ԼԵՎՈՆ  ԱԴՅԱՆ

Ռ ՈՒ Ս     Հ Ա Ր Ս Ը 

(Վեպ)          

ԳԼՈՒԽ  ՔՍԱՆՉՈՐՍԵՐՈՐԴ

– Տեսնում եմ, դու ամբողջը հասցրել ես անել: Նույնիսկ` մի քիչ էլ ողբալ, – ասաց Արսենը` մտնելով սենյակ:

Ելենան նետվեց նրա գիրկը` բացականչելով.

– Ո՞ւր էիր: Ինչ ասես, որ չեմ մտածել: Դե՛, ո՞ւր էիր:

– Ամեն տեղ, Լենա, ամեն տեղ եղել եմ: Ճանապարհին կպատմեմ: Ճամպրուկները պատրա՞ստ են: – Նա նայեց սենյակի անկյունին: – Հրա­շալի է: Իսկ հիմա վերցրու քոնը, դա թեթև է և գնա փողոց, այնտեղ մեզ սպասում է տնօրենի «Ուազիկը»: – Նկատելով, որ Ելենան տատանվում է, Արսենը հանգստացրեց նրան: – Մի՛ վախենա, բակում ոչ ոք չկա, և խոսակցություններ չեն լինի: Ես ծնողներիս հետ զրուցել եմ: Ամեն ինչ լավ կլինի: Չնայած, լա՛վ, միասին դուրս գանք: – Նա վերց­րեց երկու ճամպրուկները: – Դու ոչինչ չե՞ս մոռացել:

Բակում իսկապես ոչ ոք չկար: Ելենան նստեց դիրեկտորական «Ուա­զիկը», վարորդը` Ալյոշան, ճամպրուկները տեղավորեց բեռնա­խցի­կում: Ճռճռացնելով զսպակները` «Ուազիկը» լքեց բակը և հասավ  շրջադարձին: Ելենան հետ շրջվեց, նայեց հեռացող տան կողմը և սրտում խորին   ցավ զգաց. այնտեղ, երկհարկ  տան ետևում, ծառերի տակ  հազիվ նկատելի, կանգնել էին Արսենի ծնողները, վշտալի, գուցեև արտասվալից՝  նայում  էին մեքենայի հետևից:

Վարորդն արագացրեց ընթացքը, և մեքենան արագորեն սլացավ անմարդ փողոցներով:

Ելենան, մտքերի մեջ խորասույզ,  փորձում էր  պատկերացնել, թե ինչ է տե­ղի ունեցել Արսենի ու նրա ծնողների միջև, որ այդպես լուռ, առանց վիճաբանության, ինչը  անբնական էր սպասել, համա­ձայ­նեցին, կամ գուցե հաշտվեցին հայրական տնից որդու հեռանալու հետ: Բայց այդպես էլ ոչ մի խելամիտ բացատրություն չգտավ, իսկ հարց­նել Արսենին չէր համարձակվում: Երևի չէր էլ կարողանա հարցնել, եթե  նույնիսկ համարձակվեր: Արսենը նստել էր Ալյոշայի կողքին և դժկամությամբ պատասխանում էր երիտասարդ ու  հետաքրքրասեր վարորդի հար­ցե­րին: Ետնամասում նստած՝ Ելենան մերթընդմերթ կիսադեմից նայում էր  ամուսնուն, տեսնելով,  որ  գնալով նրա դեմքն  ավելի ու ավելի է մռայլվում, և վերջապես, Ալյոշայի հերթական հարցից հետո նա չդիմացավ,  ասաց բարկացած.

– Ալյոշա՛, արի՛ մի քիչ լռիր…

Տղան վիրավորված լռեց և կենտրոնացված սկսեց նայել ճա­նապարհին:

Գյուղից դուրս գալիս Արսենը խնդրեց թեքվել դեպի ծայրամաս, որտեղ գերեզմանուտն էր: Մի քանի րոպեից մեքենան կանգ առավ  գերեզմանոցային ցանկապատի դիմաց: Արսենը դուրս եկավ, ապա հարցական նայեց Ելենային:

–  Կարելի՞ է ես էլ գամ, – անվստությամբ հարցրեց Ելենան:

– Արի:

Նրանք քայլում էին գերեզմանաթմբերի ու հուշարձանների կող­քով, և այն բանից, թե որքան վստահ էր քայլում Արսենը՝  առանց հետ նայելու, գնալով ուղիղ  դեպի Գրիշիկի գերեզմանը, Ելենան հասկացավ, որ նա  արդեն եղել է այստեղ:

Նրանք լուռ կանգնեցին գերեզմանի առաջ, նայելով հասարակ գորշ քարին:        Ձվաձև լուսանկարից իրենց էր նայում հավերժ  ժպտացող Գրիշիկը` իր անհնազանդ գիսախռիվ մազերով:   

Ելենան խոնարհվեց,   շուրթերով հպվեց սառը լուսանկարին, խորունկ ցավով մտածելով այն մասին, որ ընդմիշտ բաժանվում է նրանից և հուզմունքը ալիք տվեց նրա կրծքում: Արսենը, ձգվելով մինչև նրա ուսը, ասաց խռպոտ ձայնով.

– Գնանք, Ելենա:

Ելենան արցունքներից մշուշված աչքերով  մի անգամ էլ նայեց ետ և քայլեց Արսենի ետևից:   

Երբ շրջանի սահմաններից դուրս եկան, Ելենան սարսափեց. ո՞ւր են գնում, ո՞ւմ մոտ, որտե՞ղ պիտի ապրեն, ի՞նչ միջոցներով, ինչո՞վ պի­տի զբաղվեն: Մինչ այդ պահը բոլոր այդ հարցերը նրան այնքան էլ խորությամբ չէին անհանգստացնում: Հավանական է, այն պատ­ճա­ռով, որ մինչ այդ նա ապրում էր` Արսենի վերադարձին սպասե­լով: Աշխատանք ուներ,  գլխավերև՝ տանիք: Բայց ահա մի ակնթարթում այդ ամենը չկա, և հարցերը մեկը մյու­սի հետևից առաջանում էին` պահանջելով հստակ պա­տաս­խան­ներ: Եվ  նա մի բան  ևս  հասկացավ, որը թերևս ամենից խրթինն էր. Արսենը, որպես գյուղատնտես, հիմա երկար ժամանակով աշխա­տանք չի ունենա՝ ըստ իր  մասնագիտության: Ինչպե՞ս նա կտանի դա: Երեկ ասաց` կգնանք, կապրենք ուրիշ տեղ, աշխարհը մեծ է… Ի՜նչ հեշտ են ասվում բառերը, իսկ իրականում այլ է ամեն ինչ…Նա դիպավ Արսենի ուսին.

– Հիմա մենք ո՞ւր ենք գնում:

Արսենը, զարմանալով այդ պարզ ու միաժամանակ անսպասելի հարցից, այնպես նայեց նրան, ասես ուզում էր հասկանալ, թե ինչի մա­սին է նա հարցնում: Ելենան հասկացավ, որ տեղին չէր իր հարցը. նա այդ պահին, պարզ է,  լրիվ ուրիշ բանի մասին էր մտածում:

Մարզկենտրոնը  համեմատաբար ոչ այնքան մեծ, բայց հարմա­րա­վետ  քաղաք  էր, այն   նրանց դիմավորեց փողոցների երկայնքով շարված բարդիներով ու   լուսաշող արևով:

– Եվ ինչ էլ հավես ունեք` գնալ ինչ-որ տեղ, ասես ձեր տանն  ապ­րե­լու տեղ չկա… – դարձյալ իր դերի մեջ մտավ վարորդ  Ալյոշան, ամբողջ ժա­մանակ ձեռափով  մաքրելով դիմապակին:

– Լսի՛ր, դու  վերջապես  կարո՞ղ ես  թողնել ողբդ, – խիստ  բարկացած՝ վարորդին  կարգի հրավիրեց Արսենը, հպանցիկ նայելով  սսկված  Ելենային, որն առանց այդ էլ վախեցած էր անհայտությունից, դեպի ուր գնում էին նրանք, իսկ ամուսնու մռայլ տրամադրությունն  ահագնացնում էր  նրա սարսափը:

Տասը րոպեից կանգ առան  երկաթե ներկված դարպասի առաջ: Արսենը դուրս եկավ մեքենայից,  Ելենային ասաց.

– Նստի՛ր, ես հիմա:

Բակը լայն էր, մի քանի ծեր թթենիներով: Խորքում միահարկ մի տուն էր` կարմիր կղմինդրե տանիքով: Փայտե մաշված աստիճան­նե­րը տանում էին դեպի սանդղամուտք, որոնցով բարձրանալով, Արսենը անվստահորեն թակեց դուռը: Մի երիտասարդ կին՝ ալյուրոտ, ծաղկավոր գլխաշորով, հայտնվեց դռան մոտ:

– Բարև, Մարիա, – ասաց Արսենը` անհամարձակ ժպտալով:

Կնոջ հոնքերը զարմանքից բարձրացան մինչև քունքերը:

– Արսեն: Վերադարձե՜լ ես: Ե՞րբ, Աստվա՜ծ իմ, – նա սկսեց հապ­ճեպորեն ձեռքերը թափ տալ գոգնոցի վրա: – Բարև, հարազատս: Ե՞րբ ես վերադարձել:

– Հետո, Մարիա, հետո մանրամասն կպատմեմ, – ասաց Արսենը` ամուր սեղմելով նրա ձեռքը:

Հոգին այնպես թեթևացավ հանդիպման առաջին վայրկյանների ջերմությունից:

– Շահենը տանը չէ՞, – հարցրեց:

– Շահենն աշխատանքի է, շուտով պիտի գա: Դե՛ ներս արի:

– Չէ՛, Մարիա… Ես, հասկանում ես, մենակ չեմ…

– Ինչպե՞ս թե: Ո՞վ կա հետդ:

– Կինս: Նա փողոցում է սպասում:        

– Ելենա՞ն: Խե՞նթ ես, ինչպե՞ս ես նրան թողել այնտեղ, արևի տակ:

– Արևի տակ չէ, մեքենայում  է:

Բայց Մարիան այլևս չէր լսում նրան: Արագաբար իջնելով սանդ­ղա­մուտքից, նա  վազեց դարպասի կողմը և մի  քանի րոպեից  վերադարձավ Ելենային թևանցուկ: Նրանց հետևից, թեթևակի կռացած, գուցե ճամպրուկների ծանրությունից, գուցե և այլ  պատճառով, շորորալով գալիս էր Ալյոշան` համաշ­խար­հային վիշտը դեմքին:

Դնելով ճամպրուկները ոչ մեծ միջանքցքում, նա սկսեց հրաժեշտ տալ: Երևի ուզում էր շուտ վերադառնալ գյուղ: Աստիճաններից   իջնելիս նա, այնամենայնիվ,  հարկ համարեց մի անգամ ևս նախատել գյուղից հեռացողներին.

– Իզուր էլ այս ամենը ձեռնարկեցիք, գյուղում կմնայիք, ի՜նչ կա քաղաքում…

Տունը երեք սենյակ ուներ: Դրանցից մեկում տեղավորեցին Ելե­նային` Մարիայի օգնությամբ: Նայելով նրանց, Արսենը ակամա ժպտաց. կանայք այնպես էին  մտերմիկ զրոէցում,  ասես մանկութ ծանոթներ լինեին, մինչդեռ իրականում իրար տեսել էին միայն մեկ անգամ, այն էլ Արսենի հարսանիքին ու երևի  նույնիսկ մեկ բառ չէին փոխանակել:

Շուտով աշխատանքից եկավ Շահենը` ամրակազմ, միջահասակ, քչախոս մի տղա: Հանելով աշնանային թեթև վերարկուն, նա մտավ սենյակ, հանգիստ, առանց որևէ հույզի դրսևորման, նախ նայեց Արսենին, ապա Ելենային և արտաբերեց այնպիսի անտարբեր ձայ­նով, որից Ելենան վատ զգաց իրեն:   , հարցրեց.   

– Այս ինչ է, հյուրե՞ր ունենք,- հարցրեց նա, մոտեցավ Արսենին,   ամուր սեղմեց նրա ձեռ­քը: – Հրաշալի է: Ե՞րբ ես դուրս եկել:

– Որտեղի՞ց, – միանգամից չհասկացավ Արսենը, ենթադրելով,  որ գուցե ուզում է իմանալ՝  ե՞րբ են դուրս եկել գյուղից:

– Բանտից: Ասում եմ, ե՞րբ ես դուրս եկել:

Ելենային ցնցեց  այդ «բանտը»: Նա արագ հայացքը տեղա­փո­խեց Արսենի կողմը, նրանից էլ նույնպիսի արձագանք ակնկալելով, և զարմացավ, երբ ամուսինը անսպասելիորեն ծիծաղեց.

– Երեք օր առաջ:

– Շնորհավորում եմ: Իսկ նա՞… Հիշեցի,, քո կի՞նն է:

– Ապրես, ուժեղ հիշողություն ունես: Գուշակեցիր:

– Նա չի փոխվել այն ժամանակվանից: Բարև ձեզ:

Ելենան անվստահորեն գլխով արեց, ակնհայտորեն շշմած նման ընդունելությունից, և արդեն սկսել էր անհանգստանալ, չի՞ սխալվել արդյոք Արսենը` ընտրելով հենց այս տունը:

Բայց հանկարծ մեջ ընկավ Մարիան:

– Լսի՛ր, – հարձակվեց նա ամուսնու վրա, – գոնե մի անգամ ժպտա մարդկանց, թե չէ Ելենան արդեն իրեն անհարմար է զգում քո պատճառով:

Շահենն այնպիսի անկեղծ  զարմանքով նայեց Ելենային, որ նա ակամա  թեթևացած ժպտաց:

– Ինչո՞ւ  է  անհարմար զգում, մի՞թե սա  օտար տուն է  նրա համար: – Նա շրջվեց կնոջ կողմը: – Իսկ դու ավելի լավ է, սեղան գցիր, հո  ժպիտներո՞վ  չենք  կերակրելու նրանց:

Սեղանի շուրջ   Արսենը պատմեց իրենց ժամանման  մասին: Շահենին նա իհարկե  վաղուց գիտեր, միասին էին ծառայել բա­նա­կում, որից հետո  հազվադեպ էին հանդիպում, այն էլ, երբ Ար­սենը ծառայողական գործերով ստիպված էր լինում  գալ մարզկենտրոն: Այնպես որ, արտա­քուստ նրանց ընկերությունը չէր ընդգծվում: Բայց Շահենն այն մարդկանցից  էր, ովքեր իրենց բնույթով միշտ պատրաստ են  համակիր լինելու ընկերոջ ցավին,  իսկ դա ամենքին չէ տրված: Հենց այդ պատճառով էլ Արսենը որոշել էր սկզբնական օրերին հանգրվանել նրա մոտ: Լուռ ունկդրելով Արսենին,  նա միանգամից ասաց.

– Առանց գրանցման ոչ մի տեղ  աշխատանքի չեն վերցնի:

– Դե…  Կգրանցվենք  որևէ  տեղ,-  անորոշ  արտասանեց Արսենը:

 – Ի՞նչ է նշանակում՝ որևէ տեղ:- Այդ  պահին Շահենը  ձեռքը  մեկնել էր՝  թթու վարունգ  վերցնելու ­ ափսեից, շրջվեց,   աչքը գցեց Արսենին.– Ինչպե՞ս թե՝ որևէ տեղ, հենց  այստե՛ղ, մեր տանն էլ կգրանցենք: Տարածքը բավականացնում է, – վարունգն այնուամենայնիվ  նա վերցրեց, հետո ասաց խաղաղ ու գործնական ձայնով, – կարևորը, որ հարմար աշխատանք գտնվի: Իսկ գրանցման հարցում խնդիր չեմ տեսնում, ես ինքս կօգնեմ: Եվ կապրեք մեր տանը: Ա՛յ այն սենյակը դատարկ է:

– Իսկ եթե հյուրե՞ր ունենաք, – ժպտալով հարցրեց Արսենը:

– Գլուխ կհանենք: Ծայրահեղ դեպքում Մարիային կուղարկենք հո­րանց տուն, երկու թաղամաս այն կողմ են ապրում: Տունն էլ սեփական է, երկու հարկից, առաջին հարկում ոչ ոք չի ապրում: — Եվ նա ախորժալի ղրճտոցով կծեց թթու վարոնգը:

Մարզկենտրոնում Արսենն ու Ելենան մնացին մեկ շաբաթից քիչ ավելի: Արսենը շրջեց քաղաքի գրեթե բոլոր խոշոր ձեռնարկու­թյուն­ները` կոշիկի ֆաբրիկան, ղարմետկոմբինատը, էլեկտրալամպերի գործարանը, ավտոնորոգման արհեստանոցները: Այդ ձեռնար­կու­թյուններից յուրաքանչյուրի ընդունարանում կախված էին հայ­տա­րա­րությունների արշինանոց ցանկեր, որոնցում նշված էին գրեթե բոլոր հայտնի մասնագիտությունները, որոնց կարիքը կար: Սակայն Արսենի համար որևէ աշխատանք չգտնվեց: «Անձնագիրը և աշխատանքային գրքույկը», – պահանջում էին նրանից կադրերի բաժնում: Եվ բառացիորեն բռնացնում էին  որևէ կետում, դա հիմնականում կախված  էր կադրերի բաժինների աշխատողների անձ­նա­կան հակումներից, վերաբերմունքից, մակարդակից և այլ նման բաներից: Կամ  դառ­նում էին անառարկելիորեն խիստ և ասում. «Ձեզ համար ոչինչ չու­նենք», կամ ընդհակառակը, քաղցրախոսելով ճանապարհում էին. «Հասկանո՞ւմ եք, մենք, իհար­կե, մեծ սիրով, բայց ցավոք, այսպես է բանը… եթե մեզ մոտ գա­յիք երեկ (մի շաբաթ, մի ամիս առաջ)…»:

– Եվ չէի՞ն հարցնում, թե ինչ հոդվածով ես նստել:

– Նրանց բավարարում էր և անձնագրի նշումը, – դառնությամբ պա­տասխանում էր Արսենը: – Դե՛ հա, ոնց կարելի է նման մարդուն ընդունել աշխատանքի՝  մեկ էլ  տեսար՝ թալանեց ֆաբրիկան կամ պայթեցրեց   արհեստանոցը: Ով պիտի պատասխան տա, պա՞րզ չէ՝  նա, ով կուրորեն աշխատանքի է ընդունել …Չէ, ձեր մոտ, երևում է, անելու բան չկա:

– Բա ո՞ւր կգնաք, – հարցրեց Մարիան:

Արսենը քմծիծաղով պատասխանեց.

– Հայրենի Ղարաբաղը հրաժարվում է մեզ ընդունել: – Նա գրկեց բոլորովին ընկճված Ելենայի ուսերը: – Իսկ արի, Ելենոչկա, միասին գնանք  Բաքու, հը՞:

– Ի՞-ինչ, – Ելենայի աչքերը նույնիսկ կլորացան. մինչ այդ րոպեն ընդհանրապես որևէ խոսք չէր եղել Բաքվի մասին: – Եվ ի՞նչ ենք անե­լու այնտեղ:

– Պատկերացում չունեմ: Մեծ քաղաքում երևի մի բան կգտնվի: Այնտեղ, ամեն դեպքում, հեռու բարեկամներ կան: Ի վերջո, կապրենք մեր հաճույքի համար,  կառնչվենք քաղաքակրթությանը, այդ էլ քիչ չէ,  ծովի օդ կշնչենք: Ինչո՞վ ենք պակաս մյուսներից: Մեզ հո հակացուցված չե՞ն քաղաքային հաճույքները: Առավել ևս, որ ես մի քիչ փող ունեմ: Հո հա­վերժ չպե՞տք է ցեխ տրորենք ու մեկ շաբաթվա թխած  ծաղկած հաց ուտեենք: Քաղաքի հացն ուրիշ է :

Արսենի խաղարկային անհոգ տոնը, իհարկե, առանձնապես հա­տուկ ազդեցություն չգործեց Ելենայի վրա: Նա մտածում էր այն մա­սին, որ իր համար սկսվում է նոր անհայտություն, իսկ Արսենի հա­մար… Դժվար թե «քաղաքի հացը» նրա համար օգտակար լինի:

– Ինչպես կասես… – ասաց նա ճնշված, սակայն հոգու ներսում հու­սալով, որ Արսենը կփոխի իր մտադրությունը, թեև չգիտեր էլ, թե դա որքանով էր լավ,  կամ որքանով է վատ՝  մի անհայտությունը փոխարինվելու էր մյուսով:

Ծանր սրտով նրանք հրաժեշտ տվեցին այդ հյուրընկալ տան տե­րե­րին և գնացին` նախօրյակին զանգահարելով Բաքու` Էդուարդ Գեորգիյանին:

Ինչպես որ համոզված  էր Ելենան՝  Էդուարդը դիմավորեց նրանց  կա­յարանում, հետո   ուղիղ տարավ իրենց տուն: Ռիման  մեծավ սիրով համբուրեց Ելենային, ապա ձեռքը մեկնեց Արսենին.

