա­րին է որևէ մե­կին սի­րել, Վահ­րամ: Նա ինք­նա­հա­վան ու ամ­բար­տա­վան է, պար­ծեն­կոտ ու լկ­տի: Դու նրա նման չես: Նա այ­սօր եկել էր ինձ ասե­լու, որ հայ­րը մե­քե­նա է գնել իր հա­մար, իսկ ես շա­րու­նակ քո մա­սին էի մտա­ծում:

-Մի՞­թե սա երազ չէ, Մա­րի­նե,- շշն­ջա­ցի ես, ան­հա­մար­ձակ համ­բու­րե­լով նրա մա­զե­րը:

-Ոչ, երազ չէ,- նույն­պես շշու­կով ասաց Մա­րի­նեն:- Դու ինքդ էլ տես­նում ես, որ երազ չէ: Ահա ես քեզ մոտ եմ: քոնն եմ:

Ես չթո­ղե­ցի, որ­պես­զի նրա վեր­ջին հնչ­յուն­նե­րը հանգ­չե­ին շուր­թե­րի վրա, ես համ­բու­րե­ցի նրա կա­մա­կոր տաք շուր­թե­րը, տեն­դա­գին ինչ­-որ խոս­քեր էի ասում նրան՝ իմ շուր­թե­րի վրա զգա­լով նրա համ­բույր­ներն ու ար­ցունք­նե­րը:

-Ես վա­խե­նում եմ քեզ հա­մար,- ասում էր Մա­րի­նեն:- Նա ըն­կեր­ներ շատ ու­նի, դրա հա­մար ես չտ­վե­ցի քեզ իմ հաս­ցեն, և դրա հա­մար չու­զե­ցի քեզ հետ խո­սել այ­սօր, գի­տե՞ս, նա բռնց­քա­մար­տի­կի կարգ ու­նի, ես վա­խե­նում եմ քեզ հա­մար:

-Դու ան­հոգ մնա, Մա­րի­նե,- ասում էի ես իմ գր­կի մեջ սեղ­մե­լով նրա սլա­ցիկ մար­մինն ու շն­չե­լով նո­րա­բաց վար­դի պես թարմ նրա շուր­թե­րի բույ­րը:- Դու ան­հոգ մնա, ինձ ոչ ոք ոչինչ չի կա­րող անել, ես սի­րում եմ քեզ, Մա­րի­նե:

Մեր գլ­խա­վերևում մեղ­մո­րեն օրոր­վում էին մատ­ղաշ բար­դի­նե­րը, մատ­ղաշ բար­դի­ներն ասես գլ­խով էին անում, ասում էին այո, սի­րո խոս­տո­վա­նու­թյան խոս­քերն են նրա կրա­կոտ շուր­թե­րի անուշ­ա­բու­րակ համ­բույր­նե­րը:

Այն հե­ռա­վոր տա­րի­նե­րին այդ­պես տե­ղի ու­նե­ցավ իմ երկ­րորդ հան­դի­պու­մը Մա­րի­նե­ին: Ես այ­սօր ու­զում եմ վերս­տին հիշ­ել այն հե­ռա­վոր, ան­դարձ օրե­րը, և ասես ներ­քին մի ձայն ինձ կա­մա­ցուկ ասում է՝ մի հիշ­իր դու գե­ղա­տե­սիլ վայ­րե­րը քո պա­տա­նու­թյան, ինչ թո­ղել ես այն­տեղ վա­ղուց, էլ չես գտ­նի, ոչ վայ­րերն են ան­տեղ ար­դեն գե­ղա­տե­սիլ, և ոչ էլ դու՝ այն պա­տա­նին: Մի հիշ­իր: Մի՞­թե հնա­րա­վոր է դա, և մի՞­թե հնա­րա­վոր է մո­ռա­նալ լուսն­յակ այն գիշ­ե­րը, երբ Մա­րի­նե­ի հետ եր­կար շր­ջե­ցինք ար­դեն դա­տակ­ված զբո­սայ­գում, հե­տո ես նրան ու­ղեկ­ցե­ցի տուն: Մայրն այդ օրը հեր­թա­պա­հում էր հի­վան­դա­նո­ցում, տա­նը չէր, բայց բնա­կա­րա­նի լույ­սե­րը վառ­վում էին դեռ: Մա­րի­նե­ի փոք­րիկ եղ­բայ­րը շո­րե­րով պառ­կել, քնել էր բազ­մո­ցին, իսկ դու­ռը բաց էր կրն­կի վրա:

-Դուռն ան­գամ չի փա­կել,- նա­յե­լով ինձ, մի տե­սակ մե­ղա­վոր ժպ­տաց Մա­րի­նեն, հե­տո ասաց.- Նա մեզ չի նե­րի:

-Ա­վե­լի լավ,- ասա­ցի ես,- նույ­նիսկ հա­ճե­լի է, երբ կա մե­կը, որը շա­րու­նակ պի­տի մտա­ծի մեր մա­սին:

-Նա մեզ չի նե­րի,- կր­կին ասաց Մա­րի­նեն մտա­խոհ, իսկ հե­տո ծի­ծա­ղեց:- Բայց դա ինձ հա­մար միևնույն է,- ավե­լաց­րեց նա՝ լու­սաժ­պիտ նա­յե­լով ինձ:

Ես կանգ­նել էի մի­ջանց­քում, չէի հա­մար­ձակ­վում մտ­նել սեն­յակ, որ­տեղ բազ­մո­ցին պառ­կած քնով էր ան­ցել Մա­րի­նե­ի փոք­րիկ եղ­բայ­րը:

-Բայց դա ինձ հա­մար միևնույն է,- ասաց Մա­րի­նեն և հանգց­րեց մի­ջանց­քի լույ­սը:- Որով­հետև ես սի­րում եմ քեզ,- շշու­կով ասաց նա:- Որով­հետև դու նույն­պես սի­րում ես ինձ:- Մա­րի­նեն մի­ան­գա­մից նետ­վեց իմ գիր­կը՝ իր պիրկ կրծ­քե­րով սեղմ­վե­լով ինձ:- Որով­հետև հար­յու­րա­վոր կլի­ո­մետր ճա­նա­պարհ ես ան­ցել ինձ հա­մար:

Կի­սա­մութ մի­ջանց­քում ես համ­բու­րում էի Մա­րի­նե­ի մեղ­մա­նուշ շուր­թե­րը, ես նրան ասում էի այն մա­սին, որ իրե­նից մի քայլ ան­գամ չեմ հե­ռա­նա այ­սու­հետև, որ ես կապ­ված եմ նրան հա­զար թե­լե­րով և մի օր, մի ժամ, մի վայրկ­յան ան­գամ չեմ ապ­րի առանց նրան:

-Ա­յո, այո, այո,- շշն­ջում էր Մա­րի­նեն:- Իսկ հի­մա գնա,- շշու­կով ասում էր նա,- ուշ է, գնա, քույրդ կա­րող է ան­հանգս­տա­նալ:

Ես դուրս եկա նրանց տնից, եր­ջան­կու­թյու­նից պայ­թում էր կուրծքս, ու­զում էի գո­ռալ, արթ­նաց­նել քնած մարդ­կանց, պատ­մել նրանց Մա­րի­նե­ի մա­սին:

Այո, այդ­պես տե­ղի ու­նե­ցավ իմ երկ­րորդ հան­դի­պու­մը Մա­րի­նե­ի հետ: Այ­նու­հետև մենք շա­րու­նակ իրար հետ էինք, ես աշ­խա­տան­քի ըն­դուն­վե­ցի »­Փոս­տա­յին արկղ-240» քի­մի­ա­կան գոր­ծա­րա­նում, աշ­խա­տան­քից հե­տո գնում էի Մա­րի­նե­ի մոտ, և մենք մի­ա­սին ան­հոգ շր­ջում էինք քա­ղա­քում, գնում էինք կի­նո, թա­փա­ռում ծո­վա­փին: Մենք եր­ջա­նիկ էինք, և ամ­բողջ քա­ղա­քը գի­տեր դա, ամ­բողջ քա­ղաքն ու­զում էր, որ միշտ մի­ա­սին լի­նե­ինք ես ու Մա­րի­նեն:

Եվ մի­այն Մա­րի­նե­ի մայրն էր, որ դեմ էր դրան:

-Ես չգի­տեմ, թե իմ Մա­րի­նեն ինչ է գտել քո մեջ,- մի ան­գամ կծու նե­տեց նա :- Դու կդժ­բախ­տաց­նես իմ աղջ­կան, ես դա գի­տեմ:

-Ես սի­րում եմ նրան,- արագ ասա­ցի ես, բայց Մա­րի­նե­ի մայ­րը չու­զեց լսել ինձ:

-Մեզ պետք չէ քո սե­րը,- ասաց նա:

-Ին­չո՞ւ,- չհաս­կա­ցա ես:

-Դու ի՞նչ կա­րող ես տալ իմ աղջ­կան հի­սու­նի­նը ռուբ­լի քո աշ­խա­տա­վար­ձով,- քա­մահ­րան­քով ասաց նա:

Դա շատ էր ստո­րա­ցու­ցիչ: Ես նույ­նիսկ մի պահ կորց­րի ինձ:

-Ա­սա, ի՞նչ կա­րող ես տալ նրան,- կր­կին հարց­րեց Մա­րի­նե­ի մայ­րը՝ ոտից գլուխ չա­փե­լով ինձ:

-Իմ աշ­խա­տա­վար­ձը կբարձ­րա­նա շու­տով,- մրմն­ջա­ցի ես:- Ես հի­մա թթ­ված­նա­յին ար­տադ­րա­մա­սում ապա­րա­տա­վա­րի օգ­նա­կան եմ, շու­տով կարգ կս­տա­նամ: Ես փող շատ կս­տա­նամ:

-Ինչ­քա՞ն,-ծաղ­րեց Մա­րի­նե­ի մայ­րը:

-Հար­յուր ռուբ­լի,- ասա­ցի ես և զգա­ցի, որ խեղդ­վում եմ վի­րա­վո­րան­քից:

-Իսկ Ստե­փա­նը երեք հար­յուր է ստա­նում,- քմ­ծի­ծա­ղեց Մա­րի­նե­ի մայ­րը և, նա­յե­լով ինձ իր սպա­նիչ հա­յաց­քով, ասաց.- Չտես­նեմ քեզ այլևս նրա հետ, լսո՞ւմ ես, չտես­նեմ այլևս:

Ան­ցավ ձմե­ռը, եկավ գա­րուն: Ես քրոջս տնից փո­խադր­վել էի ար­դեն խո­ղո­վա­կագ­լան­ման գոր­ծա­րա­նի հան­րա­կա­ցա­րան, իսկ հան­րա­կա­ցա­րա­նը քա­ղա­քի կենտ­րո­նա­կան մա­սում էր, Բա­րե­կա­մու­թյան պո­ղո­տա­յի վրա: Պա­տա­հում էր, տեխ­նի­կու­մից տուն վե­րա­դառ­նա­լիս, Մա­րի­նեն գա­լիս էր հան­րա­կա­ցա­րան, ինձ մոտ (նրանք նոր բնա­կա­րան էին ստա­ցել, և Մա­րի­նեն հան­րա­կա­ցա­րա­նի մո­տով էր գնում տեխ­նի­կում ու վե­րա­դառ­նում այն­տե­ղից): Մա­րի­նե­ին դուր էր գա­լիս իմ սեն­յա­կը: Մի ան­գամ ասաց.

-Այս­պի­սի տա­քուկ սեն­յակ եմ ու­զում:

-Ա­րի այս­տեղ ապ­րիր,- ասա­ցի:

-Տ­ղա­նե­րի հան­րա­կա­ցա­րա­նո՞ւմ,- ծի­ծա­ղեց Մա­րի­նեն:

-Ի՞նչ կա որ:

-Գի­տես, որ չեն թույ­լատ­րի, դրա հա­մար էլ ասում ես:

-Իսկ կգա­յի՞ր, եթե թույ­լատ­րե­ին:

-Վա­զե­վազ կգա­յի,- ասաց Մա­րի­նեն:- Մի օր ան­գամ քեզ մե­նակ չէի թող­նի, եթե բնա­կա­րան ու­նե­նա­յիր:

-Իսկ ի՞նչ կա­նե­իր,- ժպ­տա­ցի ես:

-Քեզ կտա­նե­ի զագս, կպ­սա­կե­ի ինձ հետ, կս­տի­պե­ի, որ սի­րես ինձ հա­վիտ­յան:

-Շու­տով կհեր­թագր­վեմ ու բնա­կա­րան կս­տա­նամ,- ասա­ցի ես, շո­յե­լով Մա­րի­նե­ի ոս­կե­փայլ մա­զե­րը:- Եվ դու կդառ­նաս իմ տան ու իմ սր­տի տի­րու­հին:

-Իսկ ե՞րբ կլի­նի դա, Վահ­րամ, ե՞րբ կլի­նի,- հա­մար­յա թա­խան­ձան­քով շշն­ջաց Մա­րի­նեն:

-Մի եր­կու տա­րի չի քաշ­ի:

-Իսկ Ստե­փանն ար­դեն ստա­ցավ,- տխ­րա­ձայն ասաց Մա­րի­նեն:-Ըն­դա­մե­նը մի քա­նի ամիս է, ինչ կադ­րե­րի բաժ­նի պետ է սու­պեր­ֆոս­ֆա­տի գոր­ծա­րա­նում, և ահա եր­կու սեն­յա­կա­նոց բնա­կա­րան ստա­ցավ:

-Ո­չինչ, ես էլ շու­տով կս­տա­նամ,- մի բան ասած լի­նե­լու հա­մար ասա­ցի ես, ինքս էլ չհա­վա­տա­լով իմ խոս­քին:

Մա­րի­նեն նա­յեց ինձ, քմ­ծի­ծա­ղեց:

-Տա աստ­ված,- ասաց նա, իսկ հե­տո, այ­տը սեղ­մե­լով ու­սիս, մտեր­միկ տո­նով ասաց.- Ստե­փա­նի հետ ին­չո՞ւ եք կռ­վել :

-Ո՞վ ասաց քեզ,- հարց­րե­ցի ես տա­րա­կու­սան­քով:- Նա՞ է ասել:

-Ոչ,- գլու­խը տա­րու­բե­րեց Մա­րի­նեն:- Դա կարևոր չէ: Ու­րիշ­նե­րից եմ լսել:

Ես հա­յացքս փախց­րի Մա­րի­նե­ից: Ես նրան չա­սա­ցի, որ Ստե­փա­նը մի քա­նի ան­գամ ըն­կեր­նե­րով եկել է հան­րա­կա­ցա­րան՝ կռ­վե­լու, իսկ մի ան­գամ, տրամ­վա­յի կան­գա­ռում, նրա մե­քե­նան քիչ մնաց խփեր ինձ: Չպատ­մե­ցի նաև, որ մի շա­բաթ առաջ նա զան­գել էր մեզ մոտ, թթ­ված­նա­յին ար­տադ­րա­մաս, և ձայ­նը փո­խե­լով, հայ­հո­յել ու սպառ­նա­ցել, որ կս­պա­նի ինձ, եթե ան­հա­պաղ ձեռք չքաշ­եմ Մա­րի­նե­ից: «Եթե սրա­նից հե­տո մի ան­գամ էլ քեզ տես­նեմ Մա­րի­նե­ի հետ,- ասաց նա ինձ հե­ռա­խո­սով,- իմա­ցած եղիր, որ մերդ լա­ցաց­նե­լու եմ»: «Մենք շա­րու­նակ մի­ա­սին ենք լի­նում,- պա­տաս­խա­նե­ցի նրան:- Եվ միշտ մի­ա­սին կլի­նենք: Իսկ ինչ վե­ա­բե­րում է մեր լա­ցաց­նե­լուն, ապա հայտ­նի չէ դեռևս, թե ով ում մե­րը կլա­ցաց­նի»: Ես երկ­րորդ հեր­թի էի աշ­խա­տում այդ օրը, հան­րա­կա­ցա­րան եկա գիշ­եր­վա մե­կին: Եվ նոր էի մտել սեն­յակ, դու­ռը ծե­ծե­ցին: «Դր­սում քեզ սպա­սող կա»,- ասաց ինչ­-որ մի տղա: Իս­կույն հաս­կա­ցա՝ նա էր: Դան­դաղ իջա առա­ջին հարկ, դուրս եկա փո­ղոց: Դա­տարկ փո­ղո­ցի եզ­րին, ծա­ռե­րի տակ կանգ­նած էր Ստե­փա­նի մե­քե­նան: Իմ ետևից եկած տղա­յի հետ գնա­ցի դե­պի մե­քե­նան: Մե­քե­նա­յում, Ստե­փա­նից բա­ցի, եր­կու տղա ևս կա­յին:

-Ա­հա եկել եմ, ի՞նչ ես ու­զում,- բարձր ասա­ցի ես, առանց որևէ մե­կին նա­յե­լու. պարզ էր, իմ խոս­քը Ստե­փա­նին էր ուղղ­ված:

-Դու սր­տոտ ֆրա­եր ես եղել, չեմ իմա­ցել,- դուրս գա­լով մե­քե­նա­յից ասաց Ստե­փա­նը, ան­փու­թո­րեն խփե­լով մե­քե­նա­յի դռ­նա­կը:- Բայց միևնույն է, պի­տի դաս­տի­ա­րա­կեմ քեզ:

-Դո՞ւ,- ծաղ­րան­քով հարց­րի ես:

-Ես,- ասաց Ստե­փա­նը:- Դու մի վա­խե­նա, տղա­նե­րից ոչ ոք չի խառն­վի:- Մի ակն­թար­թում աջ այ­տամ­կա­նը ցնց­վեց նրա դեմ­քին:- Ոչ ոք չի խառն­վի: Ես ինքս, արի,- նա գնաց դե­պի մութ ծա­ռու­ղի:

Ես քայ­լե­ցի նրա ետևից: Ստե­փա­նը կանգ առավ ծա­ռե­րի տակ, շրջ­վեց դե­պի ինձ:

-Քեզ հե­ռա­խո­սով ասա­ցի՞ն, որ այլևս չխո­սես Մա­րի­նե­ի հետ,- հարց­րեց Ստե­փա­նը:

-Ա­սա­ցին,- պա­տաս­խա­նե­ցի ես անվր­դով:

-Մայրն ասե՞լ էր, որ գործ չու­նես նրա հետ:

-Ա­սել էր:

-Հե­տո՞:

-Հե­տո այն, որ մենք սի­րում ենք իրար:

-Մի՞­թե,- ծի­ծա­ղեց Ստե­փա­նը:

-Ա­յո,- ասա­ցի ես հան­գիստ ձայ­նով:

-Իսկ դու գի­տե՞ս, որ նա աղ­ջիկ չի:

Գե­տի­նը ասես երե­րաց ոտ­քե­րիս տակ, իսկ օդը հա­մար­յա չէր հե­րի­քում: Ստե­փա­նը ծի­ծա­ղեց, դե­րա­սա­նա­վա­րի ձեռ­քե­րը տա­րա­ծած ըն­կեր­նե­րի կող­մը, ծի­ծա­ղե­լով ասաց.

-Ս­տաց­վում է այն­պես, որ նա իր փափ­լիկ մար­մինն ինձ է տա­լիս, իսկ չե­ղած սե­րը էս հա­րի­ֆին: Բա ո¯նց է տր­վում,- նս­տու­կի այ­լան­դա­կո­րեն շար­ժում­նե­րով քրք­ռաց նա ,- օ¯խ , ու¯խ, ա¯խ:

«Ստում ես, սրի­կա»,-մ­տա­ծե­ցի ես և ուժ­գին հար­վա­ծե­ցի նրա դեմ­քին: Դա անս­պա­սե­լի էր Ստե­փա­նի հա­մար, բայց նա չկորց­րեց իրեն: Նա ոտ­քով ու­ժեղ հար­վա­ծեց փո­րիս, գոտ­կա­տե­ղից քիչ ցածր, ես ակա­մա­յից ձեռ­քերս տա­րա փո­րիս, նա ձեռ­քի ափով խփեց երե­սիս:

Վա­զե­լով մո­տե­ցան Ստե­փա­նի ըն­կեր­նե­րը, բայց Ստե­փա­նը ձեռ­քով նշան արեց նրանց չմո­տե­նալ:

-Ես ինքս,- շպր­տեց նա:

Ես բռունցք­նե­րով էի խփում, Ստե­փա­նը՝ ձեռ­քի ափով: Իմ հար­ված­նե­րի ձայ­նը չէր լս­վում, մինչ­դեռ Ստե­փա­նի շա­ռա­չուն ապ­տակ­նե­րից թն­դում էր շուր­ջը:

Ստե­փա­նի ըն­կեր­նե­րը բա­ցա­կան­չու­թյուն­նե­րով քա­ջա­լե­րում էին նրան:

-Կեց­ցես, Ստե­փան, մի հատ էլ հասց­րու էդ խրտ­վի­լա­կին:

-Էն­պես խփիր, որ հոր անու­նը մո­ռա­նա:

-Զ­գույշ, Ստե­փան, մոր­թին չփ­չաց­նես:

Ես զգում էի, որ իմ հար­ված­նե­րը չէ­ին կպ­չում նրան, նա ճարպ­կո­րեն խու­սա­փում էր: Եվս մի շա­ռա­չուն ապ­տակ, և ար­յու­նը հոր­դեց իմ քթանցք­նե­րից: Մինչև կփոր­ձե­ի ար­յու­նը կանգ­նեց­նել, Ստե­փա­նը մի ան­գամ էլ հար­վա­ծեց: Ես չո­քե­ցի գետ­նին, ու­զում էի ել­նել, չէր հա­ջող­վում:

-Դե գնա, լա­կոտ,- ասաց Ստե­փա­նը, թափ տա­լով շո­րե­րը:- Մեկ էլ տե­սա հե­տը, ջար­դու­խուրդ կա­նեմ:

-Գ­նա­ցինք,- ասաց տղա­նե­րից մե­կը:

Նրանք քայ­լե­ցին դե­պի մե­քե­նան: Լս­վեց «Վոլ­գա­յի» խուլ հռնդ­յու­նը:

-Գուդ բայ, գե­ղա­ցի տղա, գուդ բայ,- ձայ­նեց Ստե­փա­նի ըն­կեր­նե­րից մե­կը: Լս­վեց նրանց հա­մե­րաշխ ծի­ծա­ղը: Հե­տո մե­քե­նան ոռ­նաց ու սլա­ցավ դա­տարկ փո­ղո­ցով:

Ես այդ բո­լո­րի մա­սին չա­սա­ցի Մա­րի­նե­ին, ես նրան ոչինչ չա­սա­ցի Ստե­փա­նի ասած­նե­րի մա­սին, ես լուռ մտա­տանջ­վում էի՝ առանց նրան որևէ խոսք ասե­լու:

Գա­րու­նը նույն­պես ան­ցավ: Սկս­վե­ցին ամ­ռան առա­ջին օրե­րը: «Մա­րի­նե­ի հետ այ­սօր կգ­նանք ծով՝ լո­ղա­նա­լու»,- մտա­ծե­ցի ես, դուրս գա­լով հան­րա­կա­ցա­րա­նից: Եվ այդ պա­հին հան­կարծ տե­սա Ստե­փա­նի մե­քե­նան: Դա մի կարճ ակն­թարթ տևեց, մե­քե­նա­յի ետ­նա­մա­սում աղ­ջիկ կար նս­տած, ինձ թվաց, թե դա Մա­րի­նեն էր: Ստե­փա­նի մա­սին շատ էի լսել, որ նա իբր օրա­կան մի աղ­ջիկ է փո­խում: Ես շն­չա­հեղձ­վե­լով առաջկտ­րուկ վա­զե­ցի պու­րա­կով, դուրս եկա փո­ղոց, բայց մե­քե­նան հե­ռու էր ար­դեն: «Նա էր»,-սր­տի դո­ղով մտա­ծե­ցի ես և ասես ոտ­քերս թու­լա­ցան. «Ստաց­վում է այն­պես, որ նա փափ­լիկ իր մար­մինն ինձ է տա­լիս, իսկ չե­ղած սե­րը էս հա­րի­ֆին:»: Ես չս­պա­սե­ցի մինչև գար հեր­թա­կան ավ­տո­բու­սը, տնե­րի արան­քով, կարճ ճա­նա­պար­հով, վա­զե­ցի դե­պի Մա­րի­նեենց տուն: «Մի՞­թե Մա­րի­նեն էր»: Ես գնում էի արագ, վա­զե­լուց շունչս կտր­վում էր ար­դեն, բայց չէի կանգ­նում: «Իսկ եթե նա՞ է»,- մտա­ծում էի ես: «Ոչ, չի կա­րող պա­տա­հել,- հու­սադ­րում էի ինքս ինձ:- Բայց վեր­ջերս փոխ­ված է երևում մի տե­սակ: նույ­նիսկ երեկ հրա­ժար­վեց ինձ հետ գնալ կի­նո:»: Աստ­ված իմ, մի՞­թե Մա­րի­նեն էր: Ահա և նրանց տու­նը: Ես արագ սլա­ցա աս­տի­ճան­ներն ի վեր, սեղ­մե­ցի դռան զան­գը: «Ո՞վ է»,- ներ­սից ասաց Մա­րի­նեն: «Ես եմ, Մա­րի­նե, բաց արա»: Մա­րի­նեն բա­ցեց դու­ռը: «Արի»,- ան­տար­բեր ասաց նա, մի կողմ կանգ­նե­լով: Նա, ըստ երևույ­թին, նոր էր հա­գել տնա­յին խա­լա­թը: «Ի՞նչ է պա­տա­հել»,- կոճ­կե­լով խա­լա­թը, հարց­րեց նա՝ ուշ­ա­դիր նա­յե­լով ինձ:

-Դու որ­տե՞ղ էիր այ­սօր,- հարց­րի ես, նա­յե­լով շուրջս:

-Տանն էի,- պա­տաս­խա­նեց Մա­րի­նեն ան­փույթ:

-Իսկ ին­չո՞ւ տեխ­նի­կում չես գնա­ցել:

-Չ­գի­տեմ,- պա­տաս­խա­նեց Մա­րի­նեն ուշ­ա­ցու­մով:- Չեմ ու­զում սո­վո­րել:

-Ին­չո՞ւ:

-Առևտրի տեխ­նի­կում չեմ ու­զում: Կըն­դուն­վեմ բժշ­կա­կան:

-Ախր, ին­չո՞ւ,- ան­համ­բեր հարց­րի ես:

-Այդ­պես ավե­լի հար­մար է,- հան­գիստ տո­նով ասաց Մա­րի­նեն:

«Նա նույ­նիսկ ինձ չի հրա­վի­րում նս­տե­լու»,- տագ­նա­պով մտա­ծե­ցի ես:

-Դու գժ­վե՞լ ես, Մա­րի­նե,- ասա­ցի:- Դու այդ ին­չե՞ր ես ասում:

-Մայ­րի­կին ասել եմ, նա հա­մա­ձայն է: Առայժմ աշ­խա­տան­քի կըն­դուն­վեմ սու­պեր­ֆոս­ֆա­տի գոր­ծա­րա­նում:

-Որ­պես ի՞նչ:

-Որ­պես հե­ռա­խո­սա­վա­րու­հի: Այն­տեղ ազատ ժա­մա­նակ շատ կու­նե­նամ՝ պա­րա­պե­լու հա­մար: Գու­ցեև հենց կադ­րե­րի բաժ­նում աշ­խա­տեմ:

«Ստե­փա­նի մոտ է գնում,- նվա­ղուն սր­տով մտա­ծե­ցի ես:- Ու­րեմն չեմ սխալ­վել, այդ նա էր մե­քե­նա­յում: Նա այլևս չի սի­րում ինձ»:

-Դու գնում ես Ստե­փա­նի մոտ:- Սիրտս ճաքճ­քում, պայ­թում էր խան­դից ու ան­զո­րու­թյու­նից:- Այդ նա է քեզ հրա­վի­րել:

-Ին­չո՞ւ հատ­կա­պես Ստե­փա­նի:- Նա շփոթ­ված թոթ­վեց ու­սե­րը:- Սու­պեր­ֆոս­ֆա­տի գոր­ծա­րա­նում չորս հա­զար մարդ է աշ­խա­տում:

-Դու այ­սօր էլ նրա հետ էիր: Ես տե­սա՝ նրա հետ էիր: Դու նրա մոտ ես գնում:

-Վահ­րամ,- նա թեթևակի բռ­նեց ար­մունկս: Սա­կայն չա­ռար­կեց: Նա լուռ էր:

-Ե՞րբ ես գնում,- ար­տա­քուստ ար­դեն խա­ղաղ­ված ասա­ցի ես:

-Վա­ղը,- կա­մա­ցուկ ասաց Մա­րի­նեն:- Առա­վոտ­յան ին­նին:

-Ես էլ կգամ քեզ հետ,- ասա­ցի ես:- Այն­պես որ, մի­ա­սին կաշ­խա­տենք այն­տեղ: Աշ­խա­տա­վարձն այն­տեղ բարձր է` ասում են: Ես էլ եմ ու­զում այն­տեղ աշ­խա­տել:

-Ճի՞շտ,- հարց­րեց Մա­րի­նեն, կր­կին ուշ­ա­դիր նա­յե­լով ինձ:

-Ա­յո, վա­ղն առա­վոտ­յան, հեր­թա­փո­խու­թյու­նից հե­տո, կս­պա­սեմ քեզ մեր գոր­ծա­րա­նի մոտ, տրո­լեյ­բու­սի կան­գա­ռում:- Ես դուրս եկա Մա­րի­նե­ի մո­տից, առանց նրան հրա­ժեշտ տա­լու:

Մյուս օր­վա առա­վոտ­յան ես նրան սպա­սում էի տրո­լեյ­բու­սի կան­գա­ռում: Նա եկավ ուշ­ա­ցու­մով: Հա­մար­յա ժա­մը տասն­մե­կի մո­տեր­քը: Տրո­լեյ­բու­սից իջավ, և, տես­նե­լով ինձ, մի տե­սակ կորց­րեց իրեն: Ամե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, նա մտա­ծել էր, որ ես, գիշ­ե­րա­յին հեր­թա­փո­խու­թյու­նից հե­տո, հա­զիվ թե սպա­սեմ այդ­քան: Նա մե­նակ չէր. ինչ­-որ աղջ­կա հետ էր նա:

-Ես էլ եմ քեզ հետ գա­լիս,- բարևելով Մա­րի­նե­ին, կա­մա­ցուկ ասա­ցի ես:

-Ին­չո՞ւ,- իբր առա­ջին ան­գամ էր լսում, զար­մա­ցած ասաց Մա­րի­նեն:

-Չէ՞ որ երեկ ասա­ցի: Ու­զում եմ սու­պեր­ֆոս­ֆա­տի գոր­ծա­րա­նում աշ­խա­տել,- ասա­ցի ես:

Մա­րի­նեն կանգ առավ:

-Ե­րե­խա­յու­թյուն ես անում, Վահ­րամ,- ասաց նա, նա­յե­լով գոր­ծա­րա­նի կող­մը:- ի՞նչ է պա­տա­հել քեզ:

-Ո­չինչ չի պա­տա­հել,- ասա­ցի ես անվր­դով,- պար­զա­պես ու­զում եմ աշ­խա­տան­քի ըն­դուն­վել սու­պեր­ֆոս­ֆա­տի գոր­ծա­րա­նում:

-Գ­նա ըն­դուն­վիր, քեզ ո՞վ է խան­գա­րում:

-Ես քեզ հետ եմ ու­զում գնալ:

-Իսկ ես չեմ ու­զում,- սառն ու կտ­րուկ ասաց Մա­րի­նեն, կր­կին ան­գամ նա­յե­լով գոր­ծա­րա­նի կող­մը: Երևի պայ­մա­նա­վոր­վել էին, որ Ստե­փա­նը դի­մա­վո­րեր նրան, դրա հա­մար էր շա­րու­նակ նա­յում գոր­ծա­րա­նի կող­մը:

-Գ­նա, ես քեզ չեմ խան­գա­րի,- նե­տե­ցի ես:

Մա­րի­նեն ըն­կե­րու­հու հետ քայ­լե­ցին դե­պի գոր­ծա­րան: Նա նույ­նիսկ մի ան­գամ չշրջ­վեց իմ կող­մը: «Ահա և քո սե­րը, Վահ­րամ,- հու­սա­բեկ ասա­ցի ինքս ինձ:- Վերջ քո սի­րուն: Մո­ռա­ցիր նրան:»: Ի¯նչ հեշտ է ասել՝ մո­ռա­ցիր:

:Եր­կու օր էր ան­ցել այդ հան­դի­պու­մից: Գիշ­ե­րա­յին հեր­թա­փո­խու­թյու­նից էի դուրս եկել, առա­վոտ էր, գոր­ծա­րա­նի մուտ­քի մոտ, հրա­պա­րա­կում, սպա­սում էի տրո­լեյ­բու­սի: Տխուր օր էր ինձ հա­մար, որով­հետև երե­կո­յան, աշ­խա­տան­քի գա­լուց առաջ, գնա­ցել էի Մա­րի­նե­ի մոտ, տա­նը չէր եղել: «Իսկ որ­տե՞ղ էր, տես­նես»,- տրո­լեյ­բու­սի կան­գա­ռում կանգ­նած ինքս ինձ շա­րու­նակ հարց­նում էի ես և հան­կարծ տե­սա Մա­րի­նե­ին: Նա նս­տած էր Ստե­փա­նի «Վոլ­գա­յում», Ստե­փա­նի կող­քին: Ստե­փա­նը ինչ­-որ բան էր պատ­մում նրան, և նա, գլու­խը ետ, ծի­ծա­ղում էր: Նա նույ­նիսկ չնա­յեց տրո­լեյ­բու­սի կան­գա­ռում հա­վաք­ված մարդ­կանց կող­մը, նա, հա­վա­նա­բար, գի­տեր, որ այս գիշ­եր ես աշ­խա­տում էի, գի­տեր նաև, որ կա­րող է այս­տեղ եմ, տրո­լեյ­բու­սի կան­գա­ռում:

Ես չս­պա­սե­ցի տրո­լեյ­բու­սի: Մեր գոր­ծա­րան­ներն իրա­րից այն­քան էլ հե­ռու չէ­ին, ոտ­քով գնա­ցի սու­պեր­ֆոս­ֆա­տի գոր­ծա­րան: Իմ աչ­քին ոչինչ չէր երևում, եր­կին­քը սևացած էր իմ աչ­քին և ապ­րելն էլ անի­մաստ էր թվում ար­դեն: Ստե­փա­նի կա­նա­չա­վուն «Վոլ­գան» կանգ­նած էր գոր­ծա­րա­նի վար­չու­թյան շեն­քի առջև՝ «56-36»: Նրանն էր: Կադ­րե­րի բա­ժի­նը երկ­րորդ հար­կում էր, արագ բարձ­րա­ցա երկ­րորդ հարկ, հրե­ցի բաժ­նի պե­տի առանձ­նա­սեն­յա­կի դու­ռը, փակ էր: Շրջ­վե­ցի, որ իջ­նեմ, կաշ­ե­պատ դուռն անս­պա­սե­լի բաց­վեց, այն­տե­ղից դուրս եկավ Մա­րի­նեն, և նրա դեմ­քը շա­ռա­գու­նած էր: Եվ շուր­թերն էլ փքուն: Երևի համ­բուր­վե­լուց:

Կա­տա­ղի խանդն ալիք տվեց իմ հո­գում, ես մեջ­քով հեն­վե­ցի պա­տին, որ չընկ­նեմ: Մա­րի­նեն շփո­թա­հար նա­յում էր ինձ, հե­տո հան­կարծ շրջ­վեց և սկ­սեց արագ իջ­նել աս­տի­ճան­նե­րով:

-Մա­րի­նե,- կան­չե­ցի ես,- Մա­րի­նե, կանգ­նիր:

Մա­րի­նեն չկանգ­նեց: Ես հա­սա նրան առա­ջին հար­կի մի­ջանց­քում և, թա­փով շր­ջե­լով նրան իմ կող­մը, ասա­ցի.