– Ահա թե ինչպիսին եք դուք,- ասաց նա ժպտադեմ:   — Անցյալ անգամ Լենան ինձ շատ է պատմել ձեր մասին:

– Իսկ ինձ ձեր մասին է ասել, – արձագանքեց Արսենը` փոքր-ինչ շփոթված:- Շնորհակալություն այն ջերմ վերաբերմունքի համար, որ ցուցաբերել եք Ելենայի հանդեպ:          

   –   Ելենան անզուգական աղջիկ է,- իր հերթին ասաց Ռիման:- Նա իր  ամոթխած մաքրությամբ  այս աշխարհից չէ ասես:   Ձեր բախտը բերել է :       

 Արսենն ինքնագոհ հպարտությամբ նայեց Ռիմային, առաջին իսկ խոսքերից այդ կինն իրեն այնպես էր պահում, ասես իր՝ Արսենի  հեռավոր ազգականը լիներ:

– Իսկ հիմա, Լենոչկա, ցույց տուր ամուսնուդ, որտեղ կարող է լվացվել, հետո եկեք սեղանի մոտ, մենք դեռ չենք նա­խա­ճաշել, սպասել ենք ձեզ: – Նա գնաց խոհանոց` ընթացքից ձայնելով, – Ելենա, հետո անցիր ինձ մոտ` խոհանոց:

Խոհանոցում նրանց միջև բնականաբար, խոսակցություն բաց­վեց այն մասին, թե ինչ է տեղի ունեցել այն օրվանից ի վեր, երբ վերջին ան­գամ, մեկուկես տարի առաջ, հանդիպեցին այստեղ: Ռիման խոստովանեց, որ Գաբրիելը, հյուր գալով իրենց, որոշ բաներ պատմել է:

Նախաճաշի ընթացքում խոսեցին Արսենի աշխատանքի մասին: Այն մասին, որ հա­մա­պա­տասխան որակավորում չունենալու դեպքում  բավականին  դժվար կլինի, եթե չասենք՝ անհնարին, աշխատանքի տեղավորվել որևէ  գործարանում կամ ֆաբրիկայում,  մանավանդ,  առանց մշտական գրանցման: Բայց և սկսել   քաղաքացիական որևէ  մասնագիտություն սովորել` նույնպես անիմաստ էր, թեկուզ նրա համար, որ ուսուցման ընթացքում, իսկ այն կարող է տևել ո՛չ մեկ, ու ո՛չ էլ երկու ամիս, աշխատավարձն այնքան ցածր կլինի, որ դրանով անհնարին կլինի ոչ միայն մարդավարի  ապրել,  անգամ վճարել վարձու բնակարանի համար, նույնիսկ եթե Ելենային նույնպես   հաջողվի աշխատանքի տեղավորվել:

– Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե  գնաք Վագիֆ Զեյնալովի մոտ, – խոսակ­ցության մեջ մտավ Էդուարդը:

– Եվ ի՞նչ, – նայեց նրան Ռիման:

– Չգիտեմ… – ինչ-որ բանից Էդուարդը շփոթվեց:

– Իսկ ո՞վ է այդ Վագիֆը, – հարցրեց Արսենը, – պե՞տ է:

– Չէ՛, ի՜նչ պետ, իմ ընկերն է: Վաթսունութ թվին միասին Չեխոսլո­վա­կիա ենք մտել: Դե՛, երբ այնտեղ ապստամբություն էր… Քարհան­քում ինքնաթափի վարորդ է աշխատում:

– Լսել եմ, որ  քարհանքում լավ  աշխատավարձ են ստանում,- մի թեթև  ոգևորված նշեց  Արսենը:     

– Իսկ որտե՞ղ է այդ քարհանքը, քաղաքից հեռո՞ւ է,- հարցրեց Ելենան:      :

– Մի երեսուն կիլոմետր է հեռու այստեղից,- բացատրեց Ռիման:

– Դու այդքանէլ մի տարվիր բարձր աշխատավարձով,- ասաց Էդուրդը:-  Աշխատավարձը իսկապես վատ չէ, բայց աշխատանքն էլ ծանր է: Քարհատ մեքենայի վրա աշխատել կարո՞ղ ես:

– Ես այդ մեքենան նույնիսկ կինոյում չեմ տեսել, – խոստովանեց Արսենը:

– Նշանակում է, որպես  բանվոր պիտի աշխատես… Այսինքն, քար  բեռնող  բանվոր:

– Դե ինչ, արժե  փորձել, – քմծիծաղեց Արսենը: –  Առա­վել ևս, որ ուրիշ բան ձեռքիցս չի գալիս: Ավելի լավ է, ասեք, այդ քարհանքի մոտերքում  կարելի՞ է սենյակ գտնել:

– Կարելի է, և այն էլ հենց  Վագիֆի մոտ: Իր սենյակներից մեկը սովորաբար ամռան ամիսներին վարձով տալիս է հովեկներին:  Ինքն է, կինը, տունն էլ ծովափին է, շատ լավ տեղ: Բայց եկեք չշտապենք, թողնենք դա մնա որպես պահեստային տար­բերակ: Առայժմ կապրեք մեզ մոտ, մեր երեխաները սովորում են Մոսկվայում, տեղը, փառք Աստծու, կհերիքի, իսկ այդ ընթացքում հար­մար մի բան կփնտրենք:

– Չէ՛, – աներեր  ասաց Արսենը, – ձեզ մոտ մենք, իհարկե, չենք ապրի: Դեռ պարզ չէ, քանի օր  կտևի  մեր որոնոմները: Ավելի լավ է` հյու­րա­նո­ցում մնանք, որպեսզի նեղություն չպատճառենք…

– Նեղություն չեք պատճառի:- Ռիման անսպասելիորեն ծիծաղեց:–  Եթե Գաբրիելն իմանա, որ դուք հյուրանոցում եք մնացել, – խրա­տական տոնով ասաց Ռիման, – մահացու կգժտվի մեզ հետ, – և ավե­լացրեց, – ձեզ հետ նույնպես:

Արսենն, այնուամենայնիվ, իրենը պնդեց: Էդուարդը նույն օրը օգ­նեց նրանց տեղավորվել Մալիգին փողոցի հին հյուրանոցի ընդարձակ  մի  համարում: Դա նրանց տնից հեռու չէր: Արսենը փող ուներ, շրջկենտրոնում հանել էր գրքույկից, ուզում էր հավասարապես կիսել ծնողների հետ, բայց նրանք հրաժարվեցին: Այնպես որ` սկզբնական օրե­րին նրանք ապրելու միջոցներ ունեին: Եվ նրանք ապրում  էին հանուն իրենց  հա­ճույ­քի. ճաշում էին սրճարաններում, շրջում քաղաքում, այցելում թատրոն, կինո, խանութներ, ուր գնումներ  էին   անում, թեպետ ոչ  այնքան թանկ, բայց   ճաշակով, որպեսզի   համապատասխաներ  մեծ քաղաքի ռիթմին: Երբեմն ձեռք- ձեռքի երկար քայլում էին ծովափնյա զբոսայգում, երբեմն՝   ֆունիկուլյորով բարձրանում Կիրովի անվան զբոսայգի, որտեղից  աղեղնաձև բացվում էր  վիթխարի քաղաքի ամբոջական համայնապատկերը՝ Բայիլովի  ծովախորշից միչև հեռուների մշուշով շղարշված Ախմեդլի  ավան՝ նորակառույց բազմահարկ շենքերով:  Ծովն էր երևում, որ գնում, հեռուներում ձուլվում էր հորիզոնին, ուր  իրիկնայի ժամերին գլխիվար սուզվում  էր դեղնակարմիր արևը: Նրանք շրջում էին անհոգ, և  ամենուր, գրեթե ամեն քայլի,  Արսենը   որսում էր  տղամարդ­կանց՝ Ելենային ուղղված  գնահատող, հետաքրքրասիրական հայացքները,  խան­դի հաճելի ու միևնույն ժամանակ ցավագին զգացում   ապրելով, թեև այն մեղմանում էր  սեփական, զուտ տղա­մարդկային սնափառությամբ և նույնիսկ անթաքույց  հպարտությամբ` իբրև իմն է այդ կաթնահունց գեղեցկուհին… «Լսիր, Լեն, – մի անգամ երեկոյան,   արհեստականորեն դժգոհ տոն տալով ասածին,    խոստովանեց նա, – քո նկատմամբ իմ առաջին սիրահարությունը  չավարտված` արդեն սկսվել է երկ­րորդը: Դա երևի մի քիչ հիմարություն է, չէ՞»: «Չգիտեմ, – արտաբերեց Ելե­նան, համբուրելով նրան այնպիսի կրքոտ  ջերմությամբ, ասես ուզում էր նրան ամբողջովին լուծել իր ներսում, – դու միայն հա­ճախ  ասա  ինձ նման խոսքեր: Դու հազվադեպ ես  նման բառեր ասում, բայց չէ՞ որ գե­ղեցիկ ու լավ բառերը նշանակալի բարձրացնում են կնոջ ինքնա­գնա­հատականը, ամրացնում ինքնավստահությունը,  ես կասեի  հո­գե­բանական վիտամիններ են դրանք,   ընդ որում՝  ամուսինների  հետ լավ հարա­բե­րութունների անհրաժեշտ պայմաններ: Այնպես որ, հաճախակի օգտագործիր դրանք սիրելիս, դու, նույնիսկ  չես պատկերացնում, երևի,  թե դա ինչ է ինձ համար…»:

Ըստ էության, մանր ու մեծ հոգսերից ազատ ու երջանիկ, որ միասին են վերջապես, նրանք երկուսն էլ «երկրորդ սիրահարություն» էին ապրում, և դա հասկանալի էր: Նրանցից յուրաքանչյուրը մյուսին տես­նում էր այլ, անսովոր պայմաններում, նոր տեսանկյունով, և ասես նո­րից էր նրան հայտնաբերում իր համար: Արսենի հագին նախկին   կար­ճա­թև պիջակը չէր՝  արևի տակ գունափոխված,  վերածված գորշավունի,  որով նա ամբողջ օրեր էր անցկացնում խաղողի այգիներում, այլ  մոխրագույն  նորաձև  կոստյում: Պարզվում է` այդ կոստյումով, որը փափուկ գրկում էր նրա ուժեղ ուսերը և ընդգծում նրա բարեկազմ մարմինը, նա զարմանալիորեն գեղեցիկ էր որպես տղամարդ: Եվ ամեն առավոտ­յան նա սափրվում էր էլեկտրական սափրիչով, լողանում ամեն երեկո, երբեմն էլ` ամեն առավոտ, մազերը երկար հարդարում մեծադիր հայելու առջև: Ծիծաղելի է, բայց  առաջին օրերին, երբ հագավ այդ կոստյումը, մի տեսակ երկնչում էր հյու­րանոցից դուրս գալ. նրան թվում էր, թե  անցորդները կսկեն ծի­ծա­ղել, բայց հետզհետե  ընտելացավ: Եվ այնպես ինքնահավան  ու հպարտամիտ  էր քայլում, որ ոչ ոք չէր էլ մտածի, թե նա միայն երեկ է եկել գյուղից:

Այո՜, ցերեկներն  ամեն  ինչ  լավ էր, թեթև ու պարզ՝  զվարճանքներ, կինոթատրոններ, բացօդյա  սրճարաններ, զբոսանավերով մինչև Նարգին կղզի ու ետ,  այս ամ­բողջը ո՛չ ժամանակ էր թողնում, ո՛չ էլ տեղ՝  այլ   մտքերի համար: Բայց ահա  երկարատև թվացող գիշերները…

Գիշերները դժվար էր: Մինչև լուսաբաց Արսենը աչք չէր կպցնում, անզոր ու անկար  փորձելով  հետ մղել իր էության հեռավոր խորքից  հառնող  անելանելի, անողոք, սահմռկեցուցիչ հարցը. «Իսկ հետո՞ ինչ կլինի»:

Այդ հարցը  անդադրում  որդի պես կրծում  էր Արսենի ներսում, կեղեքում` զրկելով  նրան հանգստից:

Ելենան նույնպես վեր էր կենում գիշերվա կեսին:

– Ի՞նչ է պատահել, սիրելիս:

– Չգիտեմ, քունս չի տանում:

– Ինչ-որ բա՞ն է անհանգստացնում:

– Չէ:

– Դա ասում ես, որ ինձ հանգստացնե՞ս:

– Քնիր, Լենա, մի՛ մտածիր, կանցնի: Չէ որ ամեն ինչ անցնում է: Դա էլ կանցնի

Մի անգամ, քնելուց առաջ, Ելենան  վերնաշապիկով նստել էր հայելու առջև և մազերն էր սանրում: Հայելու մեջ երևում էր ինչպես է Արսենը թերթում  «Օգոնյոկ» ամսագրի  վերջին համարը, որը ցերեկն էին գնել: Ելենան տեսավ, որ Արսենն անսպասե­լիո­րեն  աչքերից իջեցրեց ամսագիրը և սկսեց փոքր-ինչ տարօրինակ մտած­կո­տությամբ նայել Ելենային, ակնհայտորեն չկռահելով, որ Ելենան էլ իրեն է տեսնում:

Ի վերջո, Ելենան չդիմացավ.

– Ինչո՞ւ ես այդպես տարօրինակ նայում ինձ:

Արսենը ամսագիրը գցեց մի կողմ:

– Լենա, ես վաղուց եմ ուզում քեզ  հարցնել: Այն, ինչ դու ապրել ես այս ողջ ընթացքում, ոչ մի կերպ չի՞ ազդել իմ հանդեպ   ունեցած քո զգացմունքի վրա:

Ելենան չպատասխանեց, բայց նրա դեմքից զգացվեց, որ նա պարզապես  չի հասկացել, թե ինչի մասին է խոսքը:     

– Լենա, չե՞ս լսում ինձ:

– Լսում եմ… բայց… Չեմ հասկանում, ինչի՞  մասին ես հարցնում:

– Եթե լիներ այնպես, որ իմ կյանքը նորից կրկնվեր նույն ձևի,  քո զգացմունքն արդյոք չէ՞ր փոխվի իմ նկատմամբ:

–   Երբեք չեմ մտածել այդ մասին:

– Այնուամենայնի՞վ, – համառեց Արսենը:

Ելենան լարված կնճռոտեց ճակատը:

–  Այն, ինչ տեղի ունեցավ քեզ հետ, ավելի ճիշտ՝ մեզ հետ, ինձ ստիպեց առավել սիրել քեզ: Բառերով դա անհնարին է  բացատրել:

– Իսկ եթե այդ տարիները կրկնվեի՞ն:

Ելենան թոթվեց ուսերը, պատասխանեց անհողդողդ.

– Եթե կրկնվեին՝  ես էլ կկրկնվեի…

Նա այդպես էլ չհասկացավ, այդ տարօրինակ խոսակցությունն ինչ-որ կապ ունե՞ր  գիշերային տագնապների և անքնության հետ: Թերևս, Արսենն էլ դա չգիտեր:

Սակայն մի շաբաթ անց, այնուամենայնիվ,  Արսենն  իր հարցին ստա­ցավ առավել հանգամանալից պատասխան. Ելենան խոստովանեց նրան, որ հղի է…

Ավարտվում էր նրանց հյուրանոցային կյանքի երկրորդ շաբաթը, իսկ Արսենի համար «հարմար» աշխատանք դեռ չկար: Այդ ժամանակ նա գնաց Էդուարդի մոտ և խնդրեց իրենց տանել Վագիֆ Զեյնալովի մոտ:

– Դե՛ հո գյուղ չենք վերադառնա:

– Իսկ ինչո՞ւ ոչ, – բազմիմաստ ժպտաց  Էդուարդը, – քո տեղն այնտեղ է: Այստեղ դու անելիք չունես: Գուցե և սխալվո՞ւմ եմ:

– Չգիտեմ, Էդուարդ, հնարավոր է, դու ճիշտ ես: Բայց հիմա վե­րա­դառնալ չեմ կարող: Գուցե ժամանակի ընթացքում…

– Ի՞նչ է նշանակում՝ ժամանակի ընթացքում: Դու, ինչ է, քեզ ժամ­կե՞տ ես հատկացրել:

Արսենը չպատասխանեց: Եվ նորից, ինչպես այն ժամանակ սով­խոզի տնօրենի աշխատասենյակում, մտածեց, որ կարծես թե իս­կապես հայտնվել է փակուղում:

Էդուարդը ափսոանքով տարածեց ձեռքերը.

– Դե ի՜նչ արած: Իհարկե, ափսոս, բայց… Առավոտյան կգամ ձեր հետևից: Ասենք, ժամը տասին: Հարմա՞ր է:

– Մենք կսպասենք այդ ժամին:

ԳԼՈՒԽ  ՔՍԱՆՀԻՆԳԵՐՈՐԴ

Հաջորդ օրը, հազիվ քաղաքից դուրս էին եկել,  միանգամից երևաց ծովը, և մինչև  տեղ կհասնեին՝  ձախ կողմից ծովն իր  կապարագույն ջրերով ուղեկցում էր նրանց այդ երեսուն կոլոմետր ճանապարհին:  Խո­նա­վությունից փքված   ամպերը կախվել էին գլխավերևում, պատրաստ ամեն րոպե ճայթել սառցե անձրևով: Ելենան ջանում էր չնա­յել ծովին, նրա սառնությունն ասես  փոխանցվում էր իրեն` կարճ ու հաճախակի դողով անցնելով ողջ մարմնով: Առջևի ապակու մեջ Արսենը տեսնում էր նրա դեմքը` ինչ-որ անսպասելի նիհարած ու թախծալի: Հաս­կանալ նրան դժվար չէր.  շուրջ կես ամսվա  անհոգ, երջանիկ կյանքը բավականին կտրուկ ընդհատվեց, իսկ առջևում դարձյալ անո­րո­շությունն էր թևածում` որևէ հուսադրող ոչինչ չխոստանալով: Նրա նկատմամբ սուր խղճահարությունը ծակեց Արսենի սիրտը. «Ո՞ւր ենք գնում: Ինչո՞ւ և ումի՞ց ենք փախչում», – մտածեց նա:

Ծովափնյա բանավանը, ուր եկան նրանք, բավականին մեծ երևաց՝ ծո­վի անմիջապես ափին, ասֆալտապատ փողոցներով, բազմահարկ շեն­քերով,  եռահարկ հանրախանութով ու   մթերային զանազան  խանութներով: Փողոցների եր­կայնքով տնկված էին մեծ, փարթամ ծառեր` ճյուղերին դեղնակարմրավուն  տե­րևներով: Ամեն ինչից երևում էր, որ տաք ամիսներին այստեղ շատ հարմարավետ է: Բայց դա տաք ամիսներին, իսկ հիմա աշնան  վերջն էր, և մռայլ, ամպամած երկինքը ամեն ինչ ներկել է անուրախ, գորշ երանգներով՝ տները, փողոցները, ծառերը, նույնիսկ փողոցներում հանդիպող մշտադալար եղևնիներն ու կեչիները թվում էին գորշ…  Երբ նորից, ինչպես այն ժամանակ, երբ գյուղ էին մտնում և  նա  տե­սավ  առաջին տները՝ կպած կիսաթեք լեռնալանջերին, Ելենայի կրծքում խլրտաց թախիծը` միախառնված վախի հետ: Նա մտածեց. «Հիմա  էլ  պետք է այստեղ ապրեմ,  այս  օտար  ափերում, և   ­հայտնի չէր` որքա՞ն  կտևի դա` կե՞ս տարի, մե՞կ տարի, երկո՞ւ,  թե՞ ողջ կյանքը…»:

Վագիֆ Զեյնալովն ապրում էր  ծովամերձ այն թաղամասում, որը հասարակ խո­սակ­ցականում կոչվում էր «Ինքնաշեն»:   Շինությունների   սեփա­կա­նատերերը դրանց կառուցման թույլտվությունը ստացել էին սոսկ այն բանից հետո, երբ շինություններե   արդեն կառուցված էին: Դրանք իսկապես պատ­շաճ միահարկ տներ էին` երկու, երեք և նույնիսկ ավելի սեն­յակ­ներով ու բակերով, որոնցում տնկված էին պտղատու ծառեր, խաղողի տնկիներ, որոնք մագլցում էին մետաղյա  կամ փայտե միահյուս­ված  ծածկերի վրայով, կամ բանջարանոցներ էին, ուր աճեց­նում էին զանազան բանջարեղեն ու կանաչիներ:

Նման մի շենքի փայտե դարպասի առաջ  Էդուարդը կանգնեց­րեց  իր «Մոսկվիչը»:

– Դուք մի քիչ նստեք այստեղ, ես  հիմա  կվերա­դառնամ:

Ցանկապատը բաց էր: Էդուարդը ներս մտավ և  շուտով  անհե­տա­ցավ բակի խորքում:

Մնալով միայնակ` Արսենն ու Ելենան սկզբում լուռ էին: Երկուսն էլ ճնշված էին այն անհայտությունից, որն իրենց սպասում էր այստեղ: Ապա Արսենը, շրջվելով Ելենայի կողմը, դիմեց նրան աշխուժության ան­հաջող փորձով.