-Դու ի՞նչ էիր անում այն­տեղ:

-Քո ի՞նչ գործն է,- կոպ­տա­բար նե­տեց Մա­րի­նեն:

_Դու համբուրվե ՞լ ես նրա հետ:

 _Այո,_լկտիաբար նետեց նա` ցույց տալով փքուն շրթունքները,ավելացրեց հանդուգն,_ մի՞թե չես տեսնում:

      Մար­դիկ կանգ­նած նա­յում էին, և ես ամ­բողջ ու­ժով ապ­տա­կե­ցի Մա­րի­նե­ին:

-Գ­նա,- ասա­ցի ես նրան:- Ես երեք հար­յուր ռուբ­լի չեմ վաս­տա­կում, ես «Վոլ­գա» չու­նեմ, տեխ­նի­կու­մի տնօ­րեն հայր չու­նեմ ես:

Հե­տո գնա­ցի ծո­վափ, ըն­կա ավազ­նե­րի վրա՝ հայցքս դե­պի եր­կինք, դե­պի երկն­քի խոր­քով չվող ամ­պե­րը: «Չեմ մնա այս­տեղ,- մտա­ծում էի ես:- Կգ­նամ, կհե­ռա­նամ քե­զա­նից, Մա­րի­նե,- մրմն­ջում էի ես:- Ու չեմ մո­ռա­նա քեզ, կսի­րեմ քեզ, կսի­րեմ քեզ, ամ­բողջ կյան­քում կսի­րեմ քեզ, ու դու ոչինչ չես իմա­նա այդ մա­սին»:

Այդ օրե­րին թեր­թե­րում հայ­տա­րա­րու­թյուն տպագր­վեց այն մա­սին, որ Հա­յաս­տա­նում, Քա­ջա­րա­նի պղն­ձա­հան­քե­րում բան­վոր­ներ են պետք: Կար­դա­ցի այդ հայ­տա­րա­րու­թյու­նը և մեկ­նե­ցի Քա­ջա­րան: Աշ­խա­տան­քի տե­ղա­վոր­վե­ցի այն­տեղ, իսկ հա­ջորդ տա­րին ըն­դուն­վե­ցի հա­մալ­սա­րան՝ ժուռ­նա­լիս­տի­կա­յի բա­ժին: Դա իմ վա­ղուց­վա երա­զանքն էր: Այն ժա­մա­նակ, հիշ­ում եմ, Մա­րի­նեն ասաց՝ դուք լրագ­րող կդառ­նաք, թեր­թե­րում հոդ­ված­ներ կգ­րեք ու ես կկար­դամ:

Անն­կատ ան­ցան ուս­ման տա­րի­նե­րը, այ­նու­հետև աշ­խա­տան­քի ըն­դուն­վե­ցի երի­տա­սար­դա­կան «Ավան­գարդ» թեր­թի խմ­բագ­րու­թյու­նում:

Այդ բո­լոր տա­րի­նե­րին ես չմո­ռա­ցա Մա­րի­նե­ին: Ո՞ր­տեղ էր նա, ի՞նչ էր անում, ամուս­նա­ցա՞վ Ստե­փա­նի հետ, թե ոչ՝ չգի­տե­ի: Եվ ահա պա­տա­հեց այն­պես, որ խմ­բագ­րու­թյու­նից ինձ գոր­ծու­ղե­ցին Սա­մար­ղան­դ: Վե­րա­դար­ձին ես Բաք­վի օդա­նա­վա­կայ­նից տաք­սի վերց­րի և մեկ­նե­ցի Սում­գա­յիթ՝ քրոջս տես­նե­լու:

Մինչև երե­կո մնա­ցի քրոջս տա­նը, եր­կար զրու­ցում էինք: Հե­տո քույրս ճա­նա­պար­հեց ինձ մինչև բակ և այն­տեղ, բա­կում նա հան­կարծ ասաց. «Մի եր­կու ան­գամ Մա­րի­նեն եկել է մեր տուն, շատ է ու­զում տես­նել քեզ, զան­գիր: 48-45, գրիր հե­ռա­խո­սի հա­մա­րը»:

Ես քայ­լում էի դե­պի տրո­լեյ­բու­սի կան­գառ ու մտա­ծում էի Մա­րի­նե­ի մա­սին: «Զան­գեմ ի՞նչ ասեմ,- մտա­ծում էի ինքս ինձ:- Ամեն ինչ վա­ղո¯ւց ան­ցած է ար­դեն, ին­չի՞ մա­սին պի­տի խո­սենք:»: Տրո­լեյ­բու­սի կան­գա­ռում ես դարձ­յալ մտա­ծում էի Մա­րի­նե­ի մա­սին և սիրտս, չգի­տես ին­չու, ան­հան­գիստ, տագ­նա­պա­լից խփում էր: Ինձ այն­պես էր թվում, թե հի­մա ինչ որ տե­ղից դուրս կգա Մա­րի­նեն՝ առաջ­վա պես փխ­րուն ու գե­ղե­ցիկ, և կա­սի. «Ող­ջույն, Վահ­րամ, ես եմ, դու հո չե՞ս մո­ռա­ցել քո նախ­կին Մա­րի­նե­ին»:

Տրո­լեյ­բու­սը չկար: Ճա­նա­պար­հից այն կողմ, բլ­րի ետևում, ծովն էր: Պարզ լս­վում էր ալիք­նե­րի աղ­մու­կը: Որո­նե­ցի գր­պան­ներս, եր­կու կո­պե­կա­նոց գտա: «Կճա­նա­չի՞ ձայնս, կհիշ­ի՞,- մտա­ծում էի ես:- Եթե հե­ռա­խո­սը չվերց­րեց, կամ թե տա­նը չէ, ու­րեմն էլ չեմ զան­գի»: Հա­վա­քե­ցի հա­մա­րը՝ 4, 8, 4, հա­վա­քե­ցի վեր­ջին թի­վը՝ 5: Սիրտս ան­հան­գիստ խփում էր: Հե­ռա­խո­սի մյուս ծայ­րին մեկն ասաց. «Ալ­լո»:

«Եղ­բայրն է,- մտա­ծե­ցի ես:- Առա­ջին դա­սա­րան էր գնում, հի­մա երևի դպ­րո­ցը վա­ղուց է ավար­տել: Իսկ գու­ցե ամու­սինն է: Գու­ցե Ստե­փա­նի ձա՞յնն էր»:

-Ես Մա­րի­նե­ին եմ խնդ­րում,- ինչ­քան կա­րե­լի էր հան­գիստ ասա­ցի ես:- Մա­րի­նեն տա՞նն է:

Հե­ռա­խո­սագ­ծի մյուս կող­մում մի պահ լռու­թյուն եղավ:

-Իսկ ո՞վ է հարց­նում,- վեր­ջա­պես ասաց տղա­մար­դու ձայ­նը:

«Եղ­բայրն է»,- կր­կին մտա­ծե­ցի ես:

-Չեք ճա­նա­չի,- հե­ռա­խո­սի մեմբ­րա­նը ծած­կե­լով, ասա­ցի ես:- Տա՞նն է Մա­րի­նեն:

Կր­կին լռու­թյուն եղավ:

-Ալ­լո, այդ ո՞վ է: Ի՞նչ եք ու­զում:

Մայրն էր: Հա­զա­րա­վոր ձայ­նե­րի մեջ ես կճա­նա­չե­ի նրա ձայ­նը:

-Ես Մա­րի­նե­ին եմ խնդ­րում: Կան­չե­ցեք, եթե կա­րե­լի է:

-Մա­րի­նեն տա­նը չէ: Ո՞վ է հարց­նում:

-Չեք ճա­նա­չի,- ուշ­ա­ցու­մով ասա­ցի ես:

-Ու­րեմն պետք էլ չէ, որ ճա­նա­չենք,- ընդ­հա­տեց մայ­րը:- Եվ չհա­մար­ձակ­վեք այլևս զան­գել այս­տեղ, լսո՞ւմ եք:

Ես զգա­ցի, որ Մա­րի­նե­ի մայ­րը հի­մա ցած կդ­նի հե­ռա­խո­սա­փո­ղը, ինքս առա­ջի­նը դրե­ցի խո­սա­փո­ղը: «Ու­րեմն վերջ, մնաս բա­րով,- մտո­վի ասա­ցի Մա­րի­նե­ին:- Ես զան­գե­ցի, ես կա­տա­րե­ցի քո խնդ­րան­քը, զան­գե­ցի, սա­կայն քեզ չու­զե­ցին հե­ռա­խո­սի մոտ կան­չել»:

Տրո­լեյ­բու­սը թեթև մո­տե­ցավ, հե­տո թեթև սա­հեց տե­ղից: «Այս­քան մարդ­կանց մեջ ոչ մի ծա­նոթ չկա»,- ան­ցավ իմ մտ­քով: Իսկ այն ժա­մա­նակ, տա­րի­ներ առաջ, քա­ղա­քը դեռ փոքր էր, մի քա­նի տասն­յակ հա­զար բնա­կիչ ու­ներ ըն­դա­մե­նը, և բո­լորն իրար դեմ­քով գի­տե­ին հա­մար­յա:

Տրո­լեյ­բու­սից երևում էր Կաս­պի­ա­կա­նը: Ծո­վը մութ-­մութ էր, և մի­այն հեռ­վում, այն­տեղ, ուր ասես վեր­ջա­նում էր ծո­վը, իրիկ­նա­յին աղ­ջա­մուղ­ջի մեջ կար­միր լույ­սեր էին վառ­վում ու հանգ­չում: Դա ձկ­նոր­սա­նա­վերն էին լո­ղում ծո­վի խոր­քում:

Ավ­տո­կա­յա­նում իջա տրո­լեյ­բու­սից: Բա­քու մեկ­նող ավ­տո­բու­սի տոմ­սե­րը վա­ճառ­վում էին: «Իսկ որ­տե՞ղ է,- մտա­ծում էի ես:- Տանն էր, պար­զա­պես չու­զե­ցին կան­չել»: Ես դուրս եկա հեր­թից: «Մի ան­գամ էլ զան­գեմ»,- որոշ­ե­ցի: Մտա հե­ռա­խո­սախ­ցիկ, հա­վա­քե­ցի երեք հա­մա­րը, մա­տով մի փոքր պա­հե­ցի վեր­ջին թի­վը, հե­տո բաց թո­ղե­ցի սկա­վա­ռա­կը: Սկա­վա­ռա­կը ետ սա­հեց, և քիչ անց հե­ռա­խո­սագ­ծի մյուս ծայ­րում վերց­րին հե­ռա­խո­սը:

-Ալ­լո՞:

Մա­րի­նե: Մա­րի­նե: Այս ին­չո՞ւ եմ հուզ­վում, ին­չո՞ւ այս­պես կապ­վել է լե­զուս: Մի՞­թե առաջ­վա պես դեռ սի­րում եմ նրան:

-Մա­րի­նե, ես եմ: Ալ­լո: Մա­րի­նե,- հու­զախ­ռով ու որոշ չա­փով այ­լայլ­ված ասա­ցի ես:- Դու լսո՞ւմ ես ինձ: Ալ­լո:

-Ա­յո, լսում եմ,- հան­գիստ ասաց Մա­րի­նեն, մի փոքր լռեց, ավե­լաց­րեց նույն հան­գիստ տո­նով.- Այս գիշ­եր երա­զում տե­սել էի քեզ: Այս­քան տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում՝ առա­ջին ան­գամ: Զար­մա­նա­լի է: Հե­տո արթ­նա­ցա, դու չկա­յիր, և ես այն­պես էի ու­զում տես­նել քեզ:

-Դու հի­մա կա­րո՞ղ ես դուրս գալ,- ասա­ցի ես Մա­րի­նե­ին:- Ես կս­պա­սեմ:

-Ի­հար­կե: Ժա­մը քա­նի՞սն է:

— Յոթ անց քսան:

-Մի տաս-­տասն­հինգ րո­պե­ից քեզ մոտ կլի­նեմ: Ալ­լո,- ծի­ծա­ղեց Մա­րի­նեն,- քիչ մնաց ցած դնե­ի հե­ռա­խո­սա­փո­ղը: Դու ինձ որ­տե՞ղ ես սպա­սում:

-Ձեր տան մոտ: Մսի խա­նու­թի առջև: Նոր ավ­տո­կա­յա­նից եմ զան­գում: Հի­մա կգամ:

-Այն­տեղ մսի խա­նութ չկա ար­դեն: Մի­լի­ցի­ա­յի բա­ժան­մունք է:

-Չէ, չէ, ու­րեմն ու­րիշ տեղ,- ծի­ծա­ղե­ցի ես (հե­ռա­խո­սագ­ծի մյուս ծայ­րում Մա­րի­նեն ևս ծի­ծա­ղեց):- Դպ­րո­ցա­կան շեն­քի անկ­յու­նում, հույս ու­նե­նա՞նք որ դպ­րո­ցը մնում է:

-Դպ­րո­ցը մնում է:

-Ես քեզ այն­տեղ էի միշտ սպա­սում: Հիշ­ու՞մ ես:

-Հիշ­ում եմ,- թա­խի­ծով ասաց Մա­րի­նեն:- Արի: Մի­այն շուտ: Իսկ եթե հան­կարծ չճա­նա­չե՞նք իրար:

-Ես քեզ չեմ մո­ռա­ցել,- ասա­ցի ես:

«Արի: Մի­այն շուտ»: Շուտ: Ձայ­նը: Ծի­ծա­ղը: Ձայ­նի մեջ թա­խի­ծը: «Հիշ­ո՞ւմ ես»: Չէի քայ­լում, հա­մար­յա վա­զում էի: «Մի­այն շուտ:»: «Երա­զում տե­սել էի քեզ»: Այս­տե­ղով ճա­նա­պար­հը կարճ է, բա­կե­րով: «Եվ ես այն­պես էի ու­զում տես­նել քեզ:»: Ան­ցա տրամ­վա­յի գծով, իմ կող­քով մար­դիկ էին անց­նում, ես ուշ­ադ­րու­թյուն չէի դարձ­նում նրանց: Ան­ցա կենտ­րո­նա­կան փոս­տը.. նվեր­նե­րի խա­նու­թը: վար­սա­վի­րա­նո­ցը: Մի՞­թե սի­րում եմ դեռ: Ձայ­նը: ծի­ծա­ղը: Սե­րը, ինչ­պես կրա­կը՝ մոխ­րի մեջ, մնում է: Ահա Մա­րի­նենց շեն­քը.. Մա­րի­նե: Փոխ­վե՞լ է տես­նես: «Իսկ եթե հան­կարծ չճա­նա­չենք իրար:»:

Մա­րի­նեն չկար դեռ: Հա­վա­նո­րեն ես շուտ էի եկել, մի քա­նի րո­պե­ում: Հի­մա դուրս կգա: Կանգ­նե­ցի դպ­րո­ցի պա­տի տակ, այն­տեղ, ուր տա­րի­ներ առաջ միշտ կանգ­նում էի: Ոչինչ չէր եղել ասես, ասես տա­րի­ներ չէ­ին ան­ցել, պար­զա­պես, ինչ­պես այն ժա­մա­նակ, երկ­րորդ հեր­թա­փո­խու­թյու­նից եկել եմ, որ­պես­զի մի ան­գամ էլ նա­յեմ Մա­րի­նե­ի լու­սա­մու­տին ու նոր գնամ հան­րա­կա­ցա­րան: Գիշ­եր­վա ժա­մը մե­կին, աշ­խա­տան­քից հե­տո հան­րա­կա­ցա­րան գնա­լիս, ավ­տո­բու­սից իջ­նում, գա­լիս կանգ­նում էի այս անկ­յու­նում, եր­կար նա­յում էի Մա­րի­նե­ի լու­սա­մու­տին՝ գո­նե հեռ­վից մի ան­գամ ևս նրան տես­նե­լու, ու նոր ոտ­քով գնում էի հան­րա­կա­ցա­րան:

Մա­րի­նեն կարմիր շ­որով  էր, բարձ­րակ­րունկ կոշ­իկ­նե­րով, ես իս­կույն նկա­տե­ցի նրան շքա­մուտ­քի կի­սամ­թան մեջ: Մա­րի­նեն թե­թևաքայլ գա­լիս էր. ես ըն­դա­ռաջ գնա­ցի, չգի­տե­ի, թե որ­տեղ թաքց­նե­ի ձեռ­քերս, հուզ­վում էի, իսկ Մա­րի­նեն թեթևաքայլ մո­տե­նում էր, ես իմ ծնկ­նե­րում թու­լու­թյուն զգա­ցի, սիրտս կար­ծես նվա­ղում էր, և ինչ­պես այն ժա­մա­նակ, տա­րի­ներ առաջ, մի պահ ցան­կա­ցա պար­զել ձեռ­քերս, իմ գիրկն առ­նել Մա­րի­նե­ին, բայց ահա Մա­րի­նեն հաս­նում է, ժպ­տում է, և ես մնա­ցել եմ կանգ­նած, չգի­տեմ, թե որ­տեղ թաքց­նեմ ձեռ­քերս, ասես իմ ձեռ­քերն են մե­ղա­վոր, որ ես այդ­պես հուզ­վում եմ: Մա­րի­նեն չէր փոխ­վել ամենևին: Աչ­քե­րը մշուշ­ոտ, տխուր ժպ­տում էին:

-Բա­րի երե­կո:

Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը՝ սա­ռը և փոքր, կո­րել էր իմ ափի մեջ:

-Բա­րի երե­կո:- Ես իմ ափի մեջ պա­հում էի Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը:- Բո­լո­րո­վին չես փոխ­վել,- ցածր ասա­ցի ես:

-Դու էլ:- Մա­րի­նեն նա­յում էր իմ աչ­քե­րի մեջ, շա­րու­նա­կում էր տխուր ժպ­տալ:- Դու էլ բո­լո­րո­վին չես փոխ­վել: Իսկ գի­տե՞ս քա­նի տա­րի է ան­ցել:

Ես կա­րո­տով նա­յում էի Մա­րի­նե­ին:

-Տասն­հինգ տա­րի,- քիչ անց ասաց Մա­րի­նեն:- Գու­ցեև ավել: Տասն­հինգ տա­րի,- կրկ­նեց նա հու­սակ­տուր վհա­տու­թյամբ:- Մար­դուն ծե­րաց­նում են ոչ թե տա­րի­նե­րը, այլ հույ­սի ու երա­զան­քի բա­ցա­կա­յու­թյու­նը: Հի­մա քա­նի՞ տա­րե­կան ես,- առանց ձեռ­քը հա­նե­լու իմ ափից, հարց­րեց նա թախ­ծաժ­պիտ աչ­քե­րով նա­յե­լով ինձ:

— Մեծ եմ ար­դեն: Հինգ տա­րով Քրիս­տո­սից մեծ:

-Ե­րե­սու­նո՞ւթ:

-Թ­վա­բա­նու­թյու­նից ահա­գին ու­ժեղ ես: Չգի­տե­ի: Իսկ դո՞ւ:

-Մի՞­թե չես հիշ­ում:

-Հիշ­ում եմ: Դու դեռ երե­խա ես:- ժպ­տա­ցի ես:

-Ի­հար­կե,- հա­ռա­չեց Մա­րի­նեն:- Տա­րի­նե­րը ետ են մնում, իսկ մենք քայլ առ քայլ հե­ռա­նում ենք մեր կյան­քի ամե­նահ­րաշ­ա­լի օրե­րից: Եվ ին­չո՞ւ է այդ­պես, Վահ­րամ: Եր­ջան­կու­թյան մա­սին չես մտա­ծում, երբ այն կա: Սկ­սում ես մտա­ծել, երբ այն ար­դեն ետ է մնա­ցել, և դու այն­քա¯ն ես հե­ռու նրա­նից,: Ինձ թվում է եր­ջան­կու­թյու­նը նման է հո­րի­զո­նի, ինչ­քան մո­տե­նում՝ այն­քան հե­ռա­նում է քե­զա­նից:- Մա­րի­նեն նո­րից հա­ռա­չեց:- Ե՞րբ ես եկել:

-Այ­սօր: Ասա, ո՞ւր գնանք:

-Ու­զո՞ւմ ես ծո­վափ:

-Ու­զում եմ,- ասա­ցի ես:

Հե­ռու չէր ծո­վը. մի թա­ղա­մաս այն կողմ էր: Դան­դաղ քայ­լե­ցինք դե­պի ծով:

-Ա­ռաջ ոչինչ չկար այս­տեղ, հիշ­ո՞ւմ ես: Հի­մա ծո­վա­փի եր­կա­րու­թյամբ մեծ զբո­սայ­գի է: Եվ քա­ղաքն էլ այն չէ: Շա¯տ է փոխ­վել:

-Ա­յո, շատ է փոխ­վել,- ասա­ցի ես:- Դու չես մի­այն փոխ­վել:

-Դա մի­այն թվում է, Վահ­րամ: Դու քա՞­նի օրով ես եկել:

— Այ­սօր գնում եմ: Սա­մար­ղան­դից եմ գա­լիս: Այն­տեղ հայ­կա­կան մեծ հա­մայք կա, հոդ­վա­ծաշ­ար պետք է պատ­րաս­տեմ: Այ­սօր գնում եմ,- կրկ­նե­ցի ես:

-Ին­չո՞ւ այդ­պես շուտ:

-Աշ­խա­տան­քի եմ: Ավ­տո­բու­սի տոմս էի գնում: Հեր­թի էի կանգ­նել, հե­տո ասա­ցի՝ մի ան­գամ էլ զան­գեմ: Զան­գե­ցի, և դու վերց­րիր: Իսկ դու, ինչ է, տա՞­նը չէ­իր, երբ առա­ջին ան­գամ զան­գե­ցի:

-Տանն էի:

-Ես այդ­պես էլ գի­տե­ի: Զգում էի, որ չեն ու­զում հե­ռա­խո­սի մոտ կան­չել:

-Կար­ծես մորս չգի­տես,- հա­ռա­չեց Մա­րի­նեն:

Մի փոքր լռե­ցինք:

-Քույրս ասաց, որ զան­գեմ,- ասա­ցի ես:- Հե­ռա­խո­սի հա­մարն ին­քը տվեց:

-Ես էի խնդ­րել: Դու հի­մա որ­տե՞ղ ես աշ­խա­տում:

-Ե­րի­տա­սար­դա­կան թեր­թի խմ­բագ­րու­թյու­նում: Չգի­տե՞ս, վեր­ջին ավ­տո­բուսն այս­տե­ղից քա­նի­սին է մեկ­նում Բա­քու:

— Գի­տեմ: Ժա­մը տասն­մեկ անց կե­սին: Օդա­նա­վա­կա­յա՞ն պի­տի գնաս:

-Ա­յո: Առա­վոտ­յան ժա­մը վե­ցին թռ­չում եմ: Կգ­նամ օդա­նա­վա­կա­յա­նի հյու­րա­նո­ցում կմ­նամ, առա­վոտ­յան կթռ­չեմ: Թե չէ՝ այս­տե­ղից չեմ հասց­նի:

-Ա­յո, այս­տե­ղից չես հասց­նի: Մինչև կհաս­նես Բա­քու ու այն­տե­ղից՝ օդա­նա­վա­կա­յան, քո ինք­նա­թիռն ար­դեն Երևանում կլի­նի:

Մե­քե­նա էր անց­նում, ես քնք­շո­րեն բռ­նե­ցի Մա­րի­նե­ի թևը:

-Ս­պա­սիր,- ասա­ցի ես:

Մե­քե­նա­յի լույ­սերն ըն­կան Մա­րի­նե­ի վրա և ես մի կարճ պահ տե­սա նրան լույ­սե­րի մեջ: Ադա­ման­դե ական­ջօ­ղե­րով ու ոսկ­յա շող­շո­ղուն շղ­թա­յի­կով՝ նա գե­ղե­ցիկ էր. նույնն էին լույ­սից կկոց­ված աչ­քերն ու լույ­սով շղարշ­ված հմա­յիչ դի­մագ­ծե­րը:

-Վա­խե­նո՞ւմ ես ինձ հա­մար,- Մա­րի­նեն նա­յեց իմ աչ­քե­րին, ասես ասեղ­ներ կա­յին Մա­րի­նե­ի սևորակ աչ­քե­րում: Ես հա­յացքս փախց­րի:

Մե­քե­նան ան­ցավ մեր առջևով:

-Վա­խե­նո՞ւմ ես,- չա­րաճ­ճի­ո­րեն կրկ­նեց նա:

-Վա­խե­նում եմ,- ասա­ցի ես և մի հե­ռա­վոր, մո­ռաց­ված անուշ խլր­տոց զգա­ցի իմ հո­գում: Ես ակա­մա­յից սեղ­մե­ցի Մա­րի­նե­ի տաք թևը:- Անց­նենք:

Ծովն ար­դեն մոտ էր, այն­տե­ղից սա­ռը հով էր փչում, և մթու­թյան մեջ, աստ­ղե­րի ներ­քո, թույլ փայլկ­տում էին ալիք­նե­րը, լսե­լի խշ­շում:

Հեռ­վում ինչ­-որ տեղ տխուր սու­լում էր մանևրա­յին շո­գե­քար­շը:

-Լ­սո՞ւմ ես:- Մա­րի­նեն, ական­ջը հե­ռու սու­լո­ցին, կանգ­նեց:- Աչ­քերդ փա­կիր ու լսիր:

Մենք կանգ­նել էինք իրար կող­քի, մա­քուր աստ­ղե­րի տակ, փակ աչ­քե­րով, և լսում էինք գոր­ծա­րա­նա­յին մանևրող շո­գե­քար­շի տխուր, ասես հեռ­վից, տա­րի­նե­րի խոր­քից կան­չող սու­լոց­նե­րը:

Իմ մատ­նե­րը Մա­րի­նե­ի թևի վրա­յով սա­հե­ցին, գտան մատ­նե­րը. չկար քիչ առաջ­վա սառ­նու­թյու­նը, մատ­նե­րը հի­մա տաք էին:

-Դու լսո՞ւմ ես, Վահ­րամ,- աչ­քե­րը դեռևս փակ, ասաց Մա­րի­նեն,- այն ժա­մա­նակ էլ, տա­րի­ներ առաջ, երբ ծո­րուն սու­լում էին մանևրա­յին շո­գե­քարշ­նե­րը, կանգ­նում ականջ էինք դնում այդ թախ­ծա­ծոր կան­չին: Հիշ­ո՞ւմ ես, փակ աչ­քե­րով, իրար սեղմ­ված լսում էինք:

-Հիշ­ում եմ,- ասա­ցի ես, մատ­ներս քնք­շո­րեն քսե­ցի Մա­րի­նե­ի դեմ­քին, ասես արթ­նաց­նում էի նրան հիպ­նո­սա­ցու­մից: Իմ մատ­նե­րը սա­հե­ցին ար­ցունք­նե­րից թաց տաք շուր­թե­րի վրա­յով:-Մա­րի­նե:

Շո­գե­քարշն այլևս չէր սու­լում, էլ չէր կան­չում տա­րի­նե­րի հեռ­վից. խա­ղա­ղու­թյուն, ան­դորր էր զբո­սայ­գու վրա:

-Մա­րի­նե,- շշն­ջա­ցի ես:

-Ար­դեն գա­րուն է գա­լիս,- մտ­քե­րով հե­ռու հուշ­ե­րում՝ ասաց Մա­րի­նեն: -Ձեզ մոտ ինչ­պե՞ս է: Ցու՞րտ է դեռ:

-Մեզ մոտ նույն­պես գա­րուն է: Կա­րա­բա­լա­յի ժա­ռանգ­նե­րը մա­նուշ­ակ են վա­ճա­ռում ար­դեն:

-Կա­րա­բա­լան ո՞վ է:

-Կա­րա­բա­լա՞ն: Ծա­ղիկ­նե­րի սի­րա­հար էր, ծաղ­կա­վա­ճառ: Մեզ մոտ բո­լոր սի­րա­հար­նե­րը նրա­նից էին ծա­ղիկ գնում: Կա­րե­լի՞ է թևան­ցուկ անել:

-Ի­հար­կե,- Մա­րի­նեն կող­քանց նա­յեց ինձ, դա­ռը ժպ­տաց:- Թևան­ցուկ անե­լու մա­սին թույլտ­վու­թյուն ես հարց­նում, առանց թույլտ­վու­թյան՝ ապ­տա­կում: Վահ­րամ, ես դա եր­բեք չեմ մո­ռա­նում:

-Դա այն­քա¯ն վա­ղուց էր:

-Դա ի՞նչ նշա­նա­կու­թյուն ու­նի: Ու­զում ես ասել՝ մո­ռա­ցե՞լ ես:- Մա­րի­նեն քիչ լռեց, ասաց.- Դու կա­րող ես և մո­ռա­նալ, իսկ ես՝ ոչ: Ես չեմ մո­ռա­նա: Ամեն ինչ դրա­նից սկս­վեց:

Ծո­վի ան­սահ­ման մա­կերևույ­թը մո­տի­կից մուգ կա­նա­չա­վուն էր, ապա գորշ, որ գնա­լով ձուլ­վում էր իրիկ­նա­յին մթ­նող երկն­քին: Հեռ­վում, ծո­վի ետևից դան­դա­ղո­րեն ել­նում էր լու­սի­նը՝ լու­սա­վո­րե­լով ծո­վի ծան­ծաղ մա­սում այս­տեղ­-այն­տեղ ցցաս­յու­նե­րի վրա սևին տվող ձկ­նորս­նե­րի ինք­նաշ­են տախ­տա­կա­մած­նե­րը:

-Նա­յիր, Վահ­րամ,- ասաց Մա­րի­նեն,- լու­սի­նը ճա­նա­պարհ է գծում ծո­վի վրա­յով:

Մենք լուռ նա­յում էինք նո­րե­լուկ լուս­նին, որ աստ­ղե­րի մի­ջով՝ կա­մաց գա­լիս էր դե­պի քա­ղաք: Քիչ հեռ­վում, նե­ո­նա­յին կար­միր լույ­սը մութ օդի մեջ շա­րու­նակ դա­ջում էր «Ռես­տո­րան Սում­գա­յիթ», ջնջ­վում, նո­րից էր հայտն­վում նույն դաջ­ված­քը: Ես հիշ­ե­ցի, որ Մա­րի­նե­ի հետ եր­բեք ռես­տո­րան չենք գնա­ցել և ասա­ցի.

-Գ­նա՞նք ռես­տո­րան: Մի քիչ կնս­տենք, երաժշ­տու­թյուն կլ­սենք: Այն­քան հան­դի­պել ենք ու եր­բեք ռես­տո­րան չենք գնա­ցել:

-Ռես­տո­րան գնա­լու հա­մար փող էր պետք,- դարձ­յալ դա­ռը ժպ­տաց Մա­րի­նեն, և ես ան­հար­մար զգա­ցի ասա­ծիս հա­մար:

Ձկան խո­րո­վա­ծի բույ­րը տա­րած­վել էր շր­ջա­պա­տում: Ես ներս հրե­ցի ռես­տո­րա­նի ապա­կե­պատ ծանր դու­ռը, և, Մա­րի­նե­ին առաջ թող­նե­լով, ներս մտանք:

Եր­կար հա­յե­լու առջև Մա­րի­նեն հար­դա­րեց մա­զե­րը:

-Որ­տե՞ղ նս­տենք,- կա­մա­ցուկ, մտեր­միկ հարց­րեց Մա­րի­նեն:

-Անկ­յու­նում:- Ես սե­ղան­նե­րի արան­քով թևան­ցուկ տա­նում էի Մա­րի­նե­նին և, թե­պետ չէի նա­յում ոչ ոքի, սա­կայն զգում էի, որ այս ու այն կող­մից նա­յում են Մա­րի­նե­ին: Ես հիշ­ե­ցի, որ այն ժա­մա­նակ էլ, երբ մի­ա­սին գնում էինք կի­նո, բո­լո­րը հափշ­տա­կու­թյամբ նա­յում էին Մա­րի­նե­ին, և դա խե­լաց­նոր կեր­պով դուր էր գա­լիս ինձ: Դիտ­մամբ ուշ էինք մտ­նում դահ­լիճ՝ եր­րորդ զան­գից մեկ­-եր­կու րո­պե շուտ, Մա­րի­նեն՝ վա­յել­չա­գեղ բարձր ոտ­քե­րով, գնում էր առջևից և գի­տեր, որ գե­ղե­ցիկ է, որ բո­լո­րը նա­յում են իրեն, գնում էր թեթև, ասես սա­ռույ­ցի վրա­յով սա­հում էր, գլու­խը բարձր, խրոխտ, նա լեզ­վի ծայ­րը տա­նում էր կի­սա­բաց շուր­թե­րի վրա­յով, և շուր­թե­րը նռան գույն էին ստա­նում:

Ես բա­ցե­ցի ճաշ­ա­ցու­ցա­կը:

-Ի՞նչ ենք պատ­վի­րում,- հարց­րի ես:

-Չ­գի­տեմ: Իսկ ի՞նչ կա:

Աչ­քերս սա­հում էին ճաշ­ա­նուն­նե­րի վրա­յով, բայց իմ մտ­քում ոչինչ չէր մնում: Եկավ մա­տու­ցո­ղու­հին:

-Բա­րի երե­կո,- ասաց նա:- Լսում եմ ձեզ:

-Լավ ու թարմ ի՞նչ ու­նեք,- կի­սա­թեք­վե­լով նրա կող­մը, ասա­ցի ես: Իսկ հե­տո ասա­ցի.- Թա­ռա­փի խո­րո­ված կու­զե­նա­յինք, կլի­նի՞:- Մա­տու­ցո­ղու­հին գլ­խով արեց: Ես նա­յե­ցի Մա­րի­նե­ին: Մա­րի­նեն դեմ չէր ձկան խո­րո­վա­ծին:

— Մա­րի­նե, ի՞նչ ես խմե­լու:

— Մար­տի­նի կու­զե­նա­յի: Սա­ռույ­ցով:

-Իսկ ինձ հա­մար կոն­յակ բե­րեք: Եր­կու հար­յուր գրամ: Ըն­տիր կոն­յակ ու­նե՞ք:

-Ու­նենք,- ասաց մա­տու­ցո­ղու­հին:- Մոլ­դա­վա­կան: Բո­լո­րին դուր է գա­լիս:

-Հայ­կա­կան չու­նե՞ք:

-Որ­տե­ցի¯ց,- մե­ղա­վոր ժպ­տաց մա­տու­ցո­ղու­հին:

-Իսկ խա­վի­ա՞ր,- հարց­րեց Մա­րի­նեն:

-Կ­ճար­վի:

-Ու­րեմն շատ լավ,- աշ­խու­ժա­ցավ Մա­րի­նեն:- Սև խա­վի­ար շատ եմ սի­րում,- ասաց նա:- Իսկ դո՞ւ:

-Ես էլ,- ժպ­տա­ցի ես ի պա­տաս­խան, իսկ մա­տու­ցու­հուն ասա­ցի.- Այն­պես արեք, որ իմ ըն­կե­րու­հին գոհ մնա:

Մա­տու­ցո­ղու­հին ժպ­տաց, սի­րա­լիր մի հա­յացք ձգե­լով Մա­րի­նե­ին:

Երա­ժիշտ­նե­րը թուր­քա­կան ինչ­-որ եղա­նակ էին նվա­գում: Ես նա­յե­ցի երա­ժիշտ­նե­րին: «Մեր կողմն են նա­յում: Մա­րի­նե­ին»,- մտա­ծե­ցի ես առանց խան­դի զգա­ցու­մի, նա­յե­ցի Մա­րի­նե­ին:

-Ես ճիշտ չէի,- ասա­ցի ես Մա­րի­նե­ին:- Ճիշտ չէի, երբ ասա­ցի, որ չես փոխ­վել:

-Փոխ­վե՞լ եմ:

-Ա­յո: Շա¯տ: Դու հի­մա ավե­լի գե­ղե­ցիկ ես: Ուղ­ղա­կի սքան­չե­լի:

-Շ­նոր­հա­կա­լու­թյուն,- ասաց Մա­րի­նեն, կի­սա­թեք ժպի­տով մի կարճ պահ, ասես տա­րի­նե­րի խոր­քից, աչ­քե­րը կկո­ցած՝ մշուշ­ոտ հա­յաց­քով նա­յե­լով ինձ:- Գե­ղե­ցիկ է թվում ամեն բան, ին­չին սի­րով ես նա­յում:

Մա­տու­ցո­ղու­հին բե­րեց մար­տի­նին ու սառ­ցակ­տոր­նե­րը՝ պնա­կի մեջ, կոն­յա­կի կլո­րիկ սր­վակն ու ու­տես­տե­ղե­նը խնամ­քով ու ջա­նա­սի­րու­թյամբ շա­րեց սե­ղա­նին: Նա բաց արեց մար­տի­նի­ի տա­փակ շիշ­ը, Մա­րի­նե­ին մար­տի­նի լց­րեց, ինձ՝ կոն­յակ:

-Քո կե­նացն ենք խմե­լու առա­ջի­նը, Մա­րի­նե,- ասա­ցի, երբ մա­տու­ցո­ղու­հին հե­ռա­ցել էր ար­դեն:- Ես եր­բեք չեմ մո­ռա­ցել քեզ: Եր­բեք: Քո կե­նա­ցը: Ես քեզ հա­մար եկա քա­ղաք ու քո պատ­ճա­ռով էր նաև, որ գնա­ցի այս­տե­ղից,- նե­րո­ղա­միտ ժպի­տով ասա­ցի ես Մա­րի­նե­ին:- Բայց միևնույն է, քո կե­նա­ցը:

-Գի­տեմ, ես ամեն ինչ գի­տեմ, Վահ­րամ:Ես եմ մե­ղա­վոր ամեն ին­չում, մի­այն ես: Աստ­ված ինքն ան­գամ ան­կա­րող է փո­խել մեր անց­յա­լը, անց­յա­լը եր­բեք չի ան­հայ­տա­նում, այն ստ­վե­րի պես շա­րու­նակ հետևում է մեզ:

-Ես եր­բեք չեմ մո­ռա­ցել քեզ,- կրկ­նե­ցի ես:- Իմ կյանքը, ամե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, ու­րիշ ուղ­ղու­թյամբ կգ­նար, Մա­րի­նե, մի­ան­գա­մայն այլ ըն­թացք կու­նե­նար, եթե մենք չհան­դի­պե­ինք: Ամեն մի սեր էլ ինք­նին գե­ղե­ցիկ է, մի­այն թե մար­դու սր­տում, հո­գում ու էու­թյան մեջ լի­նի, այլ ոչ մի­այն գլ­խում: Սերն առանց խո­րին հար­գան­քի ու ակ­նա­ծան­քի, սեր չէ դեռևս, ես կար­ծում եմ, որ կյանքն ան­շա­հախն­դիր ու փո­խա­դարձ սի­րո վրա է հիմն­ված մի­այն, և ամե­նա­ծանր տա­ռա­պան­քը տա­ռա­պանքն է ան­փո­խա­դարձ սի­րո: Այն բա­նից հե­տո,- շա­րու­նա­կե­ցի ես և իս­կույն փո­խե­ցի խոսքս,- քո կե­նա­ցը, Մա­րի­նե:Այ­սօր­վա մեր հան­դիպ­ման կե­նա­ցը:

Խմե­ցինք, իսկ հե­տո Մա­րի­նեն ասաց.