– Ինչո՞ւ լռեցիր, փոքրիկս: Դուրդ չի՞ գալիս այստեղ: – Եվ առաջկտրուկ`  պատասխանեց ինքն իրեն, –  դուր է գալիս: Ամռանը այստեղ շատ հովեկներ են գալիս:

– Այստե՜ղ, – անվստահ  ձգեց  Ելենան:

– Իհարկե: Այստեղ ամենալավ ծովափն է:

– Իսկ ո՞ւր է ծովափը:

–Ինչպես թե՝ ուր է: Այստեղ ամենուր ծովափ է:  Ահա, այստեղից երևում է,  տեսնում եմ,  ջուրը մաքրամաքուր, առանց մազութի, առանց կեղտի, գեղեցիկ  հանդերձարաններով,  այստեղից  մի երկու  հարյուր մետր է հեռու:  Ուզո՞ւմ ես, գնանք ցույց տամ:

Ելենան բացասականորեն տարուբերեց գլուխը.

– Չէ, մրսում եմ, ավելի լավ է` նստենք մեքենայում:

Նրանք նորից լռեցին` չիմանալով ինչի մասին զրուցել: Բարե­բախ­տաբար, Էդուարդը շուտ վերադարձավ:

– Դե՛ եկեք, ծանոթացնեմ ձեզ տանտերերի  հետ ու գնամ: Այսօր, ցա­վոք, շատ գործ ունեմ… Ելենա, տեսնում եմ, բոլորովին ընկճվել եք: Հավատացեք, ես ձեզ չեմ բերի այնպիսի մարդկանց մոտ, ում վատ եմ ճանաչում:

– Չէ, ինչ եք ասում, – շփոթվեց Ելենան: – Այդ մասին նույնիսկ չեմ էլ մտածում:

Առաջինը, ինչ տեսավ Ելենան, մտնելով ցանկապատից ներս, փոք­րիկ տնակն էր՝ բակի հետին պատի մոտ, հարթ ու երևի նոր հղկված պատերով և մեկ ոչ մեծ, միափեղկ պատուհանով:

– Սա՞ է, – շշունջով ու զարմանքը չթաքցնելով, ուզում էր հարցնել Ելենան, բայց Էդուարդը լուռ ցույց տվեց բակի հակառակ կողմը:

Այնտեղ, կիսամերկ ծառերի թավուտում մի տուն երևաց երկփեղկ  պատուհաններով:

– Իսկ դա նրանք պատրաստել են որպես ամառային խոհանոց, – բա­ցատրեց Էդուարդը: – Ամեն ինչ պատրաստ է, մնում է գազն անց­կացնել: Ահա և տանտեր  Վագիֆ Զեյնալովը, ծանոթացեք:

Վագիֆ Զեյնալովը հիսուն տարեկանից ավելի կլիներ, բայց երի­տասարդ էր թվում. նրա թանձր սանրվածքում գոնե մի ճերմակ մազ չէր երևում: Ոչ բարձրահասակ, ամրակազմ, ինչպես ցորենի պարկ, բայց անսովոր առույգ ու շարժունակ, նա ողջունեց հյուրերին, հրա­վի­րեց տուն, աթոռ առաջարկեց,  ինքն էլ նստեց:     

– Իսկ ո՞ւր է Մեհրիբան-խանումը: Ինչ-որ չի երևում, –  հարցրեց Էդուարդը:

– Հիմա կգա, գնաց մառան:

Մի քանի րոպե խոսակցությունն ընթացավ կողմնակի բաների մասին` որ եղանակը չի կարգավորվում և ցրտերը ավելի վաղ են ընկել, որ ավանը շատ մաքուր և հարմարավետ է, որ  մարդիկ քիչ են  փողոցներում…  

– Էդ հիմա է թվում, թե քիչ  են,- ոգևորված ասասց  Վագիֆը, – իսկ ամ­ռանն ուր նայես՝  հերթեր են, համարիր, որ  առողջարան է: Ի՜նչ Կիսլովոդսկ, ի՜նչ Բորժոմ: Ամեն տեղից գալիս, լցվում  են: Արսենն ասաց, որ նրան դուր է եկել բակը, շատ ծառեր ու թփեր կան, թեպետ տնկված են անկանոն, և այգին ամեն տարի պետք է կարգի բերել: Վա­գիֆը ծիծաղեց ու ասաց.

 – Այ ջանըմ, ո՞վ պիտի կարգի բերի, ինչի՞ մա­սին ես ասում, Արսեն ջան,  հենց մայիսը   գալիս է , ես ու Մեհրի­բանը մեր փասա-փուսան հավաքում,  գնում  ենք մեր ծերուկների մոտ, ինշալլահ*, ողջ- առողջ են,  գյուղում են ապրում: Եվ մնում ենք այնտեղ մինչև ամառվա վերջը,  նույնիսկ մինչև  աշնան սկիզբը: Իսկ տունը թողնում ենք հերթական հովեկներին,  որպեսզի  և ապրեն, և հետևեն տանը: Իսկ երբ վերադառնում ենք, տես­նում ենք, որ դրանց  երեխեքը  բոլոր ծառերն ու թփերը կոտ­րտել-ավերել են: Երդվում եմ, ազնիվ

խոսք,  ճիշտ եմ ասում:

– Ոչի՜նչ, մի անհանգստանա, –  լրացրեց Էդուարդը: – Արսենը փոր­ձառու գյուղատնտես է, քեզ արդեն ասել եմ… Քո այգին այնպես կկար­գա­վորի, որ տեսնես` չճանաչի:

– Աստված տա, Աստված տա: Ինչպես ասում են, թող մի աչքով կու­րանա նա, ով իր լավը չի ուզենա: Ահա և իմ Մեհրիբանը: Այ, արվադ**, ո՞ւր ես կորել այսքան ժամանակ:

Մեհրիբան-խանումը  կլոր դեմքով, հարավցու համար անսովոր՝ ճերմակամաշկ,  բարետես   կին էր:  Ամուսնուն համահունչ, նա նույն­պես գործարար ու առույգ էր: Ողջունելիս  շուտասելուկի պես  շատախոսեց.

– Վո՜ւյ, Էդուարդ-գարդաշ, հարյուր տարի քեզ չէինք տեսել: Լրիվ դադարել ես մեզ հյուր գալ, ասես մոռացել ես մեզ: Ինչպե՞ս է Ռիման, ո՞նց է առողջությունը, հիվանդ հո չէ՞: Վո՜ւյ, ա՛յ, փա՜ռք Ալլահին:

– Ա՛յ արվադ, կա՛նգ առ, – ծիծաղելով ընդհատեց Վագիֆը: – Երդ­վում եմ, ազնիվ խոսք, ոնց որ մագնիտոֆոն լինի: Լսի՛ր, այս մարդիկ գործով են եկել, – նա ցույց տվեց Արսենին ու Ելենային, որոնք մե­կու­սացած նստել էին մի կողմ: – Ուզում են մի սենյակ վարձել, իսկ մնա­ցածի մասին հետո քեզ կպատմեմ: Նախ ծանոթացիր, սա Արսենն է, մեր Էդուարդի լավագույն ընկերը, իսկ նա իր կինն է` Ելենա է անունը: Դե՛, ի՞նչ կասես, այստեղ տեր ու տնօրենը  դու ես, գլխավոր խոսքը քոնն է:

– Ինչի՞ ես ասում, այ Վագիֆ, ինքդ էլ ես հասկանում: Եթե Էդուար­դը թողել է իր բոլոր գործերը ու անձամբ է նրանց բերել այս­տեղ, մի՞թե կարող ենք մերժել: Այսպես թե այնպես, գարնանից մինչև աշուն մեզ մոտ հովեկներ են ապրում, բոլորովին անծանոթ մարդիկ: Հիմա էլ թող մերոնքականներ ապրեն: Շատ լավ կլինի: Ես այդպես եմ կարծում:

– Շա՛տ ապրես, – չափազանցված հիացմունքով բացականչեց Վագիֆը: – Երդվում եմ, ազնիվ խոսք, իսկապես ապրես: Իմ մտքերն ես կարդում… Դե հիմա խելքդ գործի դիր ու           ——————————      

* Ինշալլահ —  Փառք Ալլահին

**  Այ, արվադ- այ կնիկ

հիշիր, որ հյուրերին միայն զրույցներով չեն հարգում:

Մեհրիբան-խանումի հայտնությունը սենյակում, նրա ուրախ ու հա­սարակ բնավորությունը, և հատկապես այն, որ նա առանց ավե­լորդ բառերի համաձայնեց սենյակ հատկացնել, բոլորի տրամադրու­թյունն այնպես փոխեց, նույնիսկ Ելենան երկչոտ ժպտաց` նայելով նրան: Եվ երբ Մեհրիբանը սկսեց սեղանի պատրաստություն տեսնել, նա նույնպես վեր կացավ օգնելու:

– Մեհրիբան մորաքույր, կարելի՞  է ձեզ օգնել:

– Կարելի է, Լենա ջան, նույնիսկ շատ կարելի է: Ո՞ր կինը կհրաժարվի  օգնությունից: Գնանք, աղջիկս: Ինձ  համար շատ հաճելի է,  որ օգնես,  վաղուց  թռվռուն աղջկա   օգնության կարիք եմ զգում:

Արսենը հայացքով հետևեց կանանց: Պարզ էր արդեն, որ տասը րոպեից նրանք անբաժան — կընկերուհիներ կդառնան: Եվ չէր սխալվել:

Երկսենյականոց առանձնատանը Զեյնալովները բնակվում էին երկուսով: Նրանց աղջիկը` Սևիլը, Ռոստովի երկա­թու­ղային տրանսպորտի ինստիտուտի ուսանողուհի էր, ամեն ամառ իր ուսանողական շինջոկատով մեկնում էր երկրի խոշոր շինարա­րու­թյուն­ները և միայն հազվադեպ, երեք-չորս օրով էր գալիս տուն: Հենց նրան էլ ակնարկում էր Մեհրիբան-խանումը, ասելով, որ վաղուց  թռվռուն աղջկա օգնության կարիք  է զգում: 

Այդպես նրանք սկսեցին ապրել  ծովամերձ  այդ  ավանում: Զեյնալովները տվել էին նրանց մի փոքրիկ սենյակ, բայց շատ լայն, դեպի բակ բացվող երկու պատուհանով և առանձին մուտքով, համեմատած հովեկների հետ` շատ հարմարավետ գնով: Նրանք  համարյա փողի կարիք չունեին, բավարար էր և այն, որ նրանց բացա­կա­յությամբ տանը հետևող  լիներ, առավել ևս` տիրություն անող լիներ  այգուն:

Հաջորդ օրը Վագիֆը օգնեց Արսենին աշխատանքի անցնել քար­հանքում, որը երեք կիլոմետր էր հեռու բանավանից: Շուտով Ելենան էլ գոր­ծի մտավ տեղի հանրախանութում, կոշիկի բաժնում, որպես գան­ձա­պահուհի: Առհաարակ ավանում  Վագիֆը քիչ ծանոթներ չուներ:

–    Էդուարդն աշ­խա­տում է քաղաքային ժողովրդական վերահսկողության կոմիտեում, մեծ մարդ է, բայց ես էլ փոքր չեմ, – ծիծաղեց նա, – տեսնում ես,  չէ՞,  որքան ըն­կեր­ներ ունեմ, ճիշտ են ասում, որ հարյուր ռուբլի մի ունեցիր՝  հարյուր ընկեր  ունեցիր:  Երդվում եմ, ազնիվ խոսք, լավ  ընկերից լավ բան չկա…  

Արսենի աշխատանքը ծանր էր, նա քարհատ մեքենայից վերցնում էր քարի խորանարդները, յուրաքանչյուրը երեսուներկու կիլո­գրամ, հետո բարձում ինքնաթափը: Առաջին շաբաթները, մինչ նա որոշ հմտություն ձեռք կբերեր, անասելի դժվար էր: Օրվա վերջին ողջ մարմինը նվվում էր, ասես նրան ջարդել էին քարերով, ձեռքերն ամ­բող­ջովին կոշտացել էին,  պատվել  բշտիկներով, կաթվածահարի պես դողդողում էին, թեև աշխատում էր ձեռնոցներով: Այնպես էր հոգ­նում, որ, պատահում էր,  նույնիսկ  ճաշարան չէր գնում ճաշաժամին` ախոր­ժակ չէր ունենում: Ավտոբուսով վերադառնալով տուն` պղտոր մղձա­վանջի մեջ զգում էր անոթի սրտխառնություն, բայց տանը, այդ­պես էլ կարգին չսնվելով, ընկնում էր քնելու, վանելով իր էության խոր­քե­րից համառորեն մակերևույթ բարձրացող սարսափեցնող ու անի­մաստ հարցը. «Իսկ հետո՞…»:

Նայելով նրան` Ելենան  թաքուն սրբում էր արցունքները: Եվ բանն այն չէր, որ Արսենը հոգնում էր աշխատանքում, պակաս չէր հոգնում նաև գյուղում, առավոտից երեկո դեսուդեն անելով խաղողի այգիներում, բանն այլ էր. նրան թվում էր, թե Արսենը գիտակցաբար հալումաշ էր անում իրեն, գուցե աշխատանքի մեջ մոռացություն փնտրելով իրեն տան­ջող մտքերից, գուցե ցանկանալով մեղքը քավել, գուցե, ընդ­հա­կա­ռակը, ձգտելով ձերբազատվել այն բանից, ինչը մի անգամ նա ան­վանեց «մեղքի բարդույթ», որը մշտապես կեղեքում, բզկտում   էր նրան:

Ապրիլի կեսերին, վերադառնալով աշխատանքից, Արսենը Ելե­նային տեսավ  տան դարպասի առջև` փայտե նստարանին նստած: Այդպիսի բան չէր եղել, նա միշտ իր համար  գործ էր գտնում կամ տնտե­սության մեջ օգնում էր Մեհրիբանին :

– Լենա՞, ինչո՞ւ ես այստեղ, – զարմացավ Արսենը:

Ելենայի դեմքին շփոթվածություն կար:

– Որևէ բա՞ն է պատահել:

Պարզվեց, պատահել է: Առավոտյան անսպասելիորեն գյուղից եկել էին Մեհրիբանի ծնողները երեք դպրոցական թոռների` Մեհ­րի­բա­նի քրոջ երեխաների հետ, և Զեյնալովները հիմա մոլորության մեջ են, չգի­տեն ուր տեղավորեն նրանց: Ճիշտ է, ոչինչ ցույց չեն տալիս, բայց…

Արսենը մտահոգ տրորեց ճակատը:

– Մեզ դա էր պակաս,- մտամոլոր շշնջաց Արսենը, շփոթված անակնկալ նորությունից:- Երկա՞ր ժամանակով են եկել:

– Կարծես թե երկար ժամանակով: Բուժման են եկել: Մեկինը աչքերն է,  գլաու­կոմա ունի, մյուսինն  էլ՝  ոտքերն են:

– Հը՜մ… ստիպված ենք նոր բնակարան գտնել:

– Այդ մասին  ասել եմ   իրենց:

– Եվ հետո՞:

– Լսել չեն ուզում:

– Ինչպե՞ս թե, բա հո ինը հոգով երկու սենյակում չե՞նք ապրելու: Դե լավ, գնանք, տեսնենք, թե ինչ կարելի է մտածել:

Երբ նրանք բակ մտան, այսպիսի պատկերի ականատեղ եղան. Վա­գիֆն ու Մեհրիբանը աշխուժորեն տնից դուրս էին բերում ներքնակներ,  բարձեր, ծածկոցներ: Արսենն ու Ելենան հայացքներ փոխա­նա­կեցին: Ելենայի աչքերում վախ կար: Արսենն իր տարակուսանքը թաքց­րեց, մոտեցավ նրանց և, թեպետ անտրամադիր, կատակով հարցրեց.

– Դե ասեք, մենք էլ օգնենք, էս ո՞ւր ենք քոչում:        

Վագիֆը շրջվեց  և  թեթևակի բռնելով Արսենի  արմունկը, նրան  մի կողմ տարավ.

– Բան ունեմ ասելու,- ասաց նա:- Ինձ լսիր, Արսեն ջան,միայն թե փորձիր հակա­ռակ­վել:

– Մի վախեցրու, – ժպտաց Արսենը:      

– Չեմ վախեցնում: Լենան երևի արդեն հայտնել է քեզ, չէ՞:

– Հա, գիտեմ, Մեհրիբանի ծնողներն են եկել:

– Ճիշտ է,  ու լրիվ անսպասելի, նախօրոք չեն գրել, իսկ մենք՝   անտեղակ…  Լավ, հիմա ինձ լսիր: Լենան ասաց, որ դուք պետք է նոր բնա­կարան գտնեք: Արսեն ջան, դու տղամարդ ես, ես կանանց հետ գործ չունեմ, միայն տղամարդկանց հետ եմ խոսում, դրա համար էլ ինձ պետք է հասկանաս. եթե դուք իմ տնից հեռանաք, համարի՛ր, որ ապ­տա­կել ես ինձ: Ես նման խայտառակություն չեմ տանի և մարդկանց աչքերին չեմ կարող նայել: Դրա համար լսիր ինձ ու չհամարձակվես հակառակվել: Դու ու Լենան կմնաք ձեր սենյակում: Ծերուկներին ու երեխաներին մենք կտեղավորենք մեզ մոտ:

– Իսկ Դո՞ւք: Կտրի՞ն եք քնելու:  

– Լսիր, ինչո՞ւ  կտրին: Ահա մի սենյակ էլ այնտեղ կա: – Վագիֆը ցույց տվեց բակի մյուս կողմում ապագա ամառային խոհանոցի շենքը: – Ամբողջ տասնհինգ  քառակուսի մետր, մի՞թե երկուսի համար քիչ է:

– Լրիվ հերիք է, – ասաց Արսենը: – Կարճ ասած, ես այնպես հաս­կացա, որ դու և  Մեհրիբանը ուզում եք այս ամբողջ ամսվա ընթացքում  կամ ինչքան որ կլինի, գուցե երկու  ամիս կամ էլ ավել,  ապրել ամառային խոհանոցում, ճի՞շտ է:

– Շատ ճիշտ է:

– Շատ լավ, իսկ հիմա, ասա ինձ, Վագիֆ, սիրելիս,  մեր գնալը վիրավորական ես համարում քեզ համար, իսկ մեզ համար վիրավորակա՞ն չէ, որ դուք խոհանոցում մնաք:  

– Ա՛յ հարգելիս, ինչի՞ մասին ես ասում, ես ախր… – Վագիֆն ար­դեն ուզում էր տաքանալ, բայց Արսենը ընդհատեց նրան.

– Արի պայմանավորվենք այսպես: Ես ու Լենան կապրենք այն­տեղ, իսկ դուք` ձեր սենյակում:

– Ի՞նչ, – ըմբոստացավ  Վագիֆը, – խելքդ թռցրի՞ր, ա՛յ մարդ: Հղի կնոջը ո՞ւր ես տանում այդ մութ խոռոչը: Մեհրիբան, ա՛յ արվադ, շուտ արի, լսի՛ր, ինչ է ասում այս  մարդը: Դեռ կիրթված  է կոչվում, ինստիտուտ է ավարտել:

Սկսվեց բավականին զվարճալի իրարանցում, որում յուրաքան­չյուր կողմը ձգտում էր նվաճել ամենավատ տեղը: Միացան նաև կա­նայք, բնականաբար, ի պաշտպանություն իրենց ամուսինների: Հաղ­թող դուրս եկան Արսենն ու Ելենան:

Անմիջապես սկսեցին տեղափոխվել և սկսեցին նրանից, որ  Վա­գիֆը տնից դուրս բերեց երկու փոքրիկ գորգ և մեխեց նոր բնակա­րանի պատերին:

– Իսկ գորգերն ինչի՞ համար են, – զգուշորեն հարցրեց Արսենը, բայց տանտերը կատաղած փնչաց նրա վրա.