— Իրոք, մարդ եր­ջան­կու­թյան ար­ժեքն այն կորց­նե­լուց հե­տո է մի­այն գի­տակ­ցում: Ես շատ եմ մտա­ծել այդ մա­սին, Վահ­րամ, և եկել եմ այն եզ­րա­կա­ցու­թյան, որ ար­տա­քին տես­քն աչք է շո­յում մի­այն, սիր­տը գրա­վե­լու հա­մար հո­գի է պետք: Հո­գին համր է, նա ձայն չու­նի, չի կա­րող գո­ռալ և դրա հա­մար էլ ստիպ­ված է դի­մա­նա¯լ, դի­մա­նալ¯… դի­մա­նա¯լ: Սի­րած մար­դու թե­րու­թյուն­նե­րը չես նկա­տում, իսկ չսի­րած մար­դու ար­ժա­նիք­ներն ան­գամ գրգ­ռում են: Այդ­պես է, հա­նուն կնոջ դժ­վար չէ մեռ­նե­լը, առա­վել դժ­վար է գտ­նել այն­պի­սի կնոջ, որի հա­մար ար­ժե­նար մեռ­նել: Գի­տես, մարդ սկ­սում է ծխել, որ­պես­զի ապա­ցու­ցի, որ ինքն այն­պի­սին է՝ ինչ­պի­սին բո­լո­րը, հե­տո, շատ տա­րի­ներ հե­տո, նա թող­նում է ծխե­լը, դարձ­յալ ապա­ցու­ցե­լու հա­մար, որ ին­քը նման չէ ու­րիշ­նե­րի: Ահա այդ քայ­լը՝ լա­վից դե­պի վա­տը, ինչ­պես որ խե­լո­քու­թյու­նից դե­պի հի­մա­րու­թյուն, դժ­վար չէ կա­տա­րել, ըն­դա­մե­նը մի քայլ, և դու այն­տեղ ես, հա­կա­ռակ քայլն է դժ­վար, հա­կա­ռակ քայ­լը՝ դե­պի ետ, որին եզա­կի­ներն են ըն­դու­նակ մի­այն: Էհ, Վահ­րամ, Վահ­րամ: Երաժշ­տու­թյուն լսենք: Լավ են նվա­գում:

Ես կր­կին հիշ­ե­ցի այն օրը , երբ տե­սա Մա­րի­նե­ին սու­պեր­ֆոս­ֆա­տի գոր­ծա­րա­նի կադ­րե­րի բաժ­նի վա­րիչ Ստե­փա­նի «Վոլ­գա­յում» :Հե­տո թե ինչ­պես ապ­տա­կե­ցի նրան:

-Ի՞նչ էիր մտա­ծում, — հան­կար­ծա­կի հարց­րեց Մա­րի­նեն,- մտ­քե­րի մեջ էիր, չու­զե­ցի խան­գա­րել:

-Հենց այն­պես մտա­ծում էի:

-Իսկ գի­տե՞ս, ես ին­չի մա­սին էի մտա­ծում,- հարց­րեց Մա­րի­նեն:

-Ին­չի՞ մա­սին էիր մտա­ծում,- հարց­րի:

-Մ­տա­ծում էի այն մա­սին, որ կի­նը տղա­մար­դու կո­ղոսկ­րից է ստեղծ­ված իրոք: Ոչ թե ոտ­քից, որ ստո­րաց­ված լի­նի, ոչ թե գլ­խից, որ գե­րա­զան­ցի նրան: Այլ կո­ղոսկ­րից, որ միշտ կողք-­կող­քի լի­նի տղա­մա­դու հետ` նրան հա­վա­սար: Թևի տակ, որ պաշտ­պան­ված լի­նի: Սր­տի կող­մից, որ սիր­ված լի­նի: Մտա­ծում էի նաև այն մա­սին, թե ին­չու՞ շատ հա­ճախ գե­ղե­ցիկ աղ­ջիկ­նե­րը բախտ չու­նեն:

Ես նա­յե­ցի Մա­րի­նե­ին:

-Ո­րով­հետև նրանց խա­բող­նե­րը շատ են,- նո­րից խո­սեց Մա­րի­նեն:- Դա ճշ­մա­րիտ է, որ կա­նայք ականջ­նե­րով են սի­րում: Աշ­խար­հի ամե­նա­գայ­թակ­ղիչ խոս­քե­րը նրանց են ասում, պարզ է, նրանք էլ խաբ­վում են: Մի՞­թե ճիշտ չէ:

-Երևի ճիշտ է:

Մա­տու­ցո­ղու­հին բե­րեց ձկան խո­րո­վա­ծը:

-Այս մեկն էլ խմենք քո կե­նա­ցը Վահ­րամ,- ասաց Մա­րի­նեն, այն­ու­հետև եր­կա­րուկ բա­ժա­կը դրեց սե­ղա­նին, եր­կու սառ­ցակ­տոր սա­հեց­րեց բա­ժա­կի մեջ:- Շնոր­հա­կա­լու­թյուն, որ զան­գե­ցիր: Թե մի­այն իմա­նա­յիր որ­քան դժ­վար է ապ­րել կա­րո­տով ու իմա­նա­յիր նաև, թե ինչ­քան էի ու­զում տես­նել քեզ: Քո մա­սին ոչինչ չես պատ­մում,- ասաց Մա­րի­նեն՝ նա­յե­լով ինձ:

-Ի՞նչ պատ­մեմ,- ասա­ցի ես: Որոշ ժա­մա­նակ լուռ էի:- Այս­տե­ղից գնա­ցի Քա­ջա­րան: Պղն­ձա­հան­քե­րում էի աշ­խա­տում: Մի­ա­ժա­մա­նակ սո­վո­րում էի հա­մալ­սա­րա­նում: Հա­մալ­սա­րա­նից հե­տո մի­առ­ժա­մա­նակ թեր­թում, այ­նու­հետև գրա­կան ամ­սագ­րում էի աշ­խա­տում, այժմ հան­րա­պե­տա­կան թեր­թում եմ աշ­խա­տում: Կարճ կեն­սագ­րու­թյուն ու­նեմ:

-Կր­կին ու նո­րից խմենք մեր հան­դիպ­ման առ­թիվ:- Ես իմ ըմ­պա­նա­կը մո­տեց­րի Մա­րի­նե­ի բա­ժա­կին:- Իմ և քո կե­նա­ցը, Մա­րի­նե,- առանց ըմ­պա­նա­կը ետ քաշ­ե­լու, ասա­ցի ես: Ես շա­րու­նակ նա­յում էի Մա­րի­նե­ի կի­սա­բաց շուր­թե­րին:- Իմ կյան­քը միշտ լց­ված է եղել քե­զ­նով, Մա­րի­նե: Բա­ռերն ավե­լորդ են թվում եր­բեմն, երբ քեզ մոտ է նա, ում տեն­չում է սիրտդ, ով ջեր­մաց­նում ու լու­սա­վո­րում է հո­գիդ, որին ոչ մի­այն խե­լաց­նոր կեր­պով սի­րում ես, այլև ամեն ակն­թարթ նո­րից­նոր ու առա­վել ուժ­գին ես սի­րա­հար­վում: Սե­րը մի կա­խար­դանք է, որին ոչ բնու­թյու­նը կա­րող է հաղ­թել, ոչ աղ­քա­տու­թյու­նը և ոչ էլ ժա­մա­նա­կը, և պետք է այն­պես սի­րել, որ­պես­զի, անց­նե­լով հա­զար գե­ղեց­կու­հու կող­քով, ուշք չդարձ­նես նրան­ցից ոչ ոքի: Ահա այդ­պես էի սի­րում ես քեզ, Մա­րի­նե: Դու իմ առա­ջին սերն էիր, աստ­վա­ծա­յին իմ սր­բու­թյու­նը մաք­րա­մա­քուր ..

-Պետք չէ, Վահ­րամ,- առանց հա­յաց­քը բարձ­րաց­նե­լու, ասաց Մա­րի­նեն, հե­տո նա­յեց ինձ հոգ­նած ու վշ­տա­բեկ:- Դու իմ մա­սին ոչինչ չգի­տես,- ասաց նա:- Ես բո­լո­րո­վին էլ այն­պի­սին չեմ, ինչ­պի­սին դու ես կար­ծում: Ես այն Մա­րի­նեն չեմ, Վահ­րամ: Ասեմ քեզ, կա հինգ բան, որ ետ բե­րել անհ­նա­րին է՝ նե­տած քա­րը, աս­ված խոս­քը, չօգ­տա­գործ­ված հնա­րա­վո­րու­թյու­նը, ժա­մա­նա­կը, որ բաց է թողն­ված և սե­րը, որ կորց­րել ես ընդ­միշտ: Նախ­կին Մա­րի­նեն այլևս չկա,- Մա­րի­նեն թույլ ժպ­տաց:- Այն Մա­րի­նեն մնաց տա­րի­նե­րի խոր­քում:

-Խ­մենք,- ես մի ում­պով խմե­ցի կոն­յա­կը:

-Ա­մեն ինչ սկս­վեց այն ապ­տա­կից,- քիչ հե­տո ասաց Մա­րի­նեն:- Մե­ղա­վոր էի: Զգում էի, որ մե­ղա­վոր եմ, բայց, միևնույն է, չէի ու­զում քեզ տես­նել: Նա ինձ ասաց, որ աշ­խա­տան­քի կըն­դու­նի կադ­րե­րի բաժ­նում, իր մոտ: Այո, ես նրա հետ հան­դի­պում էի, իսկ քեզ ոչինչ չէի ասում: Մայրս է մե­ղա­վոր, ես մինչև հի­մա էլ նրան նե­րել չեմ կա­րո­ղա­նում:

-Ձեր հարևանու­հին ինձ ամեն ինչ պատ­մեց քո մա­սին: Սու­պեր­ֆոս­ֆա­տի դեպ­քից հե­տո եր­կու օր անց եկել էի ձեզ մոտ, սիրտս չէր դի­մա­նում, ու­զում էի հան­դի­պել քեզ: Բայց դու չկա­յիր: Նա պա­տա­հա­բար տե­սավ ինձ, պատ­մեց ամ­բող­ջը: Եվ ես որոշ­ե­ցի գնալ, հե­ռա­նալ այս­տե­ղից:

-Ս­տե­փա­նի հետ էի,- կրկ­նեց Մա­րի­նեն: Մե­քե­նա­յով մինչև ուշ երե­կո ման էր ածում քա­ղա­քից դուրս: Ասում էր՝ սի­րում է ինձ, դեռ շատ վա­ղուց, ասում էր: Եվ եթե ես լքեմ իրեն, ասում էր նա, ապա ինքն իրեն մի­ան­գա­մայն դժ­բախտ կզ­գա: Նա խո­սում էր ու խո­սում: Ամեն ինչ լավ կլի­նի, ասում էր, կսո­վո­րես: Բաք­վի բժշ­կա­կան ինս­տի­տու­տում ծա­նոթ ու­նեմ, ասում էր, ըն­դու­նել կտամ: Մի խոս­քով, ամեն ինչ վճռ­ված էր: Գի­տես, սերն իրա­վամբ աստ­վա­ծա­յին պարգև է և այն պետք է գնա­հատ­վի ըստ ար­ժա­նվույն ու աստ­վա­ծա­յին վսե­մու­թյամբ: Այն իրե­նից հե­տո պետք է թող­նի այն­պի­սի քնք­շա­լից հիշ­ո­ղու­թյուն­ներ՝ գե­ղե­ցիկ սի­րա­տա­ծու­թյան, ջենտլ­մե­նա­կան վար­վե­լաձևի, առա­տա­ձեռ­նու­թյան ու ան­բա­սիր ըմբռ­նո­ղու­թյան մա­սին, որ կինն այլ ընտ­րան­քի ցան­կու­թյուն չու­նե­նա բնավ ու, եթե, աստ­ված չա­նի, մտ­քովն ան­գամ անց­նի, չկա­րո­ղա­նա նմա­նը գտ­նել: Դու հաս­կա­նո՞ւմ ես ինձ:

Ես նրան, իհար­կե, հաս­կա­նում էի:

-Սե­րը ծն­վում է սր­տում, ար­տա­ցոլ­վում աչ­քե­րում ու ապ­րում արարք­նե­րում:- Մա­րի­նեն ուշ­ա­դիր նա­յեց ինձ, ասես փոր­ձե­լով հաս­կա­նալ ՝ իր ասա­ծի իմաս­տը հաս­նո՞ւմ է ինձ արդ­յոք:

-Հե­տո՞,- ասա­ցի ես, հե­ռուն գնա­ցող իր մտ­քե­րից նրան վե­րա­դարձ­նե­լով մեր խո­սակ­ցու­թյա­նը::

-Շատ էի բար­կա­ցած քեզ վրա,- շա­րու­նա­կեց Մա­րի­նեն:- Ապ­տա­կի հա­մար շատ էի բար­կա­ցած: Հի­մա էլ որ հիշ­ում եմ, վատ եմ զգում: Բո­լո­րի ներ­կա­յու­թյամբ: Քո մա­սին ձգ­տում էի չմ­տա­ծել: Իսկ հե­տո այլևս չտե­սա քեզ: Մի­այն մի ան­գամ, չգի­տեմ ով էր, ասաց, որ գնա­ցել ես քա­ղա­քից: Բայց և այն­պես հե­տա­գա­յում հո­գուս խոր­քում ինչ­-որ տեղ ցավ էի զգում քեզ հա­մար: Մե­ղա­վոր էի զգում ինձ:

Ես ծխա­խոտ վա­ռե­ցի:

-Իսկ հե­տո ըն­դուն­վե­ցի ինս­տի­տուտ,- մի­ան­գա­մից ասաց Մա­րի­նեն,- ոչ բժշ­կա­կան, իհար­կե: Առևտու­րը չէր ձգում, թո­ղե­ցի տեխ­նի­կու­մը, ըն­դուն­վե­ցի քի­մի­ա­յի ինս­տի­տուտ: Այդ բնա­գա­վա­ռում էլ աշ­խա­տում եմ:

-Իսկ նա՞: Ստե­փա­նը: Ի՞նչ եղավ:

-Շու­տով ու­ղար­կե­ցին Մոսկ­վա՝ սո­վո­րե­լու: Գնա­լիս եկավ կան­չեց,  դուրս եկանք: Խնդ­րում էր, որ սպա­սեմ: Կս­պա­սեմ, ասա­ցի: Հինգ կո­պե­կա­նոց գցեց ծո­վը: Ասում էր, երբ հինգ կո­պե­կա­նոց ես գցում ծո­վը, ան­պայ­ման բա­րե­հա­ջող ետ ես գա­լիս:

Մա­րի­նեն լռեց:

-Խ­միր,- ասա­ցի ես:- Մեր ան­ցած օրե­րի կե­նա­ցը:

-Այս­քան ինձ չի կա­րե­լի, -ա­սաց Մա­րի­նեն:- Բայց խմում եմ: Ուխ­տա­վո­րի երկ­յու­ղա­ծու­թյամբ խմում եմ մեր ան­դարձ, մեր ան­ցած, մեր կո­րած օրե­րի կե­նա­ցը: Ես հա­ճա­խա­կի գի­տե՞ս ինչ եմ հիշ­ում,Վահ­րամ, մեր այն համբ­յու­րը ձեր ան­տա­ռում՝ հորդ անձրևից հե­տո: Քո մի­ա­միտ մաք­րու­թյունն այն­պես էր գե­րել ինձ, որ ես հա­մար­յա թե հա­մա­ձայն էի ամեն ին­չի: Ի¯նչ լավ էին, ի¯նչ թարմ էին վար­դե­րը:

Ես նա­յե­ցի նրան: Նա ար­տաս­վում էր:

-Գ­նանք պա­րե­լու,- ես կի­սա­բարձ­րա­ցա տե­ղից:- Այս­քան տա­րի­ներ քեզ հետ չեմ պա­րել:

-Գ­նանք:

Սկ­սե­ցինք պա­րել: Ես իմ կրծ­քին զգում էի նրա մարմ­նի փխ­րուն ջեր­մու­թյու­նը, իմ ռուն­գե­րում նրա ոս­կե­զօծ մա­զե­րի բուր­մունքն էր, նրա ողորկ պա­րա­նո­ցի մա­նուշ­ա­կա­բույ­րը: Իմ գլուխն ասես պտտ­վում էր պա­րի պտույտ­նե­րի հետ, ու չգի­տե­ի՝ կոն­յա­կի՞ց էր, թե՞ Մա­րի­նե­ի այդ­քան մո­տի­կու­թյու­նից:

-Մա­րի­նե,- կա­մա­ցուկ, ասես Մա­րի­նեն հան­կարծ քնից կարթ­նա­նա, շշն­ջում էի ես:- Դու իմն էիր: Ես քեզ խե­լա­հե­ղո­րեն սի­րում էի: Ին­չո՞ւ ամեն ինչ այս­պես ստաց­վեց:

Մա­րի­նեն չէր պա­տաս­խա­նում:

-Ախր ին­չո՞ւ այս­պես դա­ռավ: Ին­չո՞ւ,- ասա­ցի ես՝ Մա­րի­նե­ին սեղ­մե­լով իմ կրծ­քին:

-Կար­ծում ես՝ ես գի­տե՞մ,- տխ­րա­ձայն ասաց Մա­րի­նեն, գլու­խը սեղ­մե­լով իմ ու­սին:- Հե­տաքր­քիր է, ին­չո՞ւ կյանքն այն­պես է դա­սա­վոր­ված, որ ինչ հար­կա­վոր է, քիչ է պա­տա­հում, ինչ որ պետք չէ՝ կա ամեն քայ­լա­փո­խի:

Նվա­գը վեր­ջա­ցավ: Կր­կին նս­տե­ցինք սե­ղա­նի մոտ: Ես կան­չե­ցի մա­տու­ցո­ղու­հուն:

-Ի՞նչ սի­գա­րետ ու­նեք,- հարց­րի:

-Իսկ ի՞նչ եք ու­զում:

-«Պառ­լա­մենտ»:

-Հի­մա կբե­րեմ,- ասաց մա­տու­ցո­ղու­հին:

Մա­րի­նեն նա­յեց ինձ: Եր­կար նա­յում էր, հե­տո ասաց.

-Չե՞ս ամուս­նա­ցել, Վահ­րամ:

-Ա­մուս­նա­ցել եմ,- ստե­ցի ես, Մա­րի­նե­ից փախց­նե­լով հա­յացքս:

-Չ­գի­տե­ի,- տ­խուր ասաց Մա­րի­նեն:- Վա­ղո՞ւց:

-Վա­ղուց,- ասա­ցի ես՝ դարձ­յալ առանց Մա­րի­նե­ին նա­յե­լու:

Մա­տու­ցո­ղու­հին բե­րեց ծխա­խո­տը:

-Եվ սի­րո՞ւմ եք իրար,- մտա­խոհ հարց­րեց Մա­րի­նեն:

-Չ­գի­տեմ:- Ես նոր սի­գա­րետ վա­ռե­ցի:- Առ­հա­սա­րակ չեմ ծխում,- ասա­ցի ես:- Մի­այն երբ խմում եմ: Ու­զո՞ւմ ես:

-Տուր:- Մա­րի­նեն սի­գա­րետ վերց­րեց:

«Ճշ­մա­րիտ է, նախ­կին Մա­րի­նեն չկա այլևս,- դառ­նու­թյամբ մտա­ծում էի ես, նա մնա­ցել է տա­րի­նե­րի խոր­քում, հե­ռու:»:

-Հե­տո՞,- հան­կարծ ասա­ցի ես:- Դու բո­լորն ինձ պատ­միր: Ինչ քեզ հետ եղել է:

-Ինչ է, ու­զում ես գրե՞լ,- քմ­ծի­ծա­ղեց Մա­րի­նեն՝ ծխից մշուշ­ված աչ­քե­րով մի ակն­թարթ նա­յե­լով ինձ:

-Դի­ցուքև:

-Խոր­հուրդ չէի տա: Իմ կյան­քը չի տե­ղա­վոր­վի թեր­թում: Ինձ հետ այն­քա¯ն բան է եղել:

-Չեմ գրի: Ին­չո՞ւ գրել,- ժպ­տա­ցի ես ու փոր­ձե­ցի կա­տա­կել:- Միևնույն է, դու հա­յե­րեն կար­դալ չգի­տես:

-Կ­սո­վո­րեմ,- Մա­րի­նեն նույն­պես ժպ­տաց:

-Դու պատ­միր ինձ բո­լո­րը,- կր­կին ասա­ցի ես:- Բո­լո­րը, ինչ եղել է: Սպա­սե­ցի՞ր նրան:

-Ո՞ւմ:

-Ս­տե­փա­նին:

-Սկզ­բում սպա­սում էի: Հե­տո ինձ ասա­ցին, որ նա շա­տե­րի հետ է ման եկել ու թո­ղել:- Մա­րի­նեն լռեց, այդ­պես լուռ մնաց եր­կար:- Բայց ահա մի օր,- շա­րու­նա­կեց նա,- հիշ­ում եմ, արևոտ օր էր, ավե­լի ճիշտ՝ իրիկ­նա­մուտ էր, արևը մայր չէր մտել դեռ, փո­ղո­ցի մի մասն արևի մեջ էր դեռ, մյու­սը՝ ստ­վե­րի: Ահա այդ արևի մի­ջով գա­լիս եմ, և հան­կարծ մե­կը տնկ­վում է կող­քիս՝ հե­ծա­նի­վի վրա, ժպ­տե­րես, սև մա­զա­փուն­ջը ճա­կա­տին, որ նա գլ­խի թեթև շար­ժու­մով շա­րու­նակ ետ էր նե­տում, ու ասում է. «Ես քեզ ինչ­-որ տեղ տե­սել եմ»:

-Ես քեզ ինչ­-որ տեղ տե­սել եմ,- ասաց տղան, առանց հե­ծա­նի­վից իջ­նե­լու:

Մա­րի­նեն նա­յեց նրան, չէր ու­զում պա­տաս­խա­նել, բայց տղան ժպ­տում էր բա­րե­հո­գի ժպի­տով, և նա ասաց.

-Ես այն­տեղ հա­ճա­խա­կի եմ լի­նում:

-Իսկ գե­ղեց­կու­հու անու­նն ինչ­պե՞ս է,- հարց­րեց տղան՝ շա­րու­նա­կե­լով ճա­նա­պար­հը:- Իմ անու­նը, օրի­նակ, Ար­մեն է:

Մա­րի­նեն չպա­տաս­խա­նեց, առանց տղա­յին նա­յե­լու, գնում էր, իսկ տղան ձեռք չէր քաշ­ում, հե­ծա­նի­վով գա­լիս էր կող­քից:

-Այդ­քան բա­րի, այդ­քան գե­ղե­ցիկ, այդ­քան լա­վի­կը,- շա­րու­նա­կեց տղան,- ու այդ­քան նե­ղաց­կոտ:

-Իսկ ին­չո՞ւ նե­ղաց­կոտ,- հան­կարծ ասաց Մա­րի­նեն ու նա­յեց տղա­յին, որի դեմ­քից չէր իջ­նում ժպի­տը:

-Ո­րով­հետև բարև չտ­վի, նե­ղա­ցար,- ժպ­տաց տղան:

Մա­րի­նեն նույ­նիսկ չկա­րո­ղա­ցավ պա­հել ժպի­տը:

-Հա­րա­զատ մար­դիկ պետք է իրար հետ դու-­ով խո­սեն,- ասաց տղան:

-Մենք ի՞նչ հա­ա­զատ ենք որ,- զար­ման­քով ասաց Մա­րի­նեն:- Ես ձեզ կյան­քում տե­սած չկամ ան­գամ:

-Դա նշա­նա­կու­թյուն չու­նի,- ասաց տղան,- այ­սու­հետև ամեն օր տես­նե­լու ես: Դու դեռ կսի­րա­հար­վես ինձ:

Մա­րի­նեն կող­քանց նա­յում էր նրան, ու նո­րից ժպի­տը չէր կա­րո­ղա­նում պա­հել:

-Հաս­տատ բան եմ ասում,- շա­րու­նա­կեց տղան,- սի­րա­հար­վե­լու ես: Ես խոս­քը քա­մուն տվող­նե­րից չեմ: Ու­զո՞ւմ ես գրազ գանք:

-Բայց դուք շատ եք ինք­նա­հա­վան,- ասաց Մա­րի­նեն ժպ­տա­լով,- այդ­պես չի կա­րե­լի:

-Իսկ դո՞ւ,- ասաց տղան ու նո­րից նրա ամ­բողջ դեմ­քը ողող­վեց բա­րե­հո­գի ժպի­տով:- Քո գե­ցե­ղիկ աչ­քե­րում և խո­րա­ման­կու­թյուն կա և մի փոքր էլ մե­ծամ­տու­թյուն:

-Մի՞­թե,- ասաց Մա­րի­նեն:

-Ա­յո: Ի դեպ, քեզ նման գե­ղե­ցիկ աղ­ջիկ­նե­րը՝ երկր­պա­գու­նե­րով շր­ջա­պատ­ված, հազ­վա­դեպ են մե­նակ լի­նում,- ասաց տղան,- բայց շատ հա­ճախ վեր­ջում մնում են մի­այ­նակ: — Նա արագ փո­խեց խոս­քը:- Դու ամեն օր կա­թո՞վ ես լվաց­վում,- հարց­րեց նա:

-Ին­չո՞ւ կա­թով,- զար­մա­ցավ Մա­րի­նեն:

-Չ­գի­տեմ,- ասաց տղան:- Երևի կա­թով ես լվաց­վում, որ այդ­պես սի­րուն ես:

-Ոչ, վար­դաջ­րով եմ լվաց­վում,- ծի­ծա­ղեց Մա­րի­նեն: Նա չէր ու­զում ծի­ծա­ղել, չէր ու­զում ժպ­տալ, չէր ու­զում նա­յել տղա­յին, բայց չէր ստաց­վում. նա­յում էր, ժպ­տում: Ձայնն էլ այն­պես հա­ճե­լի էր: Մա­րի­նե­ի ժպի­տը, հա­վա­նո­րեն, քա­ջա­լե­րում էր տղա­յին, նա հե­ծա­նի­վը նս­տած դան­դաղ պտ­տում էր ոտ­նակ­նե­րը՝ աշ­խա­տե­լով ոչ առաջ ընկ­նել, ոչ՝ ետ:

-Ես քեզ դուր եմ գա­լիս,- ասաց տղան: -Ես դա զգում եմ:

-Ի՞նչ,- ծի­ծա­ղեց Մա­րի­նեն:

Հա­սել էին Մա­րի­նե­ենց տա­նը: Մա­րի­նեն ցան­կա­ցավ մտ­նել շքա­մուտք: Բայց տղան հե­ծա­նի­վով փա­կել էր շքա­մուտ­քը: Եվ դարձ­յալ դեմ­քից չէր իջ­նում ժպի­տը:

-Ինչ­պես տես­նում եմ, շատ եք ու­րախ,- ասաց Մա­րի­նեն:

-Իսկ ինչ է, դա դուր չի՞ գա­լիս ձեզ,- ա­սաց տղան: Նա մեկ դու-­ով էր խո­սում, մեկ անց­նում էր դուք­-ի:

-Դուր է գա­լիս, ին­չու չէ,- պա­տաս­խա­նեց Մա­րի­նեն, նա­յե­լով նրան:

-Այդ դեպ­քում ամուս­նա­ցիր ինձ հետ,- հան­կարծ ասաց տղան:

-Ա­ռանց սի­րո՞,- խա­ղի մեջ մտավ Մա­րի­նեն:

-Հե­տո կսի­րես,- ժպ­տաց տղան:

-Հե­տո՝ ե՞րբ,- հարց­րեց Մա­րի­նեն:

-Հենց որ ամուս­նա­նաս:

-Իսկ դո՞ւ,- ակա­մա ինքն էլ դու-­ի անց­նե­լով ասաց Մա­րի­նեն:

-Ես հի­մա էլ սի­րում եմ:

-Մի՞­թե: հենց առա­ջին հա­յաց­քի՞ց,- ժպ­տաց Մա­րի­նեն:

-Ա­յո,- պա­տաս­խա­նեց տղան:- Սեր՝ առա­ջին հա­յաց­քից: Դա ամե­նա­մա­քուրն է: Մնա­ցա­ծը դա­տարկ բան է: Բայց այս էլ կա, որ ինչ­քան շատ ես սի­րում , այն­քան շատ ես տա­ռա­պում:

-Կ­յան­քի կար­գին փորձ ու­նես, ինչ­պես տես­նում եմ,- ասաց Մա­րի­նեն:

-Ի­հար­կե,- ժպ­տաց տղան,- բայց ոչ ոք ինձ դուր չի գա­լիս,- ավե­լաց­րեց նա:- Քեզ­նից բա­ցի: Դու լավն ես, իսկ մա­զերդ՝ ոնց որ ոս­կեջ­րած, ձայնդ էլ ան­չափ բա­րի է: Ասես լեռ­նա­յին գե­տա­կի կար­կաչ:

-Իսկ եթե սխալ­վո՞ւմ ես,- ասաց Մա­րի­նեն:- Ես շատ վատն եմ, չա­րը:

-Եվ ո՞վ կհա­վա­տա քեզ,- ասաց տղան:- Դու չգի­տես քեզ, ինձ­նից հարց­րու, ես քեզ պես աղ­ջիկ չեմ տե­սել կյան­քում:

-Քո ամ­բողջ կյանքն առջևում է դեռ,- ասաց Մա­րի­նեն ժպ­տա­դեմ:- Դեռ շատ կտես­նես: Դու դեռ երե­խա ես:

-Ե­րե­խա ես գտել,- ծի­ծա­ղեց տղան:- Բա­նակ գնա­ցած­-ե­կած տղա եմ, ինչ երե­խա: Երե­խա­նե­րը ման­կա­պար­տե­զում են լի­նում:Նոր եմ եկել բա­նա­կից: Այս ամ­սին:

-Դա ինձ չի վե­րա­բե­րում,- լուրջ դեմք ըն­դու­նե­լով ասաց Մա­րի­նեն:-Հե­ծա­նի­վը քաշ­եք, տա­նը սպա­սում են ինձ:

-Պա­տաս­խա­նեք իմ հար­ցին, հե­տո,- ասաց տղան:

-Ի՞նչ հարց,- ու­սե­րը թոթ­վեց Մա­րի­նեն:

-Կա­մուս­նա­նա՞ք ինձ հետ:

-Հենց հի­մա՞,- ծի­ծա­ղեց Մա­րի­նեն:- Սպա­սեք գնամ մորս ասեմ՝ նոր: Առանց նրա հա­մա­ձայ­նու­թյան ան­հար­մար է:

-Որ չգաս՝ կփախց­նեմ,- ասաց տղան:- Հաս­տատ:

-Այս հե­ծա­նի­վո՞վ,- կր­կին ծի­ծա­ղեց Մա­րի­նեն:

Տղան ճա­նա­պար­հից մի կողմ քաշ­եց հե­ծա­նի­վը:

-Գ­նա,- մռայլ ասաց նա:- Չեմ խան­գա­րի:

Մա­րի­նեն արագ բարձ­րա­ցավ աս­տի­ճան­նե­րով, բայց չգի­տես ին­չու, մտա­ծում էր տղա­յի մա­սին: «Վի­րա­վոր­վեց»,- մտա­ծեց նա: Նա նույ­նիսկ ցան­կա­ցավ ետ դառ­նալ, նե­րո­ղու­թյուն խնդ­րել: Բայց ետ չդար­ձավ: Մյուս օրը տղան նո­րից եկավ: Դարձ­յալ երե­կո­յան դի­մաց: Առանց հե­ծա­նի­վի: Մա­րի­նեն խո­հա­նո­ցի պա­տու­հա­նից տե­սավ նրան: Դուրս եկավ: Ան­ցած օր­վա նման չէր. տղան հա­մար­յա չէր ժպ­տում:

-Այս գիշ­եր չեմ քնել,- ասաց նա:

-Ին­չո՞ւ,- հարց­րեց Մա­րի­նեն:

-Ձեր մա­սին էի մտա­ծում,- ասաց տղան՝ ասես չհա­մար­ձակ­վե­լով նա­յել Մա­րի­նե­ին:

Այդ­պես սկ­սե­ցին հան­դի­պել Մա­րի­նեն ու Ար­մե­նը:

Շահու­մյանի  Սառնա­ղբ­­յու­ր   գյու­ղից էր: Ծնող­ներն այն­տեղ էին, գյու­ղից էր բա­նակ գնա­ցել: Ամուս­նա­ցած եղ­բայր ու­ներ Սում­գա­յի­թում, նրա մոտ էր ապ­րում: Բա­նա­կից նոր էր եկել, չէր գրանց­վել դեռ: Հե­տո գրանց­վեց, աշ­խա­տան­քի մտավ: Տրամ­վա­յի հավաքակայանում էր աշ­խա­տում: Եվ ահա մի օր նա եղ­բոր հետ եկավ Մա­րի­նե­ենց տուն: Մա­րի­նե­ին չէր ասել, ու­զում էր հա­ճե­լի անակն­կալ մա­տու­ցել: Մա­րի­նե­ի սիրտն ասես կանգ առավ, երբ նրանք ներս մտան: Իր և Ստե­փա­նի ին­տիմ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի մա­սին նա ոչինչ չէր ասել Ար­մե­նին: Դա մտա­տան­ջում էր նրան: «Ի՞նչ անել,- մտա­ծում էր Մա­րի­նեն,- ինչ­պե՞ս բա­ցատ­րել նրան»: Որոշ­եց ասել: Ոչ այդ օրը, իհար­կե: Մյուս օրը Ար­մե­նը զան­գեց, առա­ջար­կեց կի­նո գնալ, սա­կայն Մա­րի­նեն չու­զեց: Նա ու­զում էր Ար­մե­նին պատ­մել բո­լո­րը: Այն մա­սին, թե ինչ­պես մի ան­գամ, երբ ին­քը դեռ ինե­րորդ դա­սա­րա­նում էր, երե­կո­յան ուշ իրենց մոտ եկավ Ստե­փա­նը: Մայրն այդ օրը հեր­թա­պա­հում էր հի­վան­դա­նո­ցում: «Կարևոր բան ու­նեմ ասե­լու»,-ա­սաց նա: Մա­րի­նեն բաց արեց դու­ռը և վա­խե­ցած սեղմ­վեց պա­տին: Ստե­փա­նը խմած էր, աչ­քե­րը վառ­վում էին չա­րա­գուշ­ակ փայ­լով: «Դու իմը կլի­նես,- ասաց այն ժա­մա­նակ Ստե­փա­նը,- դու մի­այն ինձ պի­տի պատ­կա­նես, լսո՞ւմ ես, և այն էլ այ­սօր, հենց հի­մա»: Մա­րի­նեն չհասց­րեց ան­գամ ճչալ, Ստե­փա­նը մի­ան­գա­մից գր­կեց նրան, առաջ հրե­լով տա­րավ դե­պի բազ­մո­ցը: Մա­րի­նեն դի­մադ­րում էր: Նրանք բազ­մո­ցին չհա­սան, Ստե­փա­նը կոպ­տո­րեն նրան գցեց հա­տա­կին, պատռ­տեց շո­րե­րը:

Մա­րի­նեն ու­զում էր Ար­մե­նին պատ­մել, որ Ստե­փա­նը բռ­նի ու­ժով տի­րեց իրեն, ու­զում էր ամեն ինչ բա­ցատ­րել նրան, բայց վեր­ջին պա­հին, չգի­տես ին­չու, ասաց.

-Մինչև քեզ մե­կի հետ հան­դի­պել եմ:Ստե­փան է անու­նը: Մենք պի­տի ամուս­նա­նա­յինք:

-Հե­տո՞,- ցածր ասաց Ար­մե­նը: Ձայնն ասես ինչ­-որ հե­ռա­վոր տե­ղից էր գա­լիս: Թվում էր հի­մա կընդ­հատ­վի շն­չա­ռու­թյու­նը:

-Մենք նրա հետ պի­տի ամուս­նա­նա­յինք,- շա­րու­նա­կեց Մա­րի­նեն:-Սա­կայն: սա­կայն մինչև հար­սա­նիք չս­պա­սե­ցինք: հի­մա­րու­թյուն, երե­խա­յու­թյուն էր դա: իսկ հար­սա­նի­քից եր­կու օր առաջ նրա մե­քե­նան վթա­րի են­թարկ­վեց, և նա զոհ­վեց:

Մի պահ Ար­մե­նը նս­տել էր ան­շարժ, այ­տամ­կանն էր մի­այն ցնց­վում շա­րու­նակ: Հե­տո ծանր վեր կա­ցավ տե­ղից, գնաց: Գնում էր գլ­խի­կոր, առանց ետ նա­յե­լու: Մա­րի­նեն նա­յում էր նրա ետևից ու չգի­տեր ինչ անել: Իսկ հե­տո լաց եղավ: Եր­կար ու դա­ռը լաց եղավ Մա­րի­նեն:

-Իսկ հե­տո՞,- առանց Մա­րի­նե­ին նա­յե­լու, հարց­րի ես:-Այդ­պես էլ գնա՞ց:

-Ոչ,- պա­տաս­խա­նեց Մա­րի­նեն:- Սի­րում էր: Մի շա­բա­թից եկավ:

Մի շա­բաթ հե­տո Ար­մե­նը եկավ անթ­րաշ, աչ­քե­րը կարմ­րած: Լռին նա­յում էր Մա­րի­նե­ին, ինչ­պես հա­վա­տաց­յա­լը սր­բա­պատ­կե­րի:

-Չեմ կա­րող առանց քեզ,- ասաց նա,- սի­րում եմ, չեմ կա­րող, ուժ չու­նեմ:

Նո­րից սկ­սե­ցին հան­դի­պել Մա­րի­նեն ու Ար­մե­նը: Նոր տար­վա նա­խօր­յա­կին Ար­մե­նը աշ­խա­տան­քից ու­ղիղ գնաց Մա­րի­նե­ենց մոտ: Տա­նը մի­այն Մա­րի­նեն էր:

-Մի տուն եմ գտել,- ասաց Ար­մենն ու­րախ տրա­մադ­րու­թյամբ:- Կապ­րենք վար­ձով, մինչև բնա­կա­րան կտան: Խոս­տա­ցել են:

Առանց հար­սա­նի­քի, երաժշ­տու­թյան ամուս­նա­ցան: Ամեն ինչ լավ էր, աշ­խա­տա­վարձն Ար­մե­նը ստա­նում, մինչև վեր­ջին կո­պե­կը բե­րում էր Մա­րի­նե­ին: Մա­րի­նեն նույն­պես աշ­խա­տում էր: Հաշ­վա­ռող էր տրամ­վա­յի հա­վա­քա­կա­յա­նում: Երեք ամիս էր, ինչ մի­ա­սին էին, պլա­նա­վո­րում էին, թե ուր գնան ամա­ռը:

-Կգ­նանք մեզ մոտ, Շահու­մյան,-   ասում էր Ար­մե­նը:- Երկ­րագն­դի վրա մեր Սառնա­ղբ­­յու­ր  գյու­ղի պես գյուղ չկա: Հորդահոս գետակ­նե­րով,   բարձր, մինչև երկինք հասնող Դոտսար ու Ալհրակ սա­րե­րով ու ան­տառ­նե­րով շր­ջա­պատ­ված, ծա­ղիկ­նե­րի ու վար­դե­րի մեջ կո­րած:  Ինչպես որ հայկական բոլոր տեղանուններն այդ կողմերում՝  ադրբեջանցիներն, ասում էր, փոխել են նաև մեր գյուղի անունը, Բուզլուխ են կոչում, իսկ Ալհրակ լեռ­ը՝ Քյափազ:

        Քա­ղա­քում էր ապ­րում նա, բայց հո­գով գյու­ղի հետ էր, շա­րու­նակ գյու­ղից էր խո­սում, գյու­ղի սա­րե­րից, աղբ­յուր­նե­րից: Այն­տեղ էր անց­կաց­րել ման­կու­թյու­նը, ավար­տել միջ­նա­կար­գը: Իսկ Ստե­փա­նի մա­սին չէր խո­սում: Թե­պետ Մա­րի­նեն զգում էր, որ նա հա­ճա­խա­կի էր մտա­ծում այդ մա­սին: Մտա­ծում էր, տանջ­վում, բայց ոչինչ չէր ասում: Ար­մե­նի գլ­խի մեջ ամուր նս­տած էր իր և Մա­րի­նե­ի միջև կանգ­նած մի եր­րոր­դի ստ­վե­րը: Եվ նա չէր կա­րո­ղա­նում սր­տից հա­նել դա: Տանջ­վում էր, զգում էր դա Մա­րի­նեն, բայց ի՞նչ կա­րող էր անել: Մի­այն մի ան­գամ Ար­մենն ասաց.