– Քո գործը չէ,- անվրդով արձագանքեց Վագիֆը:        — Ես գիտեմ ինչ եմ անում: :

Ստիպված եղավ ենթարկվել:

Մայիսի սկզբին ծերուկները երեխաների հետ հեռացան, նրանց հետ նաև Վագիֆն ու իր կինը: Գնալու նախօրյակին նրանք Արսենին ու Ելենային համոզեցին վերադառնալ տան միջի իրենց սենյակը, բայց վերջիններս հրաժարվեցին, մեկ ամսվա ընթացքում այնպես էին հար­մարվել իրենց նոր բնակարանին և, ով գիտի, արդյոք մի ամիս հետո հիմա էլ Վագիֆի հարազատնե՞րը չեն ցանկանա գյուղից գալ քաղաք:

Եվ նորից ձգվեցին մեկը մյուսից ոչնչով չտարբերվող օրերը: Վե­րա­դառնալով աշխատանքից` Արսենը ավտոբուսից իջնում էր ավանային մշա­կույ­թի պալատի մոտ և հայացքով դիտում կինոազդագրերի վահա­նա­կը, քաջ գիտենալով,  որ իրենք կինոթատրոն չեն գնալու, թեև Ելենան ժա­մա­նա­կին եղել է մոլի կինոսիրող: Գալիս էր տուն, լուռ, առանց ախորժակի, ուտում   այն, ինչ նրա առջև, սեղանին  էր դնում  Ելենան, հետո մի ժամ բակում նստե­լուց հետո տապալվում քնելու: Եվ հաճախ հենց այդպես էլ ավարտվում էր նրանց օրը:

Նրան հալումաշ էր անում ոչ այնքան աշխատանքը, որքան իր արածի անմտության և խլացնող դատարկության գիտակցումը: Եր­բեմն սարսափ էր պատում նրան, մտածում էր. «Այսպես որ գնա՝  ինքս  ինձ էլ  կկորց­նեմ…»: Եվ, որպեսզի  ինքն  իրեն չկորցներ, շաբաթ և կիրակի օրերին  վերստին կարդում էր դիսերտացիան, շմկումներ կատարում, ներըմբռնողաբար հասկանալով, որ դրանով նա փորձում է իր մեջ խլացնել հոգին կրծող սարսափը՝ վաղվա օրվա համար: Մի երեք ժամ նստելով և աննպա­տակ թերթելով մի քանի տասնյակ ձեռագիր էջեր ու կատարելով աննշան ուղղումներ, համոզվում էր, որ գործն առաջ չի գնում, նույնիսկ ավելի վատ, նա չէր էլ փորձում ստի­պել իրեն աշխատել: Որոնում և իհարկե գտնում էր դրան բացատրու­թյուն` կտրված է իր միջավայրից: Ճի՞շտ էր, թե սխալ, ինքն էլ չգիտեր: Ելենային ոչինչ չէր ասում իր սարսափների  մասին, թեև հաճախ էր որսում իրեն ուղղված նրա տագնապահար հայացքները… Միայն մի թե­թևու­թյուն կար. քարհանքի աշխատանքը լավ էր վարձատրվում, երբեմն ամ­սական հասնում էր երեք հարյուր ռուբլու, դեռ դրան էլ գումարած Ելենայի ութսուն ռուբլին: Այդ գումարով կարելի էր ապրել, նույնիսկ կա­րելի էր  գումար ետ գցել «սև օրվա» համար: Բայց նորից ու նորից հոգու խորքից դուրս էր լողում գիտակցական թե ենթագիտակցական, սար­սափի աստիճանի մերկացուցիչ ու անողոք հարցը. «Իսկ հետո՞ ինչ կլինի»: Եվ նորից նա խլացնում էր այդ անձայն ճիչը, որ մղվում էր նրա հոգու խորխորատից. մերթ աննպատակ թրև էր գալիս բանավանի փողոցներով, մերթ մինչ թմրելու աստիճան հեռուստացույց էր դիտում տանտե­րե­րի սենյակում (Վագիֆը թողել էր տան բանալիները), մերթ Ելենայի հետ դուրս էր գալիս ու մինչ կեսգիշեր նրա հետ զբոսնում խոնավ ավա­զային ծովափին, մերթ զբաղվում էր այգում` փխրեցնում  հողը, հատում   չորացած ճյուղերը, տեղափոխում թփերը:

Մի անգամ նա վերադարձավ աշխատանքից ինչ-որ բանից խիստ ընկճված: Ելենայի հարցին, թե որտե՞ղ է եղել, Արսենը հոգնած թափ տվեց ձեռքը և սկսեց զգեստափոխվել: Հանեց պիջակը, շրջվեց, որ­պեսզի մեխից կախի և լսեց Ելենայի սրտակեղեք լացըը: Արսենը արագորեն շրջվեց և տեսավ, թե ինչպես Ելենան դանդաղորեն նստում է անկողնու վրա, աչքը չկտրելով իրենից, հայացքում աննկարագրելի սարսափ:

– Լենա՞…

– Ի՞նչ է պատահել քեզ… – խուլ մրմնջաց կինը:

Արսենը նայեց իր աշխատանքային վերնաշապկին` ողջ ձախ կողմը արյունով էր ողողված:

– Գրողը տանի՛, ո՜նց էի մոռացել, – սրտնեղած արտաբերեց նա: – Մի վախենա, սա իմ արյունը չէ:  Մեքենան կտրեց գործակցիս ձեռքի դաս­տակը: Ես օգնեցի նրան տեղավորել «Շտապ օգնության» մեքենայի մեջ և  չեմ նկատել, թե ինչպես է  արյունը քսվել:

Նա ճշմարտությունն ասաց, որպեսզի հանգստացնի Ելենային, բայց հա­կառակը ստացվեց: Քաթանի պես  ճերմակելով` Ելենան հարցրեց վախեցած  շշունջով.

– Այդպիսի բան է՞լ է լինում ձեզ մոտ:

– Լենա, հանգստացիր, այդպիսի բան յուրաքանչյուր գործի մեջ կարող է լինել: Պարզապես պետք է ուշադիր լինել:

Ելենան երևում է, չէր լսում նրան,  ափերով դեմքը  ծածկած՝ նա օրօրեց գլուխը, ասաց հառաչանքով.

– Հեռացիր այդ աշխատանքից…

– Այդ ինչե՞ր  ես ասում, Լենա, ինչպես թե՝ հեռացիր, մտածու՞մ ես ինչ ես ասում:

– Հեռացիր այդ աշխատանքից, – ձայնը բարձրացրեց Ելենան ավելի հաստատուն: – Ան­միջապես հեռացիր: Դժբախտությունն առանց դրա էլ կրկնկակոխ հետապնդում է մեզ: Հեռացիր, լսո՞ւմ ես…

–Զուր մի խոսա, Լեն:  Ոչ մեկը մեղավոր չէ, որ նա  ձեռքը մտցրել է այնտեղ, ուր պետք չէր:

Անսպասելիորեն Ելենան փուլ եկավ ծնկների վրա և, գրկելով Ար­սենի ոտքերը, արտասվեց:

– Սիրելիս, հարազատս, աղաչում եմ, դուրս արի այդ աշխատան­քից: Ես ախր հանգիստ չեմ կարող ապրել, չեմ կարող: Ուրիշ աշ­խա­տանք գտիր:

Արսենը արագ բարձրացրեց նրան, նստեցրեց աթոռին:

– Ինչե՜ր ես ասում, Լեն, ցավդ տանեմ… Ախր դու ինքդ էլ տեսար, որ հեշտ չէ աշխատանք գտնել: Այս մեկն էլ ծանոթությամբ ստացվեց, թե չէ՝ դա էլ չէր լինի:      

– Ուրեմն մի  ամիս հանգստացիր:  Նայիր` ինչպես ես նիհարել,  երբ նայում եմ քեզ, ցավից սիրտս մղկտում է:

Արսենը փորձում էր բացատրել նրան, որ դա անհնար է, բերում էր պատ­ճառաբանություններ, մեկը մյուսից համոզիչ, սկսելով նրանից, որ «ամիսը երեք հարյուր ռուբլին  ընկած  չէ  գետնին,  իսկ հե­տո հայտնի չէ, թե կյանքն ինչպես կդասավորվի», և խոսքն ավարտում էր  նրա­նով, որ առանց աշխատանքի մի օր անգամ  չի կարող ապրել, որ աշ­խա­տան­քը իր փրկությունն է, իր սրտհովանքը… Բայց բոլոր պատճառա­բա­նու­թյուն­ներն անդրադառնում էին Ելենայից, ինչպես գնդակը` պատից…

Գիշերվա կեսին Արսենը վեր թռավ ասես ցնցումից: Բարձրա­նա­լով արմունկների վրա` նայեց Ելենայի դեմքին: Կինը պառկած էր աչ­քե­րը լայնորեն բացած:

– Լենա, քնած չե՞ս:

– Չէ՜…

– Ինչո՞ւ:

– Վախենո՜ւմ եմ:

– Ինչի՞ց:

– Չգիտե՜մ:

Արսենը նորից պառկեց և   ինչքան կարելի է մեղմ, սակայն   դյուրահույզ  կերպով ասաց.

– Հիմա այսպես էլ պիտի շարունակվի՞:

– Դա ինձնից չէ կախված…

– Եվ ինչպե՞ս վարվենք:

– Ես կփորձեմ քնել, ուշադրություն մի՛ դարձրու:

– Այդ մասին չեմ ասում:

– Գնա  քո աշխատանքին` ինչպես միշտ:

– Իսկ դո՞ւ:

– Ես ոչինչ,  ես կհարմարվեմ, ես դա կարող եմ, դու գիտես…

Մի  րոպե նրանք լուռ էին: Արսենը փորձեց  ձգվել ծխախոտի կողմը, բայց հիշեց, որ   Ելենան  ընդհանրապես  չի սիրում, երբ Արսենը ծխում է անկողնում:

– Գնանք այստեղից, – հանկարծաբար  արտաբերեց Ելենան:

Դա հնչեց այնքան անսպասելի, որ Արսենը կրկին  հենվեց  արմունկների վրա.

– Ո՞ւր,- զարմանքով հարցրեց նա:

– Գյուղ: Քո գյուղը: Քո ծնողների մոտ: Հո կո՞ւյր չեմ, տեսնում եմ, թե ինչպես ես  օր-օրի հալվում կարոտից: Քեզ պետք են քո խաղողի այգիները, քո սարերը, առանց դրանց դու երկար չես ապրի:

– Հո ապրում եմ…-  Արսենը քմծիծաղեց մթության մեջ.

– Դու չես ապրում… – կարճ դադարից հետո Ելենան դա ասաց  այնպիսի ձայնով, որից ինքն էլ անակնկալի եկավ, – լսի՛ր, հարա­զատս, դու պետք է վերադառնաս քո գործին, որպեսզի ապրես:

– Ի՜նչ հեշտ ես ասում այդ ամենը:

– Մի՛ ընդհատիր, ավելի լավ է` լսի՛ր: Քեզ պետք է վերադառնալ, եթե… եթե դրա համար անհրաժեշտ է, որ ես չլինեմ. ես կգնամ… Միայն թե դու, մի վախենա դա ասել ինձ, լսո՞ւմ ես: Դու մի մտածիր, սի­րե­լիս, ես ախր ուժեղ եմ:

Արսենը խոնարհվեց, այտով   հպվեց  նրա այտին.  Ելենայի այտն անարցունք էր, սակայն այրվում էր կրակի պես:

– Այնքան ուժեղ ես, որ կարող ես առանց ինձ ապրե՞լ, – խորամանկորեն  հետա­քրքրվեց նա ժպիտով:

Ելենան փակեց աչքերը,  սեղմվեց ամուսնուն:

– Եթե իմանամ, որ դու նորից կենսուրախ  ես, կապրեմ այնտեղ ու ինձ  կզգամ երջանիկ…

– Եվ իմ որդո՞ւն էլ քեզ հետ կտանես,- հարցրեց նա շարունակելով ժպտալ :

– Ի՞նչ որդի:

– Ահա այս, – Արսենը զգուշորեն ձեռքը դրեց նրա նրբանուրբ փորիկին: – Ա՛յ այս մանչուկին: Ես նրա մասին երազում եմ օր ու գիշեր: Նույնիսկ անունն եմ մտածել:

Ելենան ավելի ամուր  սեղմվեց Արսենին, ձեռքերով գրկեց պարանոցը:

– Եվ ի՞նչ անուն է:

– Արթուր…  Դո՞ւր է գալիս քեզ:

– Դու  Արթուր Բերտոնի անո՞ւնն ես ուզում դնել՝ Էթելյա Վոյնիչի վեպից… – Ելենան հանկարծակի  դեմքով  մտավ Արսենի ծոցը, արտասվեց: – Խաբում եմ… Գնալը կարող եմ, եթե դու դա ուզենաս, բայց ապրե՜լ առանց քեզ՝  չեմ կարող,  հաստատ կմեռնեմ…

ԳԼՈՒԽ  ՔՍԱՆՎԵՑԵՐՈՐԴ 

Այդ օրը Ելենան թեթևակի տկարություն զգաց՝  կապված իր ներկա վիճակի հետ, թեև հղիությունը ընդհանուր առմամբ նա թեթև էր տա­նում: Չնստելով մինչև հերթափոխի ավարտը, նա խնդրեց ­վարի­չին և գնաց տուն: Նրան դուր էր գալիս զբոսանքը ավանի մաքուր փո­ղոց­ներով, որոնք ինչ-որ բանով հիշեցնում էին հայրենի Վոլխովի փո­ղոցները: Ճանապարհին մտավ հացի խանութ,  հաց գնեց: Հացի խա­նութից ոչ հեռու, հին լորենու  ստվերում, մի ծեր կին, չնայած շոգ եղա­նակին՝ խաչաձև  կապած  բրթե գլխաշորով,  կանաչի էր վաճառում: Ելենան  թարմ ու  բուրումնավետ մա­ղդանոսի երկու լավ փունջ ընտրեց. Արսենը սիրում էր թարմ մաղդանոս:

Նրա սիրտը թեթևակի խառնեց, իսկ սրտխառնուքի յուրաքանչյուր դրսևորում նրան բերում էր մոտալուտ ապագայի վերաբերյալ մտքերին: Հոգում  լուսապայծառ խինդ էր, ուրախություն: Բայց կար նաև տագնապ և անորո­շու­թյուն: Նա մտածում էր, որ երեք ամիս էլ չի անցնի, և նա զավակ  կունե­նա:

Չգիտես ինչու, ինքը նույնպես վստահ էր, որ անպայման տղա կծնվի. երկուսն էլ ուզում էին, որ տղա ունենան՝ անատամ, ծիծաղելի, տաք գունդուկծիկ: Նա ջերմ  դնչիկով  կխլի իր կուրծքը. Ելենան ժամանակ առ ժամանակ ասես ֆի­զի­կապես զգում էր  փափլիկ  շուրթիկների տաք հպումը: Արսենը արդեն երկու անգամ քաղաք էր գնացել մանկասայլակի համար, բայց դրանք չգիտես ինչու ան­հե­տացել էին  խանութներից: Արդեն քիչ-քիչ գնել էին մանկական սպիտակեղեն` բարուր, անկոճակ շապիկներ, տակաշորեր: Տակա­շոր` այս բառը Արսենը արտասանում էր հատուկ բավականությամբ, և նրա շուրթերին դա հնչում էր շատ ծիծաղելի, ամեն անգամ նրանք եր­կուսն էլ ուրախ ծիծաղում էին: Իսկ ծնունդից երկու ամիս հետո կլրանա   գրանցման ժամկետը: «…Ի՞նչ պիտի անենք այդ ժա­մանակ, ինչպե՞ս պիտի ապրենք, չէ՞ որ աշխատել է պետք, իսկ առանց գրանցման դժվար թե Արսենին հաջողվի աշխատանք գտնել: Ա՜խ, եթե միայն նա համաձայներ գոնե մի անգամ գնայինք  Վոլխով: Բայց այդ մա­սին կարելի է միայն երազել… Նրա ներկա տրամադրությամբ այդ մա­սին նույնիսկ խոսք բացել  չի կարելի: Անհասկանալի է, թե ինչ է կատարվում նրա հետ: Ահա արդեն երկու շաբաթից ավելի է, որ նա ինչ-որ օտա­րացած է. ո՛չ խոսում է, ո՛չ ժպտում՝ ինչպես առաջ: Իսկ եթե խոսում է կամ ժպտում, հասկանում ես, որ դա հղի կնոջը չվշտացնելու, չան­հանգս­տացնելու համար է անում: Հարցնում ես, ի՞նչ է պատահել, այն­պիսի տեսք է ընդունում, ասես չի հասկանում քեզ: Եվ արդեն չգիտեմ, ում խղճամ` ի՞նձ, թե իրեն: Եվ ինչո՞ւ խղճամ, ի՞նչ է պատահել…», –այդպես  քայլում ու խորհրդածում էր Ելենան…

Մթերային խանութի  դիմաց, ան­մի­ջապես տակառից,  թթու վարունգ էին վաճառում: Անցորդները կանգնում էին, թերթի մեջ փաթաթում երեք-չորս վարունգ` թեթևակի կնճռոտ, խոնավ, համեղ բուրող… Ինքը ևս մեծ ցանկություն ունեցավ գնել: Նա ակամա դանդաղեցրեց քայլերը և երբ հասավ տակառին, կանգ առավ: Ամաչկոտ շուրջը նայելով, մոտեցավ,  երեք   վարունգ վերցրեց և վճարելով  հեռացավ՝  բռնելով իրենից հեռու, որպեսզի  ջուրը չկաթի զգեստին:        

Արսենին նա միանգամից նկատեց: Չգիտես ինչու,  հաստատակամորեն մտածեց, որ դա անպայման Արսենն էր:  Թե՞  պարզապես թվաց միայն: Ելենան նախ տեսավ կնոջը, որի մոտ կանգնած էր նա:  Կինը  մուգ շա­գանակագույն մազեր ուներ, որոնք  ջրվեժի պես թափվում էին  մեջքին՝  մինչև գոտ­կա­տեղ: Շքեղ մազեր էին:  Նա հագել էր չթե թեթև զգեստ` չափազանց խոշոր աստ­ղածաղիկներով: Հենց դա էլ թույլ չտվեց Ելենային՝ առաջինը նկատել  տղամարդուն: Նրանց դեմքերը չէին երևում, քանի որ կանգնած էին թիկունքով դեպի իրեն: Ըստ երևույթին, մինչ նա վարունգ էր գնում, նրանք անցել էին իր  կող­քով, չնկատելով իրեն:

Ելենան փորձեց պատկերացնել, թե ինչպես կարող էր այդպես ստաց­վել, բայց չկարողացավ. այնքան էլ հաճախ չեն փողոցում տա­կա­ռից առևտուր անում, որպեսզի չնկատեին: Եթե Արսենն էր,  ուրեմն պետք է շրջվեր, գոնե հետաքրքրասիրությունից դրդված… Ելենան նայում էր նրանց հետևից, մինչև որ նրանք կանհետանային  հինգհարկանի շենքի ան­կյու­նում: Վերջին պահին նա նկատեց, թե ինչպես կինը շրջվեց ետ, կարճ  մի ակնթարթ  նայեց իրեն, թվաց նույնիսկ ժպտաց, ապա ձեռքով գրկելով  տղամարդու  մեջքն  ու թեթևակի գլուխը հակելով նրա ուսին,  անցան  շենքի մյուս կողմը:

Սրտի անդիմադիր  ցավը հարկադրեց Ելենային դուրս գալ քարացած վիճակից: Վարունգներն իրենից հեռու բռնած  և զգա­լով այդ դիրքի անհեթեթությունը, ինչպես նաև անհամա­տե­ղե­լիու­թյունը այն բանին, ինչ քիչ առաջ պատահեց՝  նա շրջվեց ու գրեթե վա­զեց, որպեսզի շուտափույթ տուն հասնի:

Մտնելով բակ, նա լարված զգայարաններով կռահեց, որ Արսենը տանն է: Ելենան կանգ առավ և,  հանկարծական բերկրանքից  թուլացած՝  հենվեց  բակի սլացիկ բարդուն,  ժպտաց. այդ տղամարդն իհարկե  Արսենը չէր: Շունչը ետ բերելով   ու  դեմքին սովորական, անհոգ արտահայտություն հաղորդելով,  քայլեց դեպի տուն,  հասնելով՝ հրեց դուռը և ահագնացող զարմանքով կանգ առավ շեմին. դուռը փակ էր: Վարունգները տեղափոխելով մի ձեռքից մյուսը, նա ուզում էր պայուսակից հանել բանալին և նույն պահին լսեց ոչ բարձր մի ձայն, որն իրեն էր կանչում բակի խորքից.

– Ելենա՛:

Ելենան արագորեն ետ շրջվեց:

– Մայրի՜կ… – խլացած բացականչեց նա, նետվելով Եկատերինա Վասիլևնայի գիրկը, որը քիչ առաջ էր նստել եղրևանու ծաղկած թփե­րի հետևում, այդ պատճառով էլ Ելենան, բակ մտնելով, չէր նկատել նրան:

Մի քանի րոպե անց, երբ ավարտվեցին առաջին համբույրները, առաջին արցունքներն ու հարցուփորձը, նրանք արդեն նստել էին աթոռ­ների վրա կողք կողքի և լռում էին, չհամարձակվելով սկսել զրույ­ցը, որը չէր կարող երկուսի համար էլ դժվարին չլինել:

Արսենի մասին մինչ այժմ, որքան էլ տարօրինակ էր, մայրը դեռ ոչ մի անգամ չէր հարցրել: Մեկ ժամ առաջ Ելենան գուցե նեղանար դրա համար, ինչպես նեղացել էր ժամանակին Դմիտրիից, երբ նա չէր տվել Արսենի անունը: Բայց հիմա նա միայն ուրախ էր, որ մայրը ոչ մի բանի մասին չի հարցնում: Նա պարզապես չգիտեր, թե ինչ պիտի պա­տասխաներ: Հո չէ՞ր ասելու, որ քիչ առաջ տեսել է նրան ուրիշ կնոջ հետ: Նա հիմա իրոք հաստատակամորեն համոզված  էր,  որ, այո, Արսենն էր: Այդ պատճառով էլ Ելենան ինքը սկսեց հարցնել հայրիկի, Դմիտ­րիի, հարևանների, ընկերուհիների մասին: Եկատերինա Վասիլևնան պատասխանում էր մի քիչ ավելի մանրամասնորեն, քան պետք էր: Եվ Ելենան հասկացավ, որ նա էլ է հետաձգում դժվարին խոսակցու­թյու­նը, գուցե իրեն խղճալով, գուցե նաև` վախենալով փչացնել դստեր հետ հանդիպման առաջին րոպեները:

Երբ հետաձգելն այլևս դարձավ անհնարին, Ելենան առաջինը քայլեց անխուսափելիին ընդառաջ:

– Դու մեզ հեշտությա՞մբ գտար, մայրիկ:

– Շատ հեշտությամբ, հասցեն ձեռքիս էր, – պատասխանեց մայ­րը, ասես համաձայնելով Ելենայի հետ այն բանում, որ խոսակ­ցու­թյունն անխուսափելի է, հարցրեց, – ինչ-որ բանից վախենո՞ւմ ես, Լենա:

– Վախենո՞ւմ եմ, ինչի՞ց ենթադրեցիր, մայրիկ:

– Չգիտեմ, Լենոչկա, երևի ադպես թվաց, – պատասխանեց մայրը: – Իսկ Արսենն աշխատանքի՞ է:

– Չէ՛, մայրիկ, նա… նա արդեն երկու շաբաթից ավելի է, որ չի աշ­խա­տում, – պարզ ու հստակ արտասանեց Ելենան, ինքն էլ զար­մա­նա­լով, թե որքան բնական հնչեց իր ձայնը:

– Չի՞ աշխատում: Ինչպե՞ս թե: Իսկ ինչո՞վ եք դուք ապրում:

– Մեզ հերիքում է, նույնիսկ քիչումիչ հետ գցած գումար ունենք, խնայել ենք նրա աշխատավարձից: Նա լավ է վաստակել:

– Սպասիր, չեմ հասկանում, ինչո՞ւ է նա թողել աշխա­տանքը, ինչո՞ւ է դուրս եկել գործից:

– Ես եմ ստիպել դուրս գալ… Այլ կերպ չէի կարող:

Ելենան պատմեց քարհանքի դժբախտ դեպքի մասին:

Մայրը դժգոհ թոթվեց ուսերը:

– Ոչինչ չեմ հասկանում: Կամ դու խենթ ես կամ…

– Ես պարզապես վախենում էի նրա համար: Եթե միայն իմանաս, մայրիկ, որքան էր նա տանջվել այս ընթացքում…

– Իսկ դո՞ւ, – ընդհատեց Եկատերինա Վասիլևնան, – դու քի՞չ ես տանջվել:

– Նա ավելի շատ է տանջվել: Ես կռահում եմ, որ   Դիման շատ բան է քեզ պատմել… Գիտե՞ս, մայրիկ, երբեմն ինձ թվում է, որ ես նրան միայն դժբախտություն եմ բերում: Այն օրից, ինչ մենք ամուսնացել ենք,  նրա անհաջողությունները հաջորդում են մեկը մյուսին:        

– Իսկ քո՞նը:

– Իմը ի՞նչ:

– Երջանկության մեջ լո՞ղ ես տալիս:     

– Ինձ բավարարում է: Ավելին չեմ ուզում: – Մոր հայացքում կարճ քմծիծաղ որսալով` նա ավելացրեց հանգիստ, առանց ճնշման, – գի­տեմ, ինձ հիմա չես հավատում, և ես էլ, հավանաբար, քեզ չեմ կարող համոզել… Բայց հասկանո՞ւմ ես, մայրիկ, եթե ես իմ ունեցածից ավելի մեծ երջանկության հանդիպեի, կմտահոգվեի: Բայց իմ ունեցածը ոչ մի բանի հետ չեմ համեմատի: Գուցե և դրա համար եմ ասում, որ ինձ բա­վա­րարում է: Ես չեմ խաբում քեզ, ոչ էլ համոզում եմ: Հավատա ինձ, մայրիկ: Դիման այն ժամանակ գնաց` այդպես էլ չհավատալով ինձ: Բայց նա գոնե ձգտում էր  հասկանալ  ինձ, իսկ դո՞ւ:

– Ես էլ եմ ձգտում, աղջիկս, – ծանր հոգոցով ընդհատեց Եկա­տե­րինա Վասիլևնան: – Բայց ինձ համար ավելի դժվար է, քան նրա: Ես մայր եմ: Եվ տեսնում եմ, որ իմ աղջիկը, իմ արյունը, տառապանքով մեծացրած երեխաս, իրեն զոհաբերում է մի մարդու համար, որը… – նա  կարկամեց, – վախենում եմ, նույնիսկ ասել… որը արժանի չէ նրան…

Ելենան մի փոքր մտածեց, հետո ասաց.

– Մայրիկ, սիրելիս, մի՞թե դու քեզ չես զոհաբերել հանուն հայրիկի:

– Բայց ես ի՞նչ կապ ունեմ: Մերն ուրիշ է եղել:

– Հա, դու մի անգամ պատմել ես ինձ, որ չես սիրել հայրիկին, երբ ամուսնացել ես, – հիշեցրեց Ելենան: – Պարզապես լսել ես ծնողներիդ և ամուսնացել: Եվ` ոչինչ, ապրել եք հաշտ, նույնիսկ ինձ ու Դիմային եք ունեցել…

Եկատերինա Վասիլևնան զգաստացավ.

– Ի՞նչ ես ուզում դրանով ասել:

– Ոչինչ, պարզապես ես սիրում եմ իմ ամուսնուն, ահա և ամ­բողջը:

Մայրը թերահավատորեն տարուբերեց գլուխը:

– Օ՜խ, Լենկա, Լենկա… Ախր վաղ թե ուշ սերը վերջանում է: Բո­լո­րինն է վերջանում: Եվ ի՞նչ կմնա քեզ այդ ժամանակ: Հոգսերի բե՞ռ, երե­խանե՞ր, կեղտոտ տակաշորե՞ր, թափառաշրջիկություն՝ օտար անկյուն­ներո՞ւմ, նյութական կարի՞ք, որի վերջը ես առայժմ չեմ տես­նում: – Մոր ձայնում զգացվում էր հազիվ զսպվող ճիչ: – Դե ի՞նչ, պա­տասխանիր:

– Մայրիկ, ախր միշտ չի այդպես լինելու: Մի օր ամեն ինչ կկար­գա­վորվի: Միայն պետք չէ  վախենալ ու փորձել վախեցնել ինձ Ես, միևնույն է, վա­խեցող չեմ: – Եվ արդեն կատակով՝   որպեսզի մոր սիրտը թեթևացնի,  ավելացգրեց– տատիկի գեները, շրջանցելով քեզ, փոխանցվել են ինձ: Չէ՞ս հավատում: Ահա, նայիր: — Ելենան ձեռքով  կպավ Վանկա Վստանկային, որը ճաճվեց, ընկավ  մեկ աջ, մեկ ձախ ու վերստին  կանգնեց նույն ուղիղ դիրքով: — Այ, տեսնում ես, հազար անգամ էլ  հարվածեն ու հազար անգամ ընկնի, դարձյալ կելնի, կկանգնի ուղիղ, ասես ոչինչ չի եղել:                  

– Ո՞վ պիտի հարվածի, – չհասկացավ Եկատերինա Վասի­լևնան:

Ելենան ծիծաղեց.

– Դե, չգիտեմ ով, կյանքը, գուցե և ճակատագիրը… հարվածում են, գցում ոտ­նա­տակ, իսկ ես բարձրանում եմ և գնում ճակատագրին ընդդեմ: Նո­րից  են գցում, իսկ ես նորից ոտքի եմ կանգնում:

Եկատերինա Վասիլևնայի աչքերը լցվեցին արցունքներով.

– Ուրեմն մենք այդպիսի խա՞ղ ենք խաղում:

Ելենան դադարեց ծիծաղել: Նա չէր սպասում, որ իր զվարթ  կա­տակը այդպիս հակառակ իմաստով կընկալվի:   

– Դե, մայրիկ, ի՞նչ կապ ունի խաղը, մայրիկ…

– Ամեն կին պետք է հենարան ունենա՝ ուժեղ, անսասան:

– Աստվա՜ծ իմ, բայց չէ՞  որ ես   հենարան ունեմ: Արսենն է իմ հենարանը:

– Լավ հենարան է: Երկու  շաբաթից ավելի թրև է գալիս առանց աշ­խա­տանքի, իսկ կինը  մեջքը կոտրում  է  իր փո­խարեն:

– Մայրի՛կ…

– Չէ, աղջիկս, նա քեզ հենարան չէ ու չի էլ կարող լինել: Սիրո տեղ Աստված տառապանք է տվել քեզ:

– Առանց տառապանքի սեր չի լինում, մայրիկ, – արձագանքեց Ելենան կատակային հորդորով: Սերը համբերություն է պահանջում: Առանց դրա երևի սեր չկա:

– Այս աշխարհում անցողիկ է ամեն բան, ժամանակը կգա՝  սերը կանցնի: Ահա թե  ինչից եմ վախենում:

– Պետք չէ վախենալ, մայրիկ: Սերը կանցնի` մի բան կմնա դրա տեղ:

– Ի՞նչ, ի՞նչ կմնա:

– Դե՛, պարտք, պարտականություն, հարգանք… քաղցր հիշողություն՝ սի­րո մասին… Ի՜նչ  իմանամ: Միայն առանց հենարանի չեմ մնա: Ա՜խ, մայրիկ, միայն թե իմանաս ի՜նչ  լավ մարդկանց եմ հանդիպել այս  ըն­թաց­քում: Երբևէ կպատմեմ նրանց մասին:

Եկատերինա Վասիլևնան ի վերջո հուսահատված, տարածեց ձեռքերը.

– Բայց դու հո նրանց հետ չես ապրում, դու քո ընտանիքն ունես…

– Ես իմ ընտանիքում էլ ապրում եմ: Չեմ հասկանում, թե  ուրիշ  ինչպե՞ս պիտի ապրեմ:

– Սա պարզապես անտանելի է,- զայրացկոտ վրա բերեց մայրը:      — Չէ,  երևում է, ստիպված եմ քո ամուսնու հետ խոսել: Գուցե նա մի բան հասկանա: Իսկ ո՞ւր է նա:

Անցել էր արդեն մեկ ժամ, ինչ նա տեսել էր  Արսենին: Հիմա նա լիովին համոզված էր, որ   Արսենն էր փարթամ մազերով այ կնոջ հետ:Իսկ ո՞ւր է նա այսքան ժամանակ:  Ի՞նչ պատասխանել մորը: Որոշեց խուսափել  պատաս­խա­նից:

– Ինչի՞ մասին ես ուզում խոսել նրա հետ:

– Ինքս գիտեմ ինչի մասին:

Մայրը համարյա ոչինչ չկերավ: Ելենան  հավաքեց ապսեները, դանակ- պատառաքաղները, տարավ դուրս, մաքուր  բաժակները, շաքարամանը,  դրեց պատուհանագոգին, ծածկեց անձեռոցիկով: Մայրը ուշադրությամբ հետևում էր նրա գործողւթյուններին:

– Դու խոհանոց չունես, որտե՞ղ ես կերակուր  պատրաստում, լվանում:

– Բակում օջախ կա:

– Ա՜յ թե ինչ: Նշանակում է, խարույկի վրա ես պատրաստում, ինչ­պես գնչուհի:

– Ինչո՞ւ գնչուհի: Տան բանալիները մեզ մոտ են, երբ պետք է, պատ­րաստում եմ խոհանոցում: Բայց ամռան շոգին, ավելի լավ է  դրսում, խա­րույկի վրա: Նույնիսկ ավելի համեղ է լինում:

Մայրը դժգոհությամբ շարժեց գլուխը:

– Ամեն ինչին պատասխան կգտնես… Մանկությունից ես այդ­պիսին: Հիշում եմ, մի անգամ կոտրել էիր թեյամանը, երբ սկսեցի քեզ նախատել, ասացիր, որ դա, միևնույն է, հին էր:

Ելենան ծիծաղեց, նա հիշում էր այդ դեպքը, թեև մոռացել էր իր բա­ռերը: Հետո ականջ դրեց բակում լսվող քայլերին:

– Ոնց որ Արսենն է:

Արսենը ներս մտավ ինչ-որ բանից ոգևորված: Վերջին ժամանակ­ներում նրա հետ հազվադեպ էր նման բան լինում: Տեսնելով զոքան­չին, որը դեմ դուրս ելավ իրեն, և չիմանալով ինչպես դիմել նրան` մայ­րի՞կ կոչել, թե՞ դիմել անուն-հայրանունով, պարզապես թեթևակի գրկեց ուսերը:     

– Իսկ ինչո՞ւ չէիք հեռագրել: Կդիմավորեինք  ինչպես հարկն է: – Պատասխանի չսպասելով, նա դիմեց Ելենային, – դուք արդեն ճաշե՞լ եք, Լենոչկա:

– Մի թեթև: Քեզ էինք սպասում, – արձագանքեց Ելենան ակնհայտ շփոթմունքով:

Նա  երբեմնակի ուշադրությամբ զննում էր ամուսնուն, փոր­ձելով նրա դեմքին ինչ-որ նշան գտնել, ինչը կապացուցեր, որ այդ կնոջ կողքին հենց Ար­սենն է եղել: Սակայն բացի ուրախ ոգևորու­թյու­նից, Արսենի դեմքը ուրիշ բան չէր արտահայտում: Եվ Ելենան հանգս­տացավ, մտածելով, որ անկասկած սխալվել է:

– Դե՛ նստիր, – ասաց, – հիմա սեղան կգցեմ: Երեկվա կոտլետի հետ կարտոֆիլ տապակե՞մ:

– Ինչպե՞ս: Մենք երեկվա կոտլե՞տ պիտի ուտենք:

– Իհարկե, – ասաց Ելենան ի վ երջո խաղաղված հոգով: Արսենի ուրախ տրամադրությունը աստիճանաբար փոխանցվում էր նրան:

Միակ ենթադրությունը` կապված բարձր տրամադրության հարա­բե­րական պատճառի հետ այն էր, որ Արսենն ամենայն հավանականությամբ հարմար  աշխատանք է գտել: Եվ ընդհանուր առմամբ դա հեռու չէր ճշմարտությունից: Արսենը որոշել էր վե­րադառնալ քարհանք, բայց ասել Ելենային այդ մասին՝ դեռևս  չէր հա­մար­ձակվել:

– Չէ, Ելենա, ճաշը պետք է մի ժամով հետաձգել: Տոնի պատվին  թառափի խորոված կանենք: 

– Ի՞նչ տոն, – չհասկացավ Եկատերինա Վասիլևնան:

– Իսկ մի՞թե ձեր գալը տոն չէ:

– Դե եթե իմ պատվին է, ես  կգերադասեի կոտլետը:  Ես ախր հենց այնպես չեմ եկել, խոսելու բան կա…

– Իսկ ո՞ւր է թառափը, – բացականչեց Ելենան, վախենալով, որ Արսենը իսկույն կնստի, որպեսզի սկսի խոսակցությունը:

Արսենը դուրս եկավ և մի քանի վայրկյան  անց հայտնվեց` խռիկներից բռնած ներս բերելով հինգկիլոգրամանոց  թառափը:

– Ահա, կես ժամ առաջ լողում էր ծովում: Մի հարբեցողից եմ գնել: Երևի պատահական է կարթն ընկել: Մենք երկուսով հազիվ  հա­նեցինք ջրից, պոչով կատաղի զարկվում էր: Դե՛, թանկագին կանայք, խնդրեմ, զբաղվեք   գործով, իսկ ես  բակում խարույկը վառեմ:

Մեկ ժամից նրանք արդեն նստած էին սեղանի շուրջը, որի վրա, ուտելիքից բացի, դրված էր մի շիշ սպիտակ անապակ գինի: Ընդ որում, Արսենից բացի, ոչ ոք գինի չէր խմում: Ելենային չէր կարելի, իսկ Եկատերինա Վասիլևնան, մի կում անելով, կնճռոտվեց ու թողեց բա­ժակը, հայտարարելով, որ մաքուր քացախ է: Սեղանի շուրջը Արսենը հարցրեց աներոջ, Դմիտրիի մասին, նրանց առողջության ու գործերի մասին: Եկատերինա Վասիլևնան պատասխանում էր որքան հնա­րա­վոր է մանրամասն, տեղ-տեղ մակերեսորեն: Նրանց ճնշում էր թաքն­ված լարվածության մթնոլորտը, չգիտեին, թե ինչպես կընթանա և ին­չով կավարտվի սպսվող խոսակցությունը:

Եկատերինա Վասիլևնան ինքը սկսեց, ի միջի այլոց, դիմելով աղջ­կան, թե չի՞ կարոտել նա հայրական տունը, հորը, եղբորը, ընկե­րու­հիներին և առհասարակ հայրենի երկիրը: Ելենան հապաղեց, հու­սա­լով, որ իր փոխարեն Արսենը կպատասխանի, բայց նա լռում էր` խո­նար­հած գլուխը և կենտրոնացած նայելով մաղդանոսի տերևներին:

– Մի քիչ կարոտել եմ, – անվստահորեն կմկմաց Ելենան` աչքի պոչով նայելով ամուսնուն:

– Դե տեսնո՞ւմ ես, – ուրախացած ասաց մայրը, – հայրիկն էլ է շատ կարոտել քեզ: Ընկերուհիներդ ամեն հանդիպման հարցնում են, մի՞թե մի անգամ չի  գալու, որ տեսնենք…

– Ո՞ւր գամ, մայրիկ, իմ այս  տեսքով… – քմծիծաղեց Ելենան:

– Հենց  այդ տեսքով էլ  պետք է գաս: Այնտեղ կծննդաբերես: Փառք Աստ­ծու, հիվանդանոց ունենք մի փողոց այն կողմ, ծծնդատան բա­ժան­մունքով: Դաշա մորաքույրն այնտեց ավագ բուժքույր է աշխատում: Բժիշկներն էլ լավն են: Կմնաս մեզ մոտ, մինչև երեխան կամրանա, հե­տո կվերադառնաս:

– Դե, ծննդաբերել՝  նա այստեղ էլ կարող է, – միջամտեց  Արսենը` շարունակելով ուսումնասիրել մաղդանոսի տերևները: – Այստեղի բժիշկներն էլ ոչնչով չեն զիջում:

Եկատերինա Վասիլևնան նայում էր նրան, ասես փորձելով հաս­կանալ, թե  առհասարակ որտեղի՞ց հայտնվեց այդ մարդը:

– Չգիտեմ, – մռլտաց նա, – գուցե և չեն զիջում: Երեխան հո հա­վերժ հիվանդանոցում չի՞ ապրելու:

– Ինչո՞ւ հիվանդանոցում, մայրիկ, – գրեթե վրդովվեց Ելենան:

– Իսկ որտե՞ղ: Այս խցիկո՞ւմ:

Ո՛չ Ելենան, ո՛չ Արսենը չգտան, թե ինչ պատասխանեն այդ դյուրագրգիռ  հարցին:

– Լռո՞ւմ ես, – շարունակեց Եկատերինա Վասիլևնան, դիմելով  Արսենին, հետո խոսքն ուղղեց   երկուսին: – Չէ, սի­րե­լիներս: Եթե որոշել եք երեխա  ունենալ, ուրեմն բարի եղեք նրա կյանքի համար համապատասխան պայմաններ ստեղծել: Իսկ այստեղ նա մի շաբաթից կհյուծվի` ո՛չ լույս կա, ո՛չ օդ, ո՛չ որևէ հարմարություն, ամ­ռանը` խեղդոց, ձմռանը` ցուրտ: Իսկ երեխային կերակրել է պետք, ամեն օր լողացնել, անվերջ լվանալ լաթերը, չորացնել, արդուկել, իսկ ձեր տանը, տեսնում եմ, արդուկ միացնելու տեղ էլ չունեք: Հասկացեք, վերջապես, որ երեխան Վանկա Վստանկա չէ,  այլ կենդանի մարդ, և նրան խնա­մել է պետք, հիգիենիկ պայմաններ են պետք:

Ամեն ինչից երևում էր, որ Եկատերինա Վասիլևնա դիտավորյալ էր շեշտել այդ սարսափեցնող բառերը, զգալով, որ դրանք բավարար չա­փով անդրադարձնում են իրավիճակը: Դա երևում էր  նրանից, թե Ելենան ու Արսենն ինչ­պես էին  սսկվել,  չիմանալով, ինչ բառերով հակադրվել նրան: Արսենը, ճիշտ է, մտածում էր, որ կարելի է վկայել նման գործերում իր համագյուղացիների երկարամյա փորձը, սակայն հետո որոշեց, որ սա այն դեպքը չէ:

– Դե ի՞նչ եք լռում: Արսե՛ն, տղամարդ ես, ասա՛ քո խոսքը:

Արսենը վերջապես բարձրացրեց գլուխը: Նրա դեմքը քարի պես անդրդվելի էր, արևահարության միջից երևում էր գունատությունը:

– Թող Ելենան ինքը որոշի, – լուռ արտաբերեց նա:

Ելենան վախվորած  նայեց նրան:

– Իսկ դու ուզո՞ւմ ես, որ ես գնամ, – հարցրեց նա թալկացող  սրտով,  կրկին աչքի առաջ հայտնվեցին ծառապատ փողոցը, և  այն կնոջ ձեռք՝ Արսենի մեջքին:       

Բայց իսկապե՞ս դա ինքն էր եղել… Եվ ասես հեռվից լսվեց Արսենի անարի ձայնը.

– Քո մայրը գտնում է, որ այդպես լավ կլինի՝  թե՛ քեզ, թե՛ երեխայի համար…

– Ճի՛շտ է… – ոգևորվեց մայրը, – նա համաձայն է, Լենա, նա խե­լացի մարդ է, հասկանում է, որ ես…

– Սպասիր, մայրիկ, հիմա այդ մասին չէ խոսքը,  – ընդհատեց Ելե­նան և նորից դիմեց Արսենին ահագնացող տագնապով, այնպես, որ ձայնը նույնիսկ զնգաց լարվածությունից, – իսկ դո՞ւ… դու ինքդ ուզո՞ւմ ես, որ ես գնամ…

Արսենը զարմանքով նայեց նրան,

– Լենա, խելքդ գլխի՞դ է: Իհարկե, չեմ ուզում: Չեմ ուզում,որ գնաս, չեմ ուզում,  նույնիսկ մի շաբաթով չեմ ուզում: Ես ուղղակի չգիտեմ` ինչպես կապրեմ առանց քեզ…

Ելենայի դեմքը վայրկենապես լուսավորվեց:

– Ես հենց դա էի ուզում լսել, – արտաշնչեց նա թեթևությամբ, հա­յացքը տեղափոխելով մոր կողմը: – Մայրիկ, ես ոչ մի տեղ էլ չեմ գնա: Կմնամ այստեղ:

– Սպասե՛ք, սպասե՛ք, ինչե՞ր եք խոսում: Լենա՛, դստրիկս…

– Վե՛րջ, մայրիկ, մենք արդեն որոշեցինք՝  ես ոչ մի տեղ չե՛մ գնա:

– Ինչպե՞ս թե` չեմ գնա: Հապա  ես ինչո՞ւ եմ  եկել այստեղ՝ ամբողջ երեք հազար կիլոմետր ճանապարհ կտրելով: Ի՞նչ պիտի ասեմ քո հորդ, երբ վերա­դառ­նամ առանց քեզ: Նա հոգիս կհանի, ինձ գերեզման կուղարկի: Չէ՜, այսպես չի լինի: Հենց վաղը մենք  կգնանք  միասին…

– Ես չեմ գա, մայրիկ…

Եկատերինա Վասիլևնան ձեռքերն իրար զարկեց.

– Սա ի՞նչ բան է: Արսեն, գոնե դուք խելքի բերեք այս հիմարին:

Արսենը ստիպեց իրեն ժպտալ.

– Դուք մի անհանգստացեք, ամեն ինչ լավ կլինի…

– Ինչպե՜ս թե՝  «մի անհանգստացեք»:  Քո  կարծիքով ես պետք է ուրախամա՞մ: Ես մայր եմ, հասկանո՞ւմ ես, մայր: Կատուն որ կատու է, էլի անհանգստանում է իր ձագերի համար, իսկ դու  ուզում ես,  որ ես …  – Նա հեծկլտաց: – Չա՜ր, անսիրտ մարդ ես դու .. Որքան ժամանակ նա քեզ  հետ է ապրում,  ասա, գոնե մի լավ օր տեսե՞լ է:  Երկու ամսից պետք է ծննդա­բերի, իսկ դուք նույնիսկ ձեր անկյունը չունեք:  Ահա թե ինչպիսին ես դու, քեզնից  ի՞նչ ամուսին…

– Մայրիկ, – բացականչեց Ելենան` կտրուկ ոտքի կանգնելով, – չհա­մարձակվես:

– Լռի՛ր,  անխելք  տխմարի մեկը: Թող արտահայտվեմ, վերջապես, ամ­բողջը, ինչ կուտակվել է, ինչ մտածում եմ նրա մասին: Հենց սկզբից… այո՛, այո՛… ամենասկզբից էլ նա ինձ դուր չէր գալիս, գիտեի՜, թե ինչով է ամեն ինչ վերջանալու: Գիտեի՜, կանխազգում էի: Եվ ահա, խնդրեմ, իրա­կանացել են կասկածներս… Ամուսին է կոչվում՝  հաղթանդամ անբա՜ն, ապրում է կնոջ խնամ­քի տակ: Հղի՜ կնոջ: Գոնե մարդկանցի՜ց ամաչիր… Գտել ես քեզ համար կերակրող աղախին և վախենում ես ձեռքիցդ բաց թողնել…

Եկատերինա Վասիլևնան  ձայնը բարձրացեց, նրա դեմքը  վայրկյանապես ծածկվեց արյունատար բծերով: Արդեն բառերի  ընտրություն չկատարելով, նա տաքացած, ճչալով  Արսենի դեմքին էր  շպրտում  մեղադրանքներ, որոնցում  նա մա­սամբ կամ բոլորովին  արժանի չէր. մեղադրում էր նրանում, որում նա իսկապես մեղք չուներ, հիշեց և՛ բանտը,  և՛ զարմիկի մահը, և՛ Ելենայի արտաքսումը ամուսնու տնից… Ելենայի ո՛չ ար­ցունք­ները, ո՛չ հորդորները, ո՛չ աղաչանքը` ուշքի գալ, կանգ առնել, ոչ մի ազդեցություն չէին  ունենում  հերսոտված  կնոջ վրա: Մայրական բնազ­դը, աղջկա ճակատագրի հանդեպ մշտաբորբոք  վախն ու երազանքը, որ աճել էին  նրա մեջ անվերջանալի հոգածությամբ՝ հանդեպ  իր միակ, իր աչքի լույս դստեր ճակատագրի,  ավելի ուժեղ դուրս եկան այն ամե­նից, ինչը կարող էր խելքի բերել, հանդարտեցնել ու մխիթարել նրան:

Արսենը վերջապես չկարողացավ այլևս տանել այդ անդադար անար­գանքը, և որպեսզի ինքն էլ հունից դուրս չգա, չպատասխանի նույն կերպ, վեր կացավ ու դուրս  եկավ սենյակից:

ԳԼՈՒԽ  ՔՍԱՆՅՈԹԵՐՈՐԴ

Մինչև մութն ընկնելը  Արսենը  թափառեց ավանի փողոցներով, որոնք չգիտես ինչու այդ համեմատաբար ուշ  ժամին մարդաշատ էին, իսկ հետո գնաց ծովափ, ուր հավերժական քամին բերում էր  ծովի անընմեջ ու հավասարաչափ սոսափը: Լիակատար մենության մեջ՝ հայացքը   կապտաժեռ հորիզոնին, մտախոհ  ծխում էր: Ջուրը մեղմ ճողփում էր` ափի քարերին բախ­վելով: Լուսնյակ  երեկո էր, լոսնի դրոշմը  կանգնած էր  ջրերի վրա: Բայց ան­մարդ ու տարտամ ափը թախիծ էր սփռում: Ծովափին՝ այս ու այնտեղ,  դատարկ շշեր, պահածոյի տուփեր, լրագրերի պա­տա­ռիկներ կային  թափթփված: Ավազը կամացուկ խշշում էր նրա ոտքերի տակ, բայց այդ խշշոցը արձագանքում էր ականջներում այնքան ուժգին, որ Ար­սենն ակամա կնճռոտվում էր:

Նա վերադարձավ ավան, անցավ երեք թաղամաս և կանգ առավ նորակառույց հինգհարկանի շենքի մուտքի առջև, կանգնեց, ծխեց, նա­յեց երկրորդ հարկին: Ծանոթ պատուհանում լույս էր վառվում` աղոտ, լուսամփոփի ծածկի պատճառով վարդագույն: Նա նայեց ժա­մա­ցույցին, տասին մոտ էր: Նետելով ծխուկը, նա բարձրացավ երկ­րորդ հարկ և կանգնելով ծանոթ դռան առաջ, մտածեց այն մասին, որ այսօր արդեն եղել է այստեղ: Բայց այդ միտքը թույլ առկայծեց նրա գլխում և արագ մարեց: Նա սեղմեց զանգի կոճակը: Չէին պատաս­խա­նում: Միայն երրորդ զանգից հետո Արսենը դռան հետևում ոտքերի քստքստոց լսեց: Կանացի ձայնը հարցրեց.

– Ո՞վ է:

– Բաց արա, Սիմա, ես եմ:

– Ո՞վ` ես:

Արսենը քմծիծաղ տվեց` հասկանալով, որ կանգնած է  դի­տանցքից հեռու և կանգնեց ուղիղ դռան դիմաց:       

Շտապ զրնգաց կողպեքը:

– Երկա՞ր ես զանգահարել, – հարցրեց Սիման:

Բաղնիքի խավավոր սրբիչը հապճեպ գցված էր մերկ մարմնի վրա և հազիվ էր ծածկում այն:

– Ամբողջ օրը ջուր չկար, քիչ առաջ տվեցին, ես արագ լողանամ, լա՞վ:      :

Տնային հողաթափերով քստքստացնելով մանրահատակին` նա նորից գնաց լոգարան: Արսենը նստեց լայն բազմոցին, ծոծրակով հեն­վելով  պատի  ձեռագործ  փափուկ գորգին, որի խավը անդուր տաք էր: Բայց Արսենը ծուլացավ տեղափոխվել բազկաթոռին: Նա փակեց աչքերը, ունկնդրելով բաղնիքի ջրի ձայնին, փորձ արեց պատկե­րաց­նել Սիմային` մերկ ջրի տակ, բայց բան դուրս չեկավ,  պատկերն իսկույն  անհետանում էր:  «Ո՞ր սատանան ինձ բերեց այս­տեղ», – մտածեց նա դարձյալ տարտամորեն, նույնիսկ չնեղսրտելով նրանից, որ եկել է:

Նրանք ծանոթացել էին երկու շաբաթ առաջ: Այդ օրը Արսենի վրա կարոտանք էր իջել, կարոտ, որն ընդունված է համարել առանց պատ­ճառի, չնայած որ առանց պատճառի ոչինչ չի լինում: Դա այդպես էր և պատճառն էլ տարօրինակ էր,  առաջին հայացքից այնքան աննշան.  նա  այդ օրը պարզապես  երազում  տեսել էր իր գյուղը` պա­րուրված անտառոտ կանաչ սարերով, հարազատներին էր տեսել՝ տրտում կանգնած…Առավոտյան նա վեր կացավ, Ելե­նային ուղեկցեց աշխատանքի, իսկ հետո նորից հիշեց երազն ու դարձյալ կարոտեց  ու կարոտն այդ այնքան ուժգին էր, որ ամեն ինչ ձեռքից վայր էր ընկնում:  Ուզում էր մի քիչ փորել այգում, բայց չկարողացավ: Նա մեկ ժամից ավելի նստեց թթենու ստվերում, անմտորեն նայելով շուր­ջը, ասես ամեն բան առաջին անգամ էր տեսնում: Ապա հագնվեց ու գնաց թափառելու ավանում:

Չնայած վաղ ժամին, հազիվ տասն անց կես էր,  բայց արդեն շոգ էր,  մոտակա բարդիներին կնճիթավոր ճպուռները ճռռում էին խլացուցիչ ձայնով: Արևը բարձրացել էր շենքերի տանիքներից վեր, և նրա շողերը, թվում էր, վառում էին մարմինը: Ասֆալտը առաձգական էր դար­ձել ոտքերի տակ: Որոշ ժամանակ քայլելով  անտանելի շոգից  սակավամարդ փողոցներով` Արսենը դիմեց դեպի ծով: Ծովափին շատ ժողովուրդ կար: Չնայած նրան, որ ծովափը մայրաքաղաքից հեռու էր և անհրաժեշտ չափով բարեկարգ չէր, բայց  այնամենայնիվ  մարդիկ   գալիս էին  ոչ  միայն այնտեղից, այլև   կողքի բնակավայրերից, որովհետև  ջուրն այստեղ հազվագյուտ մաքուր էր, իսկ ավազը` փա­փո՜ւկ, ոտքդ խրվում էր մեջը:

Արսենը ծովափնյա երջանկության սիրահար չէր, ծով էր գնում կամ շոգից նեղված, կամ նրա համար, որ ծովը մոտ էր, կարելի էր  նստել ու նայել  շողշողենի ջրերին: Բայց վերջին ժամանակներում մագնիսի նման ծովը ձգում էր նրան: Նա  այդ օրը նստել էր  քամիներից ու  ջրի ազդեցությունից հղկված ժայ­ռաբեկորին  և ծնկները գրկած՝  երկար նայում էր կապուտակ, արևի տակ կայծ­կլտացող հեռուներին, հազիվ կռահելով, որ այդ կապույտն ու այդ անընդգրկելի հեռուներն են ձգում իրեն այստեղ, որովհետև նրանք հիշեցնում էին իրենց  մշուշապատ սարերը… Նրան արդեն վաղուց անտանելի կեղեքում էր փողոցների անձկությունը, հարթ ասֆալտը, հավա­սա­րաչափ, տների երկրաչափորեն անթերի և միապաղաղ խորա­նարդ­ները, այնպե՜ս էր ուզում փախչել այդ ամենից…

Նա հիմա էլ գնաց հարթ, շերտավոր թխվածք հիշեցնող ծակերով ժայռի կողմը (նրա վրա արդեն կար ինչ-որ մեկի պլաստիկե պայու­սակը` զգեստների հետ, քարով ամրացված, որպեսզի քամին չքշի): Արսենը նստեց քարի վրա և սկսեց նայել լողացողներին: Բայց ջրի մեջ նրանք բոլորը միանման էին, և աչքը ոչ մեկի վրա կանգ չէր առնում: Նա հանվեց ու մտավ ջուրը, բայց մի քանի րոպե անց ափը նորից ձգեց նրան: Խոնավ մարմինը վայրկենապես կլանեց մինչ այդ աննկատ քա­մու սառնությունը, շնչելը հեշտացավ: Արսենը  պառկեց   տաք քարին  և սկսեց նայել ծովին: Գիշերվա  երազը   առավոտից ի վեր  հան­գիստ չէր տալիս նրան… Գյուղը, շուրջը լեռներ,  լեռներից վեր՝ կապուտակ  երկինք,  թռչունների անդադար անուշ դայլայլ՝ մոտակա անտառում ու դաշտերում, և այդ ամենը սրտի ծա­կոցի պես ծանոթ: Նա նորից ու նորից էր մտածում, որ պետք չէր գյու­ղից հեռանալ… Մտքին էր գալիս վերջին խոսակցությունը Գաբրիել Հարությունովիչի հետ, գալու նախորդ օրը. «Դու այնտեղ չես կարո­ղանա ապրել, լավ մտածիր…»:

Ափից մի  քսան քայլ հեռավորության վրա  ծովում մի կին երևաց,  ջուրը ձեռքերով դեսուդեն անե­լով` նա գալիս էր դեպի ափ:     Շատ հնարավոր է, որ Արսենը չնկատեր նրան՝ մարդ­կանց այս բազմության մեջ, բայց չափից դուրս աչքի էր ընկնում նրա լողազգեստը` նուրբ, վարդագույն,  առաջին պահ այնպես  թվաց, թե կինն այդ  մերկ է: Դուրս գալով ջրից, նա  առաջ եկավ, նստեց նույն քարին, որտեղ Արսենն էր նստած: Դնովի թարթիչներով ու  կպցրած երկար եղունգներով, աճքերը ներկաց սև տուշով՝ նա թռուցիկ մի հայացք նետեեց  Արսենի վրա,  քարի  վրայից  վերցրեց  պլաստիկե պայուսակը, հանեց սրբի­չը, սրբվեց, հետո գլխից հանեց ռետինե գլխարկը` ուսե­րին ու մեջքին արձակելով շագանակագույն մազերը: Նկատելով, որ Արսենը իրեն է նայում, նա հանկարծ ժպտաց նրան, ասաց.

– Ներեցեք,  այստեղ մի աղջիկ կար նստած, դուք չնկատեցի՞ք, թե ուր գնաց:

– Ի՞նչ աղջիկ, – Արսենը բարձրացավ քարի վրա և նստեց:

– Չգիտեմ, երիտասարդ աղջիկ էր վարդագույն սարաֆանով: Նրան խնդրել էի նայել իմ պայուսակին:

– Իսկ ձեր իրերը տեղո՞ւմ են:

Կինը ծիծաղեց, ապա նայեց պայուսակի մեջ:

– Կարծես թե: Իսկ, ինչ է, կարող էին գողանա՞լ:

Նման ապշեցուցիչ  միամտությունը չէր բռնում   բավականին ազատամիտ  պահվածքին:        

Արսենը  չարախինդ քմծիծաղեց,  թոթվեց ուսերը.

– Ամեն ինչ էլ պատահում է: Ահա,  տեսեք ինչքան մարդ կա, և  նրանք բոլորը տար­բեր են:

Կինը նայեց լողացողներին.

– Իսկապես, բոլորը տարբեր են… Ինքս այստեղից չեմ, գիտե՞ք, ապրում եմ քաղաքում:  Ընկերուհիս էր հրավիրել: Ես եկա, իսկ նրանք ուղեգիր ունեին, ամուսնու և երեխայի հետ գնացին Ղրիմ,  Յալթա: Երեկ չէ նախորդ օրը ճանապարհեցի նրանց ավտոբուսով: Ստացվում է, որ պարզապես  հսկում եմ նրանց բնակարանը:

– Դուք, ի՞նչ է, լրիվ մենա՞կ եք:

– Իհարկե: Անսովոր է, ճիշտն ասաց, երբեմն վախենում եմ:   Հատկապես, գիշերը…

– Դե՛, վախենալու բան չկա: Սա երևի աշխարհի ամենախաղաղ ավանն է:

– Ճի՞շտ:

– Յոթ ամիս է, ապրում եմ այստեղ, դեռ չեմ լսել, որ ինչ-որ մեկին կողոպտեն:    

Հաջորդող խոսակցությունից, իսկ կինը պարզվեց անչափ զրու­ցասեր էր, հայտնի դարձավ, որ նրա անունը Սիմա է, որ աշխատում է ինչ-որ նախագծային կազմակերպությունում: «Ո՞ր մեկում», – հարցրեց Արսենը քաղաքավարությունից: Սիման արձագանքեց անբռնազբոսիկ ծիծաղով` բա­ռերը համեմելով կատակային բազմանշանակությամբ:

– Ինչո՞ւ խորանալ: Վերցրեք այն, ինչ մակերևույթին է, ապրելը հեշտ կլինի:

Արսենը թոթվեց ուսերը, չիմանալով ինչպես պատասխանել նրա կատակին:       Պարզապես ասաց.

– Իսկ դուք ինքներդ այդպե՞ս եք վարվում:

– Ոչ միշտ, բայց հաճախ: Ահա, օրինակ, ես չգիտեմ, դուք ով եք, բայց ուրախ եմ  ծանոթության համար:         Թե չէ արդեն երեք օր է` միայնակ եմ, իմ անմիջական բնույթի  համար սա ամենածանր փորձությունն է: Մեկ-երկու օր էլ՝ կգնայի այստեղից:  Իսկ հիմա կմտածեմ՝ գնա՞լ, թե ոչ: Ձեզ հո չի՞ շփո­թեցնում իմ անկեղծությունը:

Արսենը պատասխանեց, որ չէ, չի շփոթեցնում, բայց մտածեց, որ թերևս շփոթեցնում է, և նույնիսկ ոչ քիչ: Եվ ոչ այնքան նրա անկեղ­ծու­թյունը, որքան նա ինքը, գրեթե մերկ՝  այդ գրգռիչ լողազգեստով ու կկոցուն աչքերի  ցանկահարույց գրավչությամբ:      

– Գնամ հագնվեմ, քանի չեն զբաղեցրել խցիկը:

Նա վերցրեց իր պլաստիկե պայուսակը և վազեց հարևան հան­դեր­ձախցիկը: Մի քանի րոպե անց Սիման վերադարձավ, հագած հա­սարակ չթե զգեստ, խոշոր ծաղկուն աստղածաղիկներով:

– Ահա և ես պատրաստ եմ, – ասաց նա:

Հրաժեշտ տալիս Սիման հարցրեց, իսկ հաճա՞խ է նա գալիս այս­տեղ, ծովափ և ո՞ր ժամերին: Արսենը պատասխանեց, որ հաճախ է գալիս, բայց տարբեր ժամերի, ինչպես պատահի:

– Դե, այդ դեպքում պայմանավորվենք, – գործարար տոնով առա­ջարկեց Սիման, – եթե մենք այստեղ գանք միևնույն ժամին, ապա, որ­պեսզի միմյանց հեշտությամբ գտնենք, հանդիպենք այս ժայռի  մոտ: Հա­մաձա՞յն եք:

Արսենը սեղմեց նրա մեկնած ձեռքը, որը տաք էր ու հարթ, ինչպես կատվի թաթի բարձիկը:

Նրա հեռանալուց հետո Արսենը որոշ ժամանակ մնաց շփոթված, ապա վեր կացավ, մտավ ջուրը, լողաց, ձեռքերով ճողփելով և հաճախ սուզվելով, ինչպես ձուկը, ցանկանալով գլխից  հանել  այդ կնոջ կեր­պարը: Բայց կերպարը չէր  անցնում: Անպատկառորեն Արսենի աչքի առաջ էին խցկվում նրա հզոր ազդրերը` թեթևակի պատված առաջին թույլ վարդագույն արևահարությամբ, փարթամ կրծքերի առաձգա­կան բլրակները` խոնավ լողազգեստի տակ: Արսենը մի քանի անգամ փորձեց պատկերացնել նրա դեմքը, բայց չհաջողվեց: Պատկերվում էր միայն առողջ ու կանչող կանացի մարմինը: Դեմքից զուրկ կնոջ մարմին: Արսենը անսպասելիորեն ծիծաղեց, վերջապես կռահելով, թե ինչու էր անհետացել Սիմայի դեմքը:

Սիման նստել էր նույն քարին, որը նման էր շերտավոր թխվածքի: Արսենը նկատեց նրան հեռվից և անորոշ անբարյացակամություն զգաց. նա չէր ուզում այդ հանդիպումը, թեպետ հենց դրա համար էր եկել այստեղ:

– Իսկ ինչո՞ւ երեկ չեկաք… Ես սպասում էի ձեզ:

– Չկարողացա…

– Հասկանալի է՝  կին, տան  անհետաձգելի գործեր, կիրակնօրյա հոգսեր, մի խոսքով…

Նրա ձայնի մեջ զգացվեց շատ ընկերական հեգնանք, ուստի Ար­սենը չվիրավորվեց: Բայց ամեն դեպքում խոսակցության առանցքը փոխեց:

– Արդեն լողացե՞լ եք: – Սիմայի հագին նույն չթե զգեստն էր` մեծ աստղածաղիկներով: – Թե՞ դեռ չեք հանվել:

Եվ նա սկսեց հանել կիսաթև վերնաշապիկը:

– Դեռ ոչ, միայնակ ցանկություն չկա: Եվ չեմ էլ հասցրել, քիչ առաջ եմ եկել, – ասաց   Սիման` անթաքույց զմայլվելով նրա ուսերով ու լայն կրծքով:

«Նա ինձ նայում է, ինչպես զոոտեխնիկն է  ֆերմայում նայում  ցեղական ցլիկին», – մտածեց Արսենը բացահայտ քմծիծաղով:

– Գիտե՞ս, քանդակագործի համար դու երջանիկ հայտնագոր­ծու­թյուն կլինեիր, – անսպասելիորեն անցնելով «դու»-ի, ասաց Սիման: – Քանի՞ տարեկան ես:

– Քսանյոթ: Իսկ ձեր ինչի՞ն է պետք դա:

– Քեզնից կարելի է երիտասարդ անտիկ աստված կերտել: Կա­նայք երևի  խելքամաղ են լինում՝  տեսնելով քեզ մերկացած: Դու շա՞տ կանայք ես ունեցել: Խոստովանիր:

– Ինչի՞ մասին եք հարցնում:

– Կանանց:

– Դա եղել է վաղուց և  այն էլ ոչ ճիշտ, – քրթմնջաց  Արսենը:

– Իսկ հիմա՞:

Արսենը հասկացավ, որ նրան հենց ասի` կնոջիցս բացի, ոչ մեկը, կծաղրի իրեն: Նա պատասխանեց թեթևակի կոպտությամբ, թաքց­նելով  լեռնային գյուղում մեծացած տղայի ամոթխածու­թյունն ու պատկառանքը, գյուղում, որտեղ գոյություն ուներ  ու հիմա էլ  ունի   սեփական, խիստ որոշակի մարդկային առաքինությունների սանդղակ: Ասաց.

– Չգիտեմ, չեմ հաշվել:

– Նույնիսկ այդպե՜ս, – ծիծաղեց Սիման: – Ահա թե ինչու էիր երեկ այստեղ  նստել միայնության մեջ՝ ընտրելով հերթական զոհի՞ն: Իսկ գուցե դու վայելքի որսո՞րդ ես: Նրանցից, ովքեր  մշտապես բնակվում են ծովափերի՞ն:

Դա շողոքորթություն էր, բայց ոչ այքան նրբանկատ:

– Գուշակեցիր, – պատասխանեց Արսենը` նույնպես անցնելով «դու»-ի:

Սիման ժպտաց ու սկսեց հանվել, անելով դա հատուկ ալարկոտ  դան­դաղ­կոտությամբ, բայց ոչ այնքան, որ դիտավորությունն աչք ծակեր: Այսօր նա ուրիշ լողազգեստով էր` ճերմակ, միայն կուրծքն ու ազդրերը ծածկող: Հատկապես երկար զբաղվեց մազերով` դրանք տեղավորե­լով ռետինե գլխարկի տակ: Արսենը զգաց, որ չափից դուրս ինք­նա­մոռաց է նայում նրա բարձրացված ձեռքերին, դեռ լրիվ չարևա­հար­ված  ճերմակ մաշկին:

Երբ մտան ջուրը, Սիման բռնեց նրա ձեռքը, ասելով, որ ջրում առաջին պահերին իրեն զգում է անհաստատ ու վախենում  է ընկնել:

– Դու ինձնից հեռու մի գնա, ես լավ չեմ լողում, – խնդրեց նա, երբ նրանք մինչև կուրծքը գտնվում էին ջրի մեջ:

Շուտով սակայն պարզվեց, որ նա բոլորովին էլ վատ չի լողում: Մեկ սուզվելով բռնում էր Արսենի ոտքերից, փորձելով  քաշել  նրան ջրի տակ,  մեկ անհետանում էր այնպես, որ Արսենը շփոթված շուրջն էր նայում, իսկ հետո անսպասելիորեն հայտնվում էր նրա դիմաց, ինչպես ծո­վա­յին ուրվական: Արսենի կաշկանդվածությունն անցավ, խաղը սկսեց դուր գալ նրան: Նա հետապնդում էր Սիմային, վերջինս ձևական երկյուղով  հեռանում էր նրանից, բայց ինչ-որ պահի հանկարծ, ասես հոգ­նելով, դանդաղեցնում էր ընթացքը, իսկ երբ Արսենը փորձում էր բռնել նրան, օձի նման  գալարվելով սահում էր նրա ձեռքերից ու հեռանում: Եվ ահա, ասես չկարողանալով դուրս պրծնել, հայտնվեց Արսենի գրկում: Առա­ջին պահին շփոթվելով` Արսենը ցանկացավ վանել նրան, բայց Սիման հանկարծ գրկեց նրա պարանոցը և ջրից սառած ու խոնավ շուրթերով հպվեց Արսենի շուրթերին: Արսենը մատներով շոշափեց նրա մեջքը և զգաց, թե ինչպես է կնոջ մարմինը ծանրանում իր ձեռքերում: Բայց ակնթարթ անց նա ուժով հետ հրեց Արսենին և բացականչեց խռպոտ ու ընդհատ ձայնով.

– Այսպես խեղդվել կարելի է… Դու անտանելի ես: Ես ուզում եմ տուն գնալ…

Նրանք ջրից դուրս եկան, լուռ հագնվեցին:

– Կուղեկցե՞ս ինձ:

Արսենը գլխով արեց, և նրանք միասին  քայլեցին:

– Ահա և տանն ենք, – ասաց Սիման, երբ նրանք հայտնվեցին բնա­կարանում: – Այստեղ էլ ապրում եմ: Նե՛րս եկ, հարմարվիր: Ես հիմա կզգեստափոխվեմ:

Նա գնաց խոհանոց, թե լոգարան: Արսենը նստեց բազմոցին, շուր­ջը նայեց:

Սա երկսենյականոց բնակարան էր ավանի` ծովից հակառակ կող­մում, հինգհարկանի նորակառույցի երկրորդ հարկում: Սենյակները կահավորված էին համեստ, բայց  ճաշակով: Զգացվում էր, որ այստեղ ապրում են մարդիկ, որոնք բավարարվում են սովորական միջին աշ­խա­տավարձով: Ոչ թանկ, հասարակ կահույքը այնպես էր տեղա­դրված, որ նեղություն չէր առաջացնում ոչ մեծ սենյակներում, այդ պատ­ճառով էլ լայն բազմոցը, որը թերևս միակ քիչ թե շատ թան­կար­ժեք իրն էր տան մեջ, առաջին հայացքից անհամատեղելի էր թվում հյու­րասենյակին: Բայց նա այստեղ հավանաբար անհրաժեշտ էր, քա­նի որ փոքրիկ սենյակը, որը սովորաբար հարմար էր ամուսնական ննջարանի համար, հատկացված էր երեխայի: Այնտեղ նրա մահ­ճա­կալն էր, պատուհանի կողքին ոչ մեծ գրասեղան, պատի երկայնքով ինք­նաշեն  պատի կահույք, գրքերի և դպրոցական պա­րագաների երկու գրադարակ, ինքնաշեն պատվանդանի վրա` երկու զույգ մանկական մարզագնդեր: Կար  նաև երկու փոքրիկ նկար` ինք­նաշեն շրջանակներով ( տղան, ըստ երևույթին, ծովի սիրա­հար էր), իսկ դրանց արանքում ծածկաշապիկով կախված էր կիթառ կամ ջութակ:

Արսենը հանկարծ ցանկացավ հեռանալ այդ տնից: Բայց տարօրինակ շղթայվածությունը գամել էր նրան բազմոցին, և նա չէր կարողանում ստիպել իրեն տեղից բարձրանալ:

Սիման  կաթնագույն թեթև կտորից կարված  երկար տնազգեստով մտավ սնեյակ: Նա ավելի մերկ էր թվում, քան եթե բոլորովին հագնված չլիներ:  Փփոքրիկ մատուցարանը՝   ձկնկիթով, թանկարժեք կոնյակի կիսատ շշով , շոկալադի շերտավոր սալիկներով, դրեց  հայելանման  ողորկ  անվավոր սեղանին: Չէր մոռացել նաև   «Քեմել»  ծխախոտի մի տուփն ու   ճա­պո­նական շքեղ  կրակայրիչը:

– Ահա և ես, – կայտառորեն հաղորդեց Սիման:

Նա ձգեց, սեղանը մոտեցրեց Արսենին, ինքը տեղավորվեց  բազմոցին` հենվելով  Արսենի ուսին: Նրանից գալիս էր օծանելիքի հազիվ ընկալվող նուրբ բուր­մունք:   

– Կոնյակ լցրու, – գեղգեղաց Սիման, – այսօր ուզում եմ խմել, թեև ճիշտն ասած, այնքան էլ  մոտ  չեմ խմիչքի: Շուտ է  ազդում վրես:

Արսենի շղթայվածությունն անցել էր: Նա վեր կացավ և զգալով, որ ինչ-որ ծիծաղելի կամ հիմար բան է անում, փակեց մանկական  սենյակի դուռը:

– Ինչո՞ւ, – զարմացած հարցրեց Սիման, – այնտեղ ոչ ոք չկա:

Արսենը վերադարձավ, նստեց, գավաթները կոնյակ լցրեց.

– Դե ուրեմն խմում ենք:    Բարով տեսանք:

Մի կումով դատարկելով իր գավաթը և թույլ չտալով Սիմային դիպչել իր գավաթին, գործիմաց կերպով գրկեց նրան և չգիտես ինչու ներսում տարօրինակ, անսովոր սառնություն զգալով, հետ գցեց նրա գլուխը և բերասնով մխրճվեց շուրթերի մեջ:

Հետո նա պառկած մաքուր  անկոնում  ծխում էր: Սիման,   տարփանքից  շառագունած ու կիսամերկ՝ անհարմարության նշույլ անգամ չէր զգում, նստել էր, մեջքը հենած պատի գորգին, ոտքերը հավաքած իր տակ, մանր կումերով  կոնյակ էր ըմպում:

– Ինչ-որ բանից դժգո՞հ ես, – հարցրեց նա հերթական կումից հետո, – մռայլ տեսք ունես:

Արսենը չպատասխանեց: Թե՛ նրա նստած դիրքը, թե՛ մանր կու­մերով կոնյակը, թե՛ նրա հարցը Արսենին թվացին ծանոթ, տեսած ինչ-որ տեղ: «Կինոյո՞ւմ եմ տեսել, ինչ է», – ծուլորեն հիշողությունն էր փորփրում նա, բայց ոչինչ չէր հիշում:

– Ինձ էլ ծխախոտ տուր, – ասաց Սիման:

Արսենը չէր սիրում, որ կինը ծխում էր, բայց հիմա նրա համար մեկ էր: Նա տուփից ծխախոտ հանեց:

– Քոնից կպցրու, – գրեթե հրամայեց Սիման:

Արսենը կպցրեց ու անփույթ խցկեց նրա բերանը:

– Չե՞ս ուզում պատասխանել:

– Ի՞նչ պատասխանեմ:

– Ինչո՞ւ մռայլվեցիր: Գուցե ես ինչ-որ բան այնպե՞ս չեմ արել: Ինձ հետ լավ չե՞ս զգում քեզ, – հարցուփորձ էր անում նա, մոխիրը թափ տալով դատարկ գավաթի մեջ (դա նույնպես ծանոթ էր թվում Արսենին):

– Չէ, սովորական է:

– Հը՜մ… Դու կնոջդ է՞լ ես այդպես պատասխանում:

– Դու իմ կինը չես:

– Չե՞ս սիրում, երբ ուրիշները խոսում են կնոջդ մասին:

– Չէ՛:

– Սատանան տանի, ոմանց բախտը բերում է, – ծիծաղեց Սիման: – Ի դեպ, կուզեի՞ր` քո կինը լինեի:

– Չէ՛:

– Ինչո՞ւ:

– Դու չափազանց… – Արսենը տատանվեց` ոչ վիրավորական բառ մտմտալով, – գայթակղիչ ես…

– Ուղիղ ասեիր` անբարոյական:

Արսենը լուռ էր:      

– Պարզապես զարմանալի է, որքա՜ն միանման են տղամարդիկ,- ասաց Սիման  չարանենգ քմծիծաղով:-  Ձերը ստանում եք, իսկ հետո մեզ մեղադրում… Իմ ամուսինն, օրինակ,  ամեն գի­շեր­վանից հետո հիշում է իր առաջին կնոջը՝ այնքան մաքուր, այնքան համեստ, այնքան ամոթխած, բարոյական… Բայց ախր ինքն էր բողոքում, երբ մենք ծանոթացանք` այնքա՜ն ձանձրալի, անտանելի՝ սա չի կարելի, սա անթույլա­տրե­լի է, սա ամոթ է,  իր ասելով՝  ամեն մի քնքշանք  ընկալում էր որպես շեղում, ասես  ոչ թե կին էր, այլ ամուլ  կով, նրա հետ, ասում էր, միայն թախիծ կարելի էր համտեսել:

Սիման  շունչ քաշեց,  ավելացրեց  մեղմորեն.

– Դու, կարծես, ոչնչով լավը չես` բարոյակա՜ն, անբարոյակա՜ն: Ոնց որ թե  երեկ ես գյուղից դուրս եկել:

Արսենն ակամա ժպտաց.

– Դու ճիշտ նկատեցիր: Ես իրականում գյուղից եմ:

– Ի՞նչ, լո՞ւրջ ես ասում:

– Եվ ընդ որում, մարդիկ այնտեղ ձեզնից վատ չգիտեն, թե ինչ է սերը:

– Ահա թե ինչ, լուսավորիր, խնդրում եմ:

Արսենը չարացած էր թե՛ իր, թե՛ նրա վրա, գիտեր, որ անարդար է նրա հանդեպ, զգալով, որ հիմա մի անհեթեթություն կասի, բայց միև­նույն է, չկարողացավ զսպել իրեն.

– Դու սերը վերածել ես խաղի և դադարել նրան վստահել: Դրա համար էլ սերը քեզ մինչև վերջ չի բավարարում: Որպեսզի քեզնից ծածկես դրա կորուստը, դու այն շրջապատում ես  այսպիսի անէական  բաներով, – նա ցույց տվեց կոնյակն ու ծխախոտը:

– Իսկ գյուղում ուրի՞շ է, – հարցրեց Սիման` հեգնանքով կորաց­նելով շուրթերը:

– Այնտեղ ավելի կարևոր հոգսեր կան՝  մեկ կայծակ ու կարկուտ է,  մեկ երաշտ, մեկ ժամանակից շուտ ցրտահարություն կամ մի ուրիշ աղետ…

Արսենը լռեց և հետաքրքրությամբ նայելով  Սիմային: Սա միանգավից  չանթեց  բյուրեղապակյա մոխրամանն  ու ուզում էր խփել Արսենին:

–Գրողի տարած,  բարոյախո՞ս   ես դառել գլխիս: Հիմա գլո՛ւխդ կջարդեմ:

Արսենն արագ բռնեց նրա ձեռքը,  ծիծաղեց.

– Մոխրամանն ուրիշի է:    Դու ավելի լավ է` շիշը վերցրու:

Սիման  մոխրամանը տեղը դրեց և անաղմուկ լաց եղավ.

– Ինչի՞ համար ես ինձ հետ այդպես վարվում:

Արսենը նրան իր կողմը ձգեց.

– Ես ախր անտաշ գյուղացի եմ, այնպես որ, ինձնից շատ մի նեղա­ցիր:

Նա դադարեց արտասվել, սրբեց արցունքները և ուշադրությամբ նայեց նրան.

– Դու իսկապես գյուղի՞ց ես, թե կատակում ես:

– Գյուղատնտես էի, խաղող էի աճեցնում, – Արսենը եղունգով թխկաց­րեց շշին: – Շատ հավանական է, որ այս կոնյակը պատ­րաստված է իմ խաղողից:

Սիման շեղակի նայեց շշին.

– Ինստիտո՞ւտ ես ավարտել:

– Դե  իհարկե:

– Իսկ ինչո՞ւ ես հիմա քաղաքում:

– Բանտից հետո… – փոքր-ինչ դադար տալով` պատասխանեց նա:

– Ինչի՞ց  հետո…

Սիման կիսաթեքված էր, ուղղվեց տեղում, հարցրեց.

– Դու բա՞նտ ես նստել…

– Այդպես է ստացվել:-Արսենը մտասույզ չափեց նրան:                 

Սիման դժգոհությամբ տարուբերեց գլուխը.

– Գրողը  տանի, պարզվում է, որ ես սիրավեպ ունեմ, այն էլ` լցոնով, – նկատեց նա փոքր-ինչ ձևական ծիծաղով: – Հպարտանալու հիմք ունեմ,  սիրեկանս   գյուղից նոր դուրս եկած բա­րո­յականության  քարոզիչ է,  բարձրագույն կրթու­թյամբ  ու  քրեական անցյալով օրենքով գող: Իսկը ինձ համար:

– Մի՛ գայթակղվիր, – հոգոց հանեց Արսենը: – Ծառայողական մե­քենայով իմ իսկ զարմիկին եմ վրաերթ արել:

Սիման նկատելի հիասթափված էր: Բայց խոնարհվեց նրա վրա և համբուրեց բերանի անկյունը:

– Դժբա՜խտս… Դու երևի շա՜տ ես տառապել, հա՞: Չէ՞ որ դու այն­քա՜ն զգայուն ես… Նույնիսկ մանկասենյակի դուռն ես ծածկում, նախ­քան  մոլեգնորեն կսիրեիր  ինձ:- Նա խնդաց,  իրենից դեն նետեց  բարակ ծածկաշալը,  մնալով մորից մերկ և գրկեց Արսենին:

Ամեն անգամ, հեռանալով նրանից, Արսենն ակամա կնճռոտվում էր,  զգալով իրեն և՛ հոգեպես, և՛ ֆիզիկապես դատարկված: Իսկ մոտենալով  նրա տանը, նա գրեթե հակակրանքով էր մտածում ոչ թե Սի­մայի, այլ  իքն  իր մասին: «Դյուրազգայուն   մարդկանց հետ,  սովորաբար նման բաներ լինում են, մտածեց Արսենը,  պատահում է և ավելին»:

Լոգարանում ջրի աղմուկը դադարեց: Սիման հայտնվեց երկար մետաքսե խալաթով: Գլուխը չալմայի պես փաթաթված էր սրբիչով, իսկ ձեռքում բռնել էր էլեկտրական վարսահարդարիչը:

– Քեզ չի՞ նյարդայնացնի, եթե այստեղ ես զբաղվեմ ինձ կարգի բերելով:

– Զբաղվիր, ես հիմա կգնամ:

– Կգնա՞ս:  Ո՞ւր:

– Ինչպե՞ս թե` ուր: Տո՛ւն:

– Իսկ որտեղի՞ց ես գալիս:

– Տնից:

– Ինչ-որ բա՞ն է պատահել:

– Ոչինչ էլ չի պատահել:

Թեթևակի սրտնեղությամբ Սիմաн ուսերը թոթվեց:        Նա հանեց սրբի­չը, խոնավ մազերը  շաղ եկան ուսերին: Արսենը հայացքը հե­ռաց­րեց, հետո վեր կացավ և դուրս եկավ պատշգամբ. թե՛ ինքը Սիման,  և  թե՛  վարսահարդարիչի աղմուկը սկսեցին նյարդայնացնել նրան: «Ինչո՞ւ եկա այստեղ», – թախծալից կրկնում էր նա` նայելով գիշերվա մթու­թյանը: Իսկ այնտեղ Ելենան է մոր հետ… Իսկ, եթե նա հանկարծ  այնտեղ կա­րողանա՞  համոզել աղջկան: Այդ մտքից նա  իրեն վատ զգաց: Համոզված նրա անեղծ սիրո մեջ՝ Արսենը  երբեք չէր մտածել, որ կարող է կորցնել Ելենային.  նման միտք նախկինում  նրա գլուխը չէր մտել. այդ մասին չէր մտածել: Բայց հիմա, երբ նրա առաջ նման վտանգ հայտնվեց, լիովին իրատեսական, նա վախեցավ: Եվ նրա անսպասելի կապը Սիմայի հետ, մի կնոջ, որը բոլոր չափանիշ­նե­րով օտար էր նրան, կապ, որը սկսվել էր որպես թեթևակի սիրախաղ` պարզապես ձանձրույթից, և օրեցօր ավելի ու ավելի կլանելով նրան, հիմա երևաց այնքան մանր, ամոթալի, ավելորդ ու չնչին, որ նա շփոթվեց, հաս­կանալով, որ այդ կապը, չնայած թվացյալ մակերեսայնությանը, այն­պես էր կաշկանդել նրա ազատությունը, որ նա իրեն իրավունք չէր վե­րապահում ինչ-որ կերպ արդարանալ Եկատերինա Վասիլևնայի առաջ, թեև նրա ասածները մեծ մասամբ անարդար էին, արտա­բեր­ված բորբոքված  վիճակում:

Նա վերադարձավ  սենյակ, Սիման արդեն անջատել էր վարսահարդարիչը:

– Դե՛ ես գնամ: Արդեն ժամանակ է:

– Ինչպե՞ս թե` ժամանակն է, – բացականչեց Սիման:

Այս պահին նա մատիտով ընդգծում էր հոնքերը:

– Ինչի՞ ժամանակն է, – նա աթոռին գցեց մետաղական շրջանա­կով փոքրիկ հայելին և մոտեցավ Արսենին: – Ինչ-որ բա՞ն է պատահել: Դու եկար շատ անտրամադիր:

– Չէ, ոչինչ էլ չի եղել:

– Բայց դու ինչ-որ բանի համար եկար, չէ՞, այն էլ այս ուշ ժամին: Ինչո՞ւ:

– Պատկերացում չունեմ, երևի հենց այնպես, – արտասանեց Ար­սենը, այնպես նայելով նրան, ասես առաջին անգամ էր տես­նում:

Մի հոնքը արդեն ընդգծված էր, մյուսը նոր էր միայն սկսել: Տար­բե­րու­թյունը ինչ-որ մի սանտիմետր էր, բայց այդ սանտիմետրի պատ­ճա­ռով ողջ դեմքը թվում էր ծիծաղելի: Ուրիշ ժամանակ դա կարող էր շար­ժել Արսենի ծիծաղը, իսկ հիմա նա ուզում էր միայն մի բան` հեռանալ այստեղից:

– Գուցե ես քեզ նեղացրե՞լ եմ, – հարցուփորձ էր անում Սիման:

– Չէ, ինչո՞վ: Ուղղի՛ր հոնքդ, թե չէ` կմոռանաս:

Սիման հառաչեց և վերադարձավ հայելու մոտ:

– Իսկ գուցե մնա՞ս: Շաբաթ օրը վերադառնում է ամուսինս, և մենք այլևս չենք հանդիպի:

– Քո ամուսի՞նը, –  տարակուսած  հարցրեց Արսենը, – քո՞…

– Մոռացե՞լ ես, որ ես էլ ամուսին ունեմ, – ծեքծեքուն արձագանքեց Սիման: – Նա ակնոցավոր պրոֆեսոր է:

Արսենը տրորեց ճակատը` ասես ձգտելով ինչ-որ բան հիշել:

– Դե՞… – հարցրեց Սիման, հայելու վրայից լարված նայելով նրան:

– Թող հիշեմ… Հա՛, իսկ ինչո՞ւ երեխաներ չունես: Դու ընդհան­րա­պես երբևէ երեխա ունեցե՞լ ես:

– Իսկ ինչի՞ս  է պետք, – կտրուկ հարցրեց Սիման` նկատելիորեն գու­նատվելով: – Թե՞ ձեր գյուղում արդեն վարժվել են, որ բոլոր կա­նայք պետք է ամեն տարի շրջեն տռզած փորերով: Այսօր, երբ վերադառնում էինք ծովափից, այդպիսի մեկին նկատեցի: Նա փողոցում թթու վարունգ էր գնում: Այսպես ուրեմն, ես չեմ ուզում թթու վարունգ գնել, այն էլ փողոցում  դրած տակառից: Հասկացա՞ր:

– Կներես, չգիտեի, որ ցավոտ տեղիդ կդիպչեմ…

– Իսկ դու հանգիստ թող ինձ, հասկացա՞ր: Մարմինս դեռ կարող եմ քեզ տալ, բայց հոգիս… – նա բացասաբար շարժեց գլուխը: – Հոգիս հանգիստ թող, այնտեղ ես ամեն մեկին թույլ չեմ տա մտնել, իսկ քեզ` առավել ևս:

Նրա ատամները ծիծաղելիորեն ցցվել էին:

– Իսկ ինձ համար ինչո՞ւ ես նման բացառություն անում:

Սիման բռնկվեց ցածրաձայն, փոքր-ինչ թատերական ծիծաղով:

– Դե լավ, գնա, – ասաց, – իսկապես արդեն ուշ է:

– Բարի գիշեր:

Արդեն դռան  մոտ՝  նրան նորից կանգնեցրեց Սիմայի ձայնը.

– Ի միջի այլոց, այդ երիտասարդ կինը, որ թթու վարունգ էր գնում…- Սիման  կոտրտվելով նայեց նրան:          

– Եվ հետո՞…

– Եթե չեմ սխալվում, քո կինն էր: Մի անգամ քեզ տեսել եմ նրա հետ  խանութից դուրս գալիս: Ինձ թվաց` շատ երիտասարդ է քեզ համար: Բայց դե, չգիտեմ: Ես ուշադրություն դարձրի նրա աչ­քե­րին: Զարմանալիորեն մաքուր էին, ասես երեխայի աչքեր: Դրանց մեջ երևի սար­սափելի կլինի նայելը: Հատկապես այն բանից հետո, երբ ստում ես: Դու նման ոչինչ չե՞ս զգում` նայելով նրա աչքերի մեջ: Ճի՛շտն ասա:

– Զգում եմ, – խուլ արտաբերեց Արսենը` զգալով իր ներսում կտրուկ գլուխ բարձրացնող կատաղությունը: – Այն օրվանից, ինչ հանդիպեցի քեզ:

– Գոնե դրա համար շնորհակալություն, – արձագանքեց Սիման` ստի­պողաբար ժպտալով: – Բարի գիշեր:

Արսենը դուրս եկավ, կանգնեց աստիճանահարթակում, փորձե­լով հանդարտվել, ապա սկսեց արագորեն իջնել:

ԳԼՈՒԽ  ՔՍԱՆՈՒԹԵՐՈՐԴ

Նա տուն վերադարձավ ուշ գիշերով, այն հույսով, որ կանայք ար­դեն քնած են և նշանակում է` տհաճ խոսակցությունը չի շարունակվի, ծայրահեղ դեպքում, գոնե այսօր: Իսկ վաղը… Վաղը կտեսնենք: Ար­սենն իհարկե հասկանում էր, որ Եկատերինա Վասիլևնան, թեև խոսքի մեջ անզուսպ էր, բայց ըստ էության, որպես մայր, ճիշտ էր: Բայց ի՞նչ անել: Նրա հետ Ելենային ուղարկե՞լ: Արսենը նույնիսկ կանգ առավ` պատ­կերացնելով իրեն առանց Ելենայի: Նա կարող էր դա պատ­կե­րաց­նել նաև առաջ, զոքանչի հետ խոսակցության ժամանակ: Սակայն Ելենային կորցնելու միտքն այնքան անհեթեթ էր, որ չէր տեղավորվում նրա գիտակցության մեջ: Այժմ մեն-մենակ մնալով այդ մտքի հետ, նա սկսել էր հասկանալ, որ նման հնարավորությունը բոլորովին բա­ցառ­ված չէ, որ թերևս միակ խանգարող հանգամանքը Ելենան էր, իր հան­դեպ նրա զգացմունքը: Բայց դա, այդ զգացմունքը,  չափազանց հաճախ էր ենթարկվում փորձությունների: Երկա՞ր կդիմանա արդյոք, հատկապես հիմա, մոր, ընդհանուր առմամբ, անհերքելի փաստարկների, առողջ դատողու­թյան և հստակ փաստերի ճնշման տակ: Ի՞նչ կարող է դրանց հա­կա­դրել Ելենան: Հղումը՝  սիրո՞ւն: Դա շատ քիչ է խուճապահար մոր հա­մար…

Արսենն ակամա արագացրեց քայլերը: Ելենան քնած չէր: Նա նստած էր դարպասի կողքի նստարանին` ուսերին տաք վեր­նազգեստ գցած:

– Լենա՞:

Կինը տեղաշարժվեց` նստարանի վրա տեղ տալով Արսենին: Նա նստեց և գրկեց կնոջ ուսերը: Ելենան հպվեց նրան` երանությամբ փակելով աչքերը:

– Դու վաղուց ինձ չես գրկել…

– Ինչո՞ւ քնած չես:

– Մայրիկիս  պառկեցրի, իսկ իմ քունը չի տանում: Ո՞ւր էիր:

– Այնպես… – արձագանքեց Արսենը` փորձելով խուսափել նրա հա­յացքից, – թափառում էի ավանում:

– Ուշքի՞ էիր գալիս:

– Դատարկ բան է, մի մտածիր այդ մասին:

– Դու մայրիկից մի նեղացիր, լա՞վ:

– Ինչո՞ւ պիտի նեղանամ: Նա մայր է, ընդ որում, լրիվ ճիշտ է: Մեր կյանքում չի ստացվում այնպես, ինչպես պետք է:

– Հիմարություն մի ասա, լսո՞ւմ ես, – նա ափը սեղմեց Արսենի շրթունքին: – Չհամարձակվես: – Ելենան հանկարծ ծիծաղեց մթության մեջ: – Լավ կլինի` մտածես սպիտակ գծի մասին:

– Ի՞նչ  սպիտակ գծի:

– Երբ փոքր ժամանակ վատ էի զգում ինձ, դե, ասենք, մեկը նե­ղաց­նում էր կամ հիվանդ էի լինում, հայրիկն ասում էր, որ կյանքը աս­ֆալտի վրա քաշած  սպիտակ գծերի  է նման` ամբողջովին սև  և  սպիտակ գծեր: Միայն թե կյանքի գծերն ավելի լայն են, քան ասֆալտի վրա: Երբ մարդը հայտն­վում է սև գծի վրա, պետք է միշտ հիշի, որ սևից հետո անպայման վրա կհասնի սպիտակ գիծը, այդ դեպքում ավելի հեշտ է հաղթահարել սևը: Ահա դու էլ մտածիր սպիտակ գծի մասին:

–Ոչինչ,   խելացի միտք է,  այսինքն՝ գիշերվա խավարին  հաջորդում է ցերեկվա լույսըը– դառնորեն քմծիծաղեց Արսենը, – միայն թե իմանանք, երբ է ավարտվելու այդ գիշերը և գալու է լույսը… Լենա – անս­պա­սելիորեն հիշելով՝ դիմեց կնոջը,- սիրտս հանկարծ թթու վարունգ ուզեց:  

– Ունե՛նք, –ուրախաձայն  արձագանքեց Ելենան, –  հենց  խանութի առջև, տա­կառից եմ առել: Առել ու մոռացել  եմ դնել սեղանին: Բերե՞մ:

– Չէ՛, հետո, պարզապես հանկարծ ուզեցի ու անցավ: Վաղը,– ճնշված ասաց նա: – Ավելի լավ է, ասա, ի՞նչ որոշեցիք մայրիկիդ  հետ:

Ելենան այտով քսվեց նրա կրծքին:

– Աստվա՜ծ, ի՜նչ հիմարիկն ես: Դե՛ ո՞ւր պիտի հեռանամ ես քե­զա­նից: Եթե միայն դու  դա չուզենաս: Դու իմ ներսում ես, ինչպես անբուժելի հիվանդություն:- Այդ անսպասելի համեմատության վրա նա զսպված ծիծաղեց: Ապա, հոգոց հանելով, ցածրաձայն ասաց.- Այսօր  ինձ այնպես թվաց, թե քեզ տեսել եմ…  ուրիշի հետ: Բայց  դա դու չէիր… Դու երբեք այդպիսի բան չես անի, ճի՞շտ է: Ես ախր կմեռնեմ, լրիվ կմեռնեմ, լսո՞ւմ ես, իսկապե՞ս չես անի:

– Ի՞նչ չեմ անի:

Քիչ լռելուց հետո նա ձայնը իջեցրած  շշնջաց.

– Չես վռնդի ինձ:

Արսենը շրջեց գլուխը, որպեսզի չտեսնի նրա արտասուքները:

– Ես ինչ-որ տեղ կարդացել եմ, — ասաց նա,- որ ամենամեծ թմրանյութը  խելահեղ սերն է:        Ինչպես թմրամոլն առանց թմրանյութի, այնպես էլ սիրող սիրտն առանց  իր սիրո ապրել չի կարող, այն միշտ քեզ հետ է՝ ուր էլ, որ գնաս, ուր էլ, որ լինես: Ախր  ես  ո՞ւր կարող եմ վանել քեզ իմ սրտից, Լեն, դու իմ հոգին ես,  իմ սիրտն ու շնչառությունն ես, ես ինչպե՞ս կարող եմ ապրել առանց քեզ,  առանց սրտի ու շնչառության ապրել չի լինի, ցավդ տանեմ…

 Ելենան սեղմվեց նրան, ապա վերցրեց նրա ձեռքը և շուրթերով հպվեց կոշտ  ափին:

Երեք օրից Եկատերինա Վասիլևնան գնաց` այդպես էլ չհաշտ­վե­լով Արսենի հետ: Գնաց արցունքախառը, վստահ, որ աղջկան թողնում է դժբախտության ու անելանելության մեջ, բառերով անպատվելով նրան, հոգով խղճալով ու լալով նրա «դառն» ու «անուրախ» ճակա­տա­գիրը: Արսենն ու Ելենան ուզում էին ուղեկցել նրան, բայց նա կտրուկ հրաժարվեց, որպեսզի նրանք իր հետ գնան մինչև  օդանա­վա­կայան: Նրանց համար  դժվար չէր հասկանալ, որ նա հրաժարվել է ո՛չ այն բանի  համար, որ չի ցանկացել նրանց ավելորդ նեղություն պատ­ճառել… Արսենը և Ելենան նրան  ուղեկցեցի  մինչև տեղական ավ­տո­կայան:

Տուն վերադարձան խիստ ընկճված, ասես մտերիմ մարդու թա­ղումից, մինչև տուն մի բառ  անգամ չարտասանելով: Միայն երեկոյան, ընթ­րի­քի սեղանին Արսենը, գլուխը չբարձրացնելով անցողակի  ասաց, որ վերջերս փո­ղոցում պատահաբար հանդիպել է քարհանքից մի ծանոթ տղայի:

– Եվ ի՞նչ ասաց, – հապճեպ հարցրեց Ելենան:

– Համոզում էր ինձ վերադառնալ քարհանք:

– Դա անկարելի է, Արսեն: Ես արձակուրդային կստանամ, կդիմանանաք մի կերպ մինչև քեզ համար  մի թեթև գործ կճարվի:     

– Ասաց, որ աշխատողներ են պետք… – շարունակեց Արսենը:

– Եվ ուզում ես վերադառնալ՞: Համաձայնե՞լ ես:

– Դեռ ոչ, ուզում էի սկզբում քեզ հետ խորհրդակցել, բայց մայրիկդ եկավ…

– Եվ հետո՞:

Արսենը թոթվեց ուսերը:

– Դե՛, ինքդ մտածիր, Լենա: Մի երկու ամիս կաշխատեմ: Մոտ վեց հարյուր ռուբլի կստանամ, գուցե և ավելի: Այդ գումարը մեզ չի խանգարի:

– Ո՛չ: Քարհանք  չեմ ուզում: Ինչպե՞ս չես  հասկանում, որ  ամբողջ օրը  պիտի կմտածեմ միայն այն մասին, որ քեզ հետ էլ կարող է տեղի ունենալ նույնը, ինչ այն տղայի հետ:

Բայց այնուամենայնիվ  Արսենը վերադարձավ քարհանք: Ելենային ասաց, որ փոխարինելու  է  ինքնաթափ մեքենայի   վարորդին, որը տեղ է գնացել ու մի երկու ամիս չի լինելու: Որպեսզի Ելենան վերջնականապես չանհանգստանա, նա մի անգամ տուն եկավ քա­րով բարձված ինքնաթափով: Խցիկում նրա կողքին նստել էր մի երի­տասարդ, որին նա ներկայացրեց Ելենային որպես բանվոր: Բայց իրականում դա վարորդն էր: Դրանից հետո Ելենան հաշտվեց իրա­վի­ճակի հետ: Արսենը հետագայում  ինքն իրեն  կշտամբում էր, թե ինչու նախկինում  չէր դիմել   այդ խորամանկությանը:   

Հենց առաջին օրը նա խոստովանեց, որ «վերջապես իրեն մարդ է զգում»: Եվ ճիշտ որ, սիրով էր աշխատում: Ի ծնե գյուղացու ձեռքերը,  որոնք ման­կու­թյու­նից սովոր էին պարապ չմնալ,  կարոտ էին աշխատանքի:  Գործը ը նույնն էր, ինչ առաջ՝ ծանր ու ուժա­քամ: Բայց այս անգամ նա այնքան հիվանդագին չէր տանում այդ ծան­րությունը: Ճիշտ է, հոգնում էր և նույնիսկ շատ, թե՛ մեջքն էր կոտրվում, թե՛ ձեռքերն էին քրքրվում, սակայն բավարարության զգացումը հաղ­թում էր, և ֆիզիկական անհարմարությունները այնքան սուր չէին ըն­կալվում: Պարզապես նա նորից իր սովորական աշխատանքային տարերքում էր:

Ինչպես և առաջ, նա պատրաստի խորանարդիկները քարհատ մե­քենայից վերցնում և դնում էր մի կողքի, իսկ հետո բարձում ինք­նա­թափ: Երբեմն, անհրաժեշտության դեպքում նստում էր վարորդի կող­քին և տեղափոխում քարը հեռավոր շինարարության վայրեր: Այդ պար­բերական ուղևորությունները նույնպես մտնում էին նրա պար­տա­կանությունների մեջ: Ելենայի համար նախատեսված բեռնա­տա­րով հնարքը շատ հաջող էր: Հաճախ էր նա իսկապես փոխարինում վարորդներին, որոնք տարբեր պատճառներով աշխատանքի չէին գա