-Իմ գլ­խից դուրս չի գա­լիս այն, որ մե­կը պա­րկել է քեզ հետ, Մա­րի­նե, ան­կող­նում գր­կել է քո մերկ ու­սե­րը, սի­րո խոս­քեր է ասել, համ­բու­րել է քո հրաշք մար­մի­նը, շուր­թե­րը: Ես կգժ­վեմ:- Դեմ­քը ձեռ­քե­րով ծած­կած էր խո­սում, և մատ­նե­րը դեմ­քի վրա ասես դո­ղում էին:

-Այդ մա­սին այլևս խոսք չլի­նի, խնդ­րում եմ,- ասաց Մա­րի­նեն: — Ես հաս­կա­նում եմ քեզ, Ար­մեն, բայց խնդ­րում եմ, չխո­սես այդ մա­սին: Նա չկա:

-Լավ,- ցածր ասաց Ար­մե­նը: Ու այլևս չխո­սեց: Իսկ գար­նան մի օր, ապ­րի­լի կե­սե­րին էր, Ար­մե­նը ուշ եկավ տուն: Խմած էր: Ձեռ­քին բա­նա­լի կար, բայց ին­քը չբա­ցեց դու­ռը: Եր­կար սեղ­մեց դռան զան­գը: Մա­րի­նեն բա­ցեց դու­ռը և տե­սավ նրան՝ շեմ­քին կանգ­նած, ոնց որ երեք օր­վա անք­նու­թյու­նից՝ աչ­քե­րը լի­ո­վին կարմ­րած: Նա­յեց նա Մա­րի­նե­ին ու­ղիղ, անք­թիթ: Եվ Մա­րի­նեն նե­րըմբռ­նո­ղա­բար հաս­կա­ցավ. որ նա ամեն ինչ գի­տի: «Ստե­փանն է ասել»,- իս­կույն ան­ցավ Մա­րի­նե­ի մտ­քով:

Չէր սխալ­վում Մա­րի­նեն: Իրոք Ստե­փանն էր ասել: Նա Ար­մե­նին կանգ­նեց­րել էր փո­ղո­ցում ու հենց մե­քե­նա­յից հարց­րել. «Ինչ­պե՞ս է Մա­րի­նեն, նա չի՞ կա­րո­տում ինձ»: «Իսկ դու ո՞վ ես»,- շվա­րած հարց­րել էր Ար­մե­նը: «Իրեն հարց­րու,- ծի­ծա­ղել էր Ստե­փա­նը:- Մենք Մա­րի­նե­ի հետ հա­ճե­լի օրեր շատ ենք անց­կաց­րել իմ բնա­կա­րա­նում: Ասա Ստե­փա­նը բարևում է»: Նա­յեց Մա­րի­նեն ու հաս­կա­ցավ ամեն ինչ: Իսկ Ար­մե­նը ներս մտավ, առանց մի խոս­քի, լռին ան­ցավ սեն­յակ: Մա­րի­նեն մտել էր խո­հա­նոց ու սիրտ չէր անում գնալ նրա մոտ: Վեր­ջա­պես սիրտ արեց, ներս մտավ: Ար­մենն ար­դեն կա­պել էր ճամպ­րու­կը:

-Հար­սա­նի­քից եր­կու օր առաջ մե­ռած­նե­րը հա­րու­թյուն են առել,- ասաց Ար­մե­նը խուլ, հա­զիվ լսե­լի ձայ­նով:- Ու­րեմն խա­բել ես ինձ: Եվ հի­մա եր­կու­սով ինձ վրա ծի­ծա­ղում եք երևի:

Մա­րի­նեն մնա­ցել էր կանգ­նած, խոսք չէր գտ­նում ասե­լու, ար­տաս­վում էր մի­այն: Ար­մե­նը ճամպ­րու­կը վերց­րեց, դուրս եկավ:

-Ամ­բողջ մի տա­րի մե­նակ էի,- հա­ռա­չեց Մա­րի­նեն:- Հե­տո նո­րից եկա մե­րոնց մոտ: Մայրս հետս չէր խո­սում, եղ­բայրս փոքր էր: Ան­տա­նե­լի էր:

Ես մոխ­րա­մա­նի մեջ հանգց­րի ծխա­խո­տը:

-Պատ­միր,- ասա­ցի ես:-Հե­տո՞, այլևս չե­կա՞վ:

-Ոչ: Այս­տեղ մի ըն­կեր ու­ներ, անու­նը Սեյ­րան: Ավ­տո­բու­սի վրա էր աշ­խա­տում: Գնա­ցի նրա մոտ, վերց­րի հաս­ցեն՝ քա­ղաք Վոլժսկ: Իսկ որ­տեղ էր այդ Վոլժս­կը՝ պատ­կե­րա­ցում ան­գամ չու­նե­ի:

-Լց­նե՞մ բա­ժակ­նե­րը,- վերց­նե­լով շիշ­ը, ասա­ցի ես:

-Հե­րիք է: Դու խմիր, եթե ու­զում ես: Ես չեմ ու­զում: Ասա, թող սուրճ բե­րեն:

Ես մոտ կան­չե­ցի մա­տու­ցո­ղու­հուն, խնդ­րե­ցի, որ սուրճ բե­րի:

-Սուր­ճը կոն­յա­կով շատ հա­ճե­լի է,- ասա­ցի ես:- Մի գա­վաթ սուր­ճին ՝մի քա­նի գրամ կոն­յակ:- Ես կոն­յակ լց­րի սուր­ճի մեջ:

Սուրճն իրոք լավ էր կոն­յա­կով: Մա­րի­նե­ին նույն­պես դուր եկավ: Լուռ երաժշ­տու­թյուն էինք լսում:

-Գ­նա­ցիր այն­տե՞ղ, Վոլժսկ,- եր­կար լռու­թյու­նից հե­տո հարց­րի ես:

-Ա­յո,- ասաց Մա­րի­նեն, ցածր հա­ռա­չեց:-Գ­նա­ցի:

-Դու, ինչ է, սի­րո՞ւմ էիր նրան:

-Չ­գի­տեմ: Եր­բեք չեմ մտա­ծել այդ մա­սին:

Մա­րի­նեն եր­բեք չէր մտա­ծել այդ մա­սին՝ սի­րո՞ւմ է Ար­մե­նին, թե ոչ: Պար­զա­պես ըն­տե­լա­ցել էր նրան: Բա­ցի այդ, նա իրեն մե­ղա­վոր էր զգում: «Պետք է սկզ­բից ասե­ի ճշ­մար­տու­թյու­նը»,- մտա­ծում էր Մա­րի­նեն: Նրան թվաց, թե Ար­մե­նի հա­մար հեշտ կլի­ներ, եթե ինքն ասեր, որ Ստե­փա­նը չկա: «Հար­սա­նի­քի, վթար­վե­լու մա­սին զուր հնա­րե­ցի,- մտա­ծում էր Մա­րի­նեն ու ինքն իրեն հու­սադ­րում,- ոչինչ, կգ­նամ, կբա­ցատ­րեմ, կհաս­կա­նա»: Արդ­յու­նա­բե­րա­կան փոք­րիկ քա­ղաք էր Վոլժս­կը, Կա­զա­նից մի հար­յուր կի­լո­մետր այն կողմ: Ձյու­նը մինչև գոտ­կա­տեղ էր հաս­նում: Մա­րի­նեն գտավ տու­նը: Երկ­հար­կա­նի փայ­տե շենք էր, շեն­քի բա­կում մե­կին հարց­րեց, ասաց, որ, այո, այս­տեղ է ապ­րում, ցույց տվեց լու­սա­մու­տը, ասաց, որ երկ­րորդ հար­կի ձախ դուռն է : Լույ­սը վառ­վում էր: Մա­րի­նե­ի սիր­տը ան­հան­գիստ խփում էր: Հուզ­վում էր: Բարձ­րա­ցավ, սեղ­մեց դռան զան­գը:

-Ո՞վ է,- հարց­րին դռան ետևից:

Սիր­տը դարձ­յալ ան­հան­գիստ խփում էր, թվում էր հի­մա կընկ­նի:

Դու­ռը կի­սա­բաց­վեց, և ռուս մի կին՝ մոտ 30-35 տա­րե­կան, Մա­րի­նե­ին ոտից գլուխ չա­փե­լով ասաց.

-Ո՞ւմ եք ու­զում:

-Ար­մե­նը տա՞նն է,- հարց­րեց Մա­րի­նեն:

-Ար­մե՞­նը:- կնոջ աչ­քե­րը ման­րա­ցան, նա քիչ լռեց, հե­տո ասաց.- Իսկ դուք ո՞վ եք:

-Բա­րե­կա­մու­հին,- ասաց Մա­րի­նեն:

-Տա­նը չէ,- զն­նե­լով Մա­րի­նե­ին, ասաց նա:- Երկ­րորդ հեր­թի է աշ­խա­տում:

Եվ հաս­կա­ցավ Մա­րի­նեն, որ ամուս­նա­ցել է Ար­մե­նը, և ու­ժով պա­հեց իրեն, որ չփղձ­կա, աս­տի­ճան­նե­րի բազ­րի­քից բռ­նե­լով, դան­դաղ իջավ, բո­լո­րը ինձ­նից փախ­չում են, մտա­ծում էր, և նրա սիր­տը լաց էր լի­նում: Աս­տի­ճան­նե­րով իջ­նե­լիս մի ան­գամ էլ ետ նա­յեց. ան­ծա­նոթ կի­նը դեռ կանգ­նած էր դռ­նե­րի արան­քում: Մա­րի­նեն նա­յեց նրան, այդ կինը, իհար­կե, ամեն ինչ հաս­կա­ցել էր, կա­րող է նույ­նիսկ գի­տեր Մա­րի­նե­ի մա­սին: Ար­ցունք­ներն ան­դա­դար հո­սում էին Մա­րի­նե­ի այ­տերն ի վար:

-Եվ այդ­պես էլ չտե­սա՞ր նրան,- հարց­րի ես եր­կար լռու­թյու­նից հե­տո:

-Ոչ,- ար­ձա­գան­քեց Մա­րի­նեն:- Այլևս չտե­սա: Ես նրան եր­բեք չեմ մե­ղադ­րում: Նա մե­ղա­վոր չէր, ես խա­բե­ցի նրան:

-Իսկ Ստե­փա՞­նը:- նո­րից հարց­րի ես՝ ծխա­խոտ վա­ռե­լով:- Նրան նույն­պե՞ս այլևս չտե­սար:

-Տե­սա,- դա­ռը ժպ­տաց Մա­րի­նեն:- Հենց կա­յա­րա­նում:

Մա­րի­նեն Ստե­փա­նին տե­սավ դեռևս վա­գո­նի բաց հար­թա­կից: Ասես հե­ռագ­րել էր, որ դի­մա­վո­րեր:

-Ս­տե­փան,- կան­չեց Մա­րի­նեն:

Ստե­փա­նը տե­սավ նրան, ձեռ­քով ող­ջու­նեց:

-Դու այս որ­տե­ղի՞ց ես գա­լիս,- հապշ­տապ մո­տե­նա­լով հարց­րեց Ստե­փա­նը:

Մա­րի­նեն չպա­տաս­խա­նեց նրա հար­ցին:

-Իսկ դու ի ՞նչ ես անում այն­տեղ:

-Մի ծա­նոթ տղա կա, Մոսկ­վա ճա­նա­պար­հե­ցի:

-Ինձ կտա­նե՞ս տուն,- հարց­րեց Մա­րի­նեն:

-Մեծ հա­ճույ­քով,- ձեռ­քե­րը տա­րա­ծեց Ստե­փա­նը: Մա­րի­նե­ի մա­սին Ստե­փանն ամեն ինչ գի­տեր, հե­տաքրքր­վել էր:

-Գ­նանք ինձ մոտ,- ասաց Ստե­փա­նը:- Սուրճ կխ­մենք, երաժշ­տու­թյուն կլ­սենք: Նոր ձայ­նապ­նակ­ներ ու­նեմ:

Տա­նը չգի­տե­ին, որ Մա­րի­նեն եկել է, իսկ իր հա­մար ար­դեն միևնույն էր:

-Գ­նանք,- ասաց Մա­րի­նեն:

Սկ­սե­ցին կր­կին հան­դի­պել: Լավ էր վար­վում Մա­րի­նե­ի հետ: Աշ­խարհն առանց բա­րի հո­գի­նե­րի չէ, մտա­ծում էր Մա­րի­նեն, իսկ Ստե­փա­նի մա­սին լսած­նե­րին այլևս չէր հա­վա­տում: Նույ­նիսկ չնա­խա­տեց, թե ին­չո՞ւ իրենց հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի մա­սին պատ­մել էր Ար­մե­նին: «Սի­րում է ինձ,- մտա­ծում էր նա,- դրա հա­մար է երևի պատ­մել»: Ասում էր, որ միշտ սի­րել է Մա­րի­նե­ին, սի­րում է ու կսի­րի ընդ­միշտ: Սա­կայն ինչ­-որ բա­նից վա­խե­նում էր նա, չէր ու­զում զագս գնալ Մա­րի­նե­ի հետ: Ին­չի՞ց էր վա­խե­նում՝ Մա­րի­նեն չէր հաս­կա­նում: Բայց շու­տով ամեն ինչ պարզ­վեց: Երե­խով էր Մա­րի­նեն: Ստե­փա­նը չկար, նա մի քա­նի օրով գոր­ծուղ­ման էր մեկ­նել Մոսկ­վա: Մի շա­բաթ հե­տո եկավ: Իս­կույն զան­գեց Մա­րի­նե­ին: Ասաց, որ շատ է կա­րո­տել: Հրա­վի­րեց իր մոտ՝ տուն: Մա­րի­նեն հա­մոզ­ված էր, որ նա ու­րա­խու­թյու­նից պի­տի խեն­թա­նա՝ լսե­լով երե­խա­յի մա­սին: Սա­կայն այդ­պես չե­ղավ, նա Մա­րի­նե­ի հրճ­վա­գին նո­րու­թյունն ըն­դու­նեց սառ­նո­րեն, ավե­լին՝ գույ­նը գցեց: «Բաք­վում ըն­տա­նիք ու­նեմ, ասաց, խնդ­րում եմ ինձ չխայ­տա­ռա­կես, Մա­րի­նե:»:

Մա­րի­նե­ի ոտ­քերն ըն­կավ, ան­կապ­-ան­կապ խո­սում էր, աղա­չում: Ծա­նոթ գի­նե­կո­լոգ ու­ներ, Մար­նե­ին տա­րավ նրա մոտ: Բժիշ­կը հա­մա­ռում էր: «Ռիս­կի դի­մել չեմ կա­րող,- ասում է,- նա այլևս երե­խա ու­նե­նալ չի կա­րող, դուք հաս­կա­նու՞մ եք դա»: Հե­տո նրանք եր­կար ինչ­-որ խո­սում էին: Բժիշ­կը հա­մա­ձայ­նեց: Լաց եղավ Մա­րի­նեն: Երա­նե­լի անուրջ­նե­րով տար­ված՝ ինչ­քան էր երա­զել երե­խա­յի մա­սին: Նրան միշտ թվում էր, թե երբ ամուս­նա­նա՝ ան­պայ­ման տղա է ու­նե­նա­լու, շեկ մա­զե­րով, գե­ղե­ցիկ: Պատ­կե­րաց­նում էր, թե ինչ­պես պետք է հագց­նի, ինչ ձևի պի­տի սան­րի մա­զե­րը: Նույ­նիսկ անուն էր դրել՝ Ալեն: Մի ակն­թար­թում հիշ­եց այդ բո­լո­րը Մա­րի­նեն ու լաց եղավ: Բժիշկն ու­զում էր հանգս­տաց­նել նրան, ինչ­-որ բա­ներ էր ասում, իսկ Մա­րի­նեն ոչինչ չէր լսում, չէր կա­րո­ղա­նում ըմբռ­նել, թե ինչ էր ասում բժիշ­կը: Մտ­քում հայ­հո­յում էր բո­լո­րին՝ և° ծնող­նե­րին, որ իրեն աշ­խարհ են բե­րել, հատ­կա­պես հո­րը, որ իբր խան­դում էր, բա­ժան­վեց մո­րից՝ իրեն և փոքր եղ­բո­րը թող­նե­լով նրա մոտ, գնաց ամուս­նա­ցավ ու­րիշ­ի հետ և ապ­րում էր Մի­ջին Ասի­ա­յում՝ Սա­մար­ղան­դում: Գու­ցե ամեն ինչ այդ­պես չս­տաց­վեր, մտա­ծում էր Մա­րի­նեն, եթե նրանք չբա­ժան­վե­ին, Ստե­փա­նին հայ­հո­յեց և Ար­մե­նին, որ թո­ղեց իրեն ու գնաց Վոլժսկ. «Որ ինձ չէ­իր առ­նե­լու, չէ­իր ամուս­նա­նա­լու ինձ հետ,- մտո­վի ասում էր նա Ստե­փա­նին,- ին­չո՞ւ այն գիշ­եր այն­պես վար­վե­ցիր ինձ հետ:»: Եվ կա­տա­ղու­թյու­նից ու ինքն իրեն խղ­ճա­լուց լաց էր լի­նում Մա­րի­նեն:Նույ­նիսկ ցան­կա­նում էր վերջ տալ կյան­քին: Եվ ոչ ոքի չէր ու­զում հան­դի­պել, ոչ ոքի հետ չէր ու­զում խո­սել:

Մա­րի­նեն լռեց: Ես չէի բարձ­րաց­նում հա­յացքս, չէի նա­յում Մա­րի­նե­ին:

-Չգ­նա՞նք,- ասաց Մա­րի­նեն:- Սուր­ճը խմիր, դուրս գնաք:

Դր­սում օդը սառն էր: Թեթև քա­մի էր, և լու­սի­նը ճոճ­վում էր ջրե­րի վրա: Զբո­սայ­գու նս­տա­րան­նե­րը զբաղ­ված էին, մենք դան­դաղ քայ­լում էինք ծա­ռու­ղի­նե­րով ու լուռ էինք:

Ծո­վի ան­ծայ­րա­ծիր մա­կերևույ­թը մուգ կա­նա­չա­վուն չէր հի­մա, այլ լի­ո­վին գորշ՝ մի­ա­խառն­ված սևին, որ հե­ռա­նա­լով՝ խա­վա­րում ձուլ­վում էր երկն­քին: Հեռ­վում, ծո­վի ետևից լու­սինն ար­դեն բարձ­րա­ցել, անար­գել սա­հում էր աս­տեղ­նա­զարդ մա­քուր եր­կինքն ի վեր՝ առաջ­վա պես լու­սա­վո­րե­լով այս ու այն­տեղ ցցաս­յու­նե­րի վրա սևին տվող ձկ­նոր­սա­կան ինք­նաշ­են տախ­տա­կա­մած­նե­րը:

-Ին­չո՞ւ պատ­մե­ցի,- կա­մա­ցուկ ասաց Մա­րի­են:

Դա­դար:

-Ին­չո՞ւ հիշ­ե­ցի այս­քա­նը,- տխ­րու­թյամբ ավե­լաց­րեց նա:

Դա­դար:

-Սա իմ կյանքն է, լավ-­վատ՝ իմն է:

Նո­րից դա­դար:

-Ես քեզ պատ­մե­ցի իմ կյան­քը,- խո­սեց նա, առանց նա­յե­լու իմ կող­մը:- Ավե­լի շուտ՝ մի կտոր իմ փոշ­ոտ կյան­քից:

Հա­ռաչ: Մի քա­նի վայրկ­յան մտո­րում:

Գլ­խի սո­վոր շար­ժու­մով Մա­րի­նեն ետ գցեց ճա­կա­տին ըն­կած մա­զե­րը:

-Ես քեզ ճիշտ ասա­ցի, Վահ­րամ, — կր­կին խո­սեց Մա­րի­նեն:- Իմ կյան­քը թեր­թում չի տե­ղա­վոր­վի, չփոր­ձես գրել: Ես թեթևամ­տո­րեն վե­րա­բեր­վե­ցի կյան­քին, և կյանքն ար­ժա­նին հա­տու­ցեց ինձ: Ինձ նման­նե­րի մա­սին ճշ­մա­րիտ է աս­ված, որ մենք հազ­վա­դեպ ենք մե­նակ լի­նում, բայց շատ հա­ճախ վեր­ջում մնում ենք մի­այ­նակ: Եվ եթե, բան է, գրես, գրիր, որ, այո, ես էի մե­ղա­վո­րը: Ես չկա­րո­ղա­ցա պահ­պա­նել այն սր­բա­սուրբ զգաց­մուն­քը, որ տա­ծում էիր իմ հան­դեպ: Մի­այն մի ան­գամ է տր­վում այն կյան­քում: Իսկ հե­տո այլևս այն չէ: Ծա­նո­թա­նում ես, հան­դի­պում, խո­սում ես, կար­ծես թե դուր է գա­լիս, թվում է նույ­նիսկ, թե սի­րում ես ար­դեն: Բայց դա մի­այն թվում է, որով­հետև ժա­մա­նա­կի հետ անց­նում է այդ սեր կոչ­վա­ծը, և դու նո­րից ու վերս­տին զգում ես, որ դա չէր իս­կա­կան սե­րը: Ես այս­պես եմ կար­ծում, Վահ­րամ, եթե դու քո վար­քով ի զո­րու չէ­իր պա­հե­լու նրան, ով քեզ սր­տանց դուր էր գա­լիս ու քո բախտն էր՝ տր­ված ի վե­րուստ, ապա կյան­քը կս­տի­պի քեզ, որ դու մինչև վերջ զղ­ջաս ու լուռ մոր­մոք­վես քո հի­մար քայ­լի հա­մար: Ին­չո՞ւ ենք եր­բեմն կյան­քում կու­րա­նում,- որոշ դա­դա­րից ետո ավե­լաց­րեց նա:- Ին­չո՞ւ ենք մի­այն հե­տո հաս­կա­նում, թե ով էր ար­ժա­նի և ում ընտ­րե­ցինք:

Մա­րի­նեն լուռ էր, մտ­քե­րի հետ:

-Ծ­խա­խոտ տուր,- ասաց նա:

Ես ծխա­խո­տա­տու­փը պար­զե­ցի, որ­պես­զի Մա­րի­նեն սի­գա­րետ վերց­նի: Հե­տո ինք­նա­լու­ցի­չը վա­ռած պա­հե­ցի, մինչև նա կկպց­ներ սի­գա­րե­տը և լույ­սի մեջ մի կարճ պահ տե­սա Մա­րի­նե­ի վշ­տա­հար դեմ­քը: «Իսկ հի­մա որ­տե՞ ղ է Ստե­փա­նը»,- մտա­ծում էի ես:

-Իսկ ես Ստե­փա­նին տես­նում եմ,- հան­կարծ ասաց Մա­րի­նեն, և ես ակա­մա նա­յե­ցի նրան:- Նոր բնա­կա­րան է ստա­ցել մեր փո­ղո­ցում: Ինչ­-որ բարձր տեղ է աշ­խա­տում: Հա­ճա­խա­կի եմ տես­նում՝ շա­բաթ կամ կի­րա­կի օրե­րին: Ըն­տա­նի­քը բե­րել է Բաք­վից, եր­կու տղա ու­նի: Անց­նում եմ նրանց կող­քից, իսկ նա գլուխն ան­գամ չի բարձ­րաց­նում, որ ինձ նա­յի: Կնոջ հետ թևան­ցուկ քայ­լում են, ու երբ հան­կարծ տես­նում է ինձ, իս­կույն թող­նում է կնոջ թևը: Կինն ինձ, իհար­կե, չգի­տի: Ու ես միշտ մտա­ծում եմ, թե եր­բեմն ի¯նչ նվաստ, մանր, չն­չին ու ողոր­մե­լի են տղա­մար­դիկ:- Նա կար­ճատև դա­դար տվեց:- Ես կար­ծում եմ,- քիչ անց ասաց նա,- որ առ­հա­սա­րակ դիպ­վա­ծա­կան երևույթ­ներ չեն լի­նում: Այս աշ­խար­հում ամեն ինչ կամ փոր­ձու­թյուն է, կամ պա­տիժ, կամ շնորհ, կամ էլ, ասենք, նա­խան­շան, և մեր կյան­քում հայտն­վող յու­րա­քանչ­յուր ոք ան­կաս­կած որևէ ազ­դե­ցու­թյուն է ու­նե­նում մեզ վրա: Ոմանք մեզ սո­վո­րեց­նում են իմաս­տուն լի­նել, կա­րո­ղա­նալ նե­րել, լի­նել եր­ջա­նիկ և ու­րա­խա­նալ բաց­վող ամեն մի նոր օր­վա հա­մար: Ոմանք սո­վո­րեց­նում են լի­նել ավե­լի ու­ժեղ, իսկ ոմանք էլ ընդ­հան­րա­պես չեն սո­վո­րեց­նում, ուղ­ղա­կի կոտ­րում են մեզ, սա­կայն դրա­նից էլ մենք փորձ ու տո­կու­նու­թյուն ենք ձեռք բե­րում՝ դի­մա­կա­յե­լու հե­տա­գա ար­հա­վիրք­նե­րին: Ըստ երևույ­թին, անհ­րա­ժեշտ է ամեն մե­կին գնա­հա­տել յու­րո­վի ու գի­տակ­ցել, որ, եթե նա հայտն­վել է քո կյան­քում, ապա դա այդ­պես էլ պետք է լի­ներ, որով­հետև, իրոք, պա­տա­հա­կան ոչինչ չկա այս կյան­քում:- Մա­րի­նեն նա­յեց ժա­մա­ցույ­ցին:- Հան­կարծ կուշ­ա­նաս ավ­տո­բու­սից:

-Ժա­մա­նակ շատ կա դեռ,- պա­տաս­խա­նե­ցի ես:

-Լ­սիր Վահ­րամ, լի­ներ, այն­պես լի­ներ, որ հետ գնա­յին օրե­րը,- երազ­կոտ ասաց Մա­րի­նեն:- Հետ գնա­յին, ու մենք կր­կին լի­նե­ինք այն­տեղ, գյու­ղից վեր՝ ձեր այն ան­տա­ռա­կում, հիշ­ո՞ւմ ես, ես կար­միր շո­րով էի, հա­մա­տա­րած լռու­թյուն էր մեր շուր­ջը, թեթև հո­վից օրոր­վում էին ծա­ղիկ­նե­րը, ծա­ռե­րի արան­քից խոր եր­կինքն էր երևում, ձեր գյուղն էր լավ երևում, ու նաև, հիշ­ում եմ, քիչ հեռ­վում բա­ցատ կար, այդ բա­ցա­տը, ուր արևի վեր­ջին շո­ղե­րը վառվ­ռում, հուրհ­րա­տում էին արա­հե­տի վրա:

        Լուսնկա այդ երեկո, նայելով  Մա­րի­նեին, ե­ս  զարմանքով մտածեցի այն մասին , որ   այն  ժ­ամանակ, շ­ատ տա­րի­ներ առաջ­, նա նույնպես   կարմիր  շ­որ էր  հագ­ած,  և որ նա հիմա այս  հան­դի­պանը     հատուկ կար­միր  շ­ջա­զգեստով   էր  եկել,  որպեսզի      վերստին  հիշ­եցնի  ինձ  վա­ղնուց  անցած  երանելի  այն  հին   օրերը  մե­ր  գյու­ղում :

-Այո, այն­պես  լի­ներ, մենք նո­րից սկ­սե­ինք հան­դի­ պել,- շ­արունակեց  նա: —  Առաջ­վա պես ան­տեղ­յակ աշ­խար­հի ցա­վե­րին՝ ան­հոգ շր­ջե­ինք ձեր հանդ ու սա­րե­րում, թա­փա­ռե­ինք այս փո­ղոց­նե­րում, բայց մի­այն լի­ներ՝ օրե­րը հետ գնա­յին: Թող լրագ­րող չլի­նե­իր, թող հա­սա­րակ բան­վոր լի­նե­իր այս­տեղ, ինչ­պես այն ժա­մա­նակ, մի­այն լի­ներ՝ հետ գնա­յին օրե­րը: Բայց հնա­րա­վոր չէ,- տխ­րու­թյամբ ասաց Մա­րի­են:- Օրե­րը հետ չեն գնա:

Հա­սել էինք նրանց շենքին:  Ես վերև նա­յե­ցի:

-Ձե­րոնք չեն քնել դեռ,- ասա­ցի ես:- Ձեր լույ­սը վառ­վում է:

Մա­րի­նեն եր­կար նա­յում էր ինձ: Ան­թար­թափ նա­յում էր, հե­տո ասաց.

-Կա թի­թեռ­նի­կի մի տե­սակ, որ մի օր է ապ­րում ըն­դա­մե­նը: Ոս­կե թևիկ­նե­րով մի թի­թեռ­նիկ ապ­րեց մի ամ­բողջ օր, և այդ օրը ամ­պոտ էր, շա­րու­նակ անձրև էր տե­ղում:

Որ­տե՞ղ էի լսել ես այդ պատ­մու­թյու­նը՝ հիշ­ել չկա­րո­ղա­ցա:

-Ան­ցավ ոս­կե թևիկ­նե­րով թի­թեռ­նի­կի բա­ժին օրը,- շա­րու­նա­կեց Մա­րի­նեն,- և ոս­կե թևիկ­նե­րով թի­թեռ­նիկն այդ­պես էլ չի­մա­ցավ, որ օրե­րը լի­նում են նաև արևոտ, աշ­խար­հը լց­ված է լի­նում ցն­ծուն ձայ­նե­րով: Իր կար­ճատև կյանքն այդ­պես ապ­րեց փոք­րիկ թի­թեռ­նի­կը:- Մա­րի­նեն կր­կին նա­յեց ինձ:- Ոս­կե թևիկ­նե­րով այդ թի­թեռ­նի­կը ես եմ, Վահ­րամ,- հա­ռա­չան­քով ասաց նա, հե­տո ավե­լաց­րեց.- Գո­նե եր­բեմն արի: Այս ժա­մա­նակ, գար­նա­նը:

Կիսամթան մեջ ես գտա Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը:

-Դու դեռ հիշ­ո՞ւմ ես մեր սե­րը,- ասա­ցի ես, և իմ ձայ­նը դո­ղաց:

-Ի՞ նչ է նշա­նա­կում՝ հիշ­ում ես,- ասաց Մա­րի­նեն վհատ:- Մինչև չգա վա­ղը, դժ­վար թե մարդ հաս­կա­նա, թե ինչ­քան լավ էր այ­սօր: Եվ ինչ­քան քիչ բան է պետք, Վահ­րամ, որ­պես­զի մարդ իրեն զգա եր­ջա­նիկ և ինչ­քան շատ բան՝ որ­պես­զի դժ­բախտ չզ­գա իրեն: Ադա­մի մա­սին ի՞նչ է ասում Մարկ Տվե­նը: Այն, որ Ադա­մը մարդ էր, և որ նրա բաղ­ձա­լի ցան­կու­թյու­նը դրախ­տի ծա­ռի խն­ձորն էր, ոչ թե նրա հա­մար, որ այն խն­ձոր էր, այլ նրա հա­մար, որ այն ար­գել­ված էր: Այո,- դառ­նո­րեն ավե­լաց­րեց նա- հեռ­վից երևի ամեն ինչ է քաղցր թվում: Մարդ սի­րո խո­րու­թյու­նը կորց­նե­լուց հե­տո է զգում մի­այն: Բայց ի՞նչ օգուտ դրա­նից, ամեն ինչ կո­րած է հի­մա:

«Մեր ան­ցած օրե­րից մենք ոչինչ չենք վերց­նում մեզ հետ,- մտա­ծե­ցի ես: -Ո­չինչ չենք վերց­նում՝ հիշ­ո­ղու­թյուն­նե­րից բա­ցի,,»:

Եվ հան­կարծ վերևի հար­կե­րից մե­կում ինչ­-որ մե­կը մի­աց­րեց մագ­նի­տո­ֆո­նը կար­միր Գու­ցե նույ­նիսկ մագ­նի­տո­ֆոն չէր դա, գու­ցե ռա­դի­ո­ըն­դու­նիչ կամ հե­ռուս­տա­ցույց էր: Բայր դա չէր կարևորը: Կարևորը երաժշ­տու­թյունն էր ու եր­գը: Ես ինք­նա­բե­րա­բար սեղ­մե­ցի Մա­րի­նե­ի ձեռ­քը, և մենք վերև նա­յե­ցինք:

Դա մեր մո­ռաց­ված երգն էր, այն եր­գը, որ տա­րի­ներ առաջ լսել էինք ես ու Մա­րի­նեն՝ գյու­ղա­կան մեր հին ակում­բում: Առաջ­վա պես տղան, աղջ­կա կող­մից լք­ված, վշ­տա­բեկ եր­գում էր այն մա­սին, որ ին­քը քայ­լում է այն բո­լոր վայ­րե­րով, ուր իրենք եղել են մի­ա­սին, եր­դում­ներ էին տվել սի­րո և հի­մա դա­տարկ­ված է իր հո­գին ու փշր­ված է ար­դեն սիր­տը, և այլևս ոչինչ­-ո­չինչ չի սփո­փի իրեն՝ ամեն ինչ կո­րած է ան­դարձ:

— Կբացվի նոր գարուն, նոր սեր,

Կծաղկեն ծաղիկները ալ,

Չեն բացվի տերևները այն,

Որ անցած աշնանը մեռան,-

կա­մա­ցուկ ար­տա­սա­նեց Մա­րի­նեն՝ սեղմ­վե­լով ինձ:- Հիշ­ո՞ւմ ես, Վահ­րամ,- ասաց նա դող­դո­ջուն ձայ­նով:

-Հիշ­ում եմ,- պա­տաս­խա­նե­ցի ես՝ շո­յե­լով Մա­րի­նե­ի ցոր­նա­գույն մա­զե­րը:

-Եվ հի­մա դա­տարկ­վել է իմ հո­գին,- դարձ­յալ կա­մա­ցուկ ասաց Մա­րի­նեն,- ու փշր­ված է ար­դեն իմ սիր­տը, և այլևս ոչինչ­-ո­չինչ չի սփո­փի ինձ՝ ամեն ինչ կո­րած է ան­դարձ:

-Մա­րի­նե:

— Ո­չինչ մի ասա, Վահ­րամ: Խնդ­րում եմ:Ոչինչ ինձ պետք չէ: ոչ խղ­ճա­հա­րու­թյուն, ոչ կա­րեկ­ցանք:- Մթու­թյան մեջ շո­ղա­ցին Մա­րի­նե­ի ար­ցունք­նե­րը:- Մի­այն եր­կու-­ե­րեք տա­րին մի ան­գամ, եթե կա­րող ես, արի: Եվ եր­բեմն հիշ­իր քո նախ­կին Մա­րի­նե­ին: Իսկ հի­մա գնա,- ան­կա­րող պա­հե­լու ար­ցունք­նե­րը, ասաց Մա­րի­նեն:- Քեզ  բա­րի ճա­նա­պարհ:  

Մի  երկու քայլ  չարած,  ես  ակամաբար  ետ նայեցի.     լուսնալույսով  թեթևակի  լուսավորված  ցավատանջ   դեմքով ՝  նա լուռ կանգնել  էր կիսամութ բակում: 

Հեռ­վում, ասես տա­րի­նե­րի հե­ռու խոր­քից, կա­րո­տա­բաղձ ու տխ­րա­ծոր կան­չում էին շո­գե­քարշ գնացք­նե­րը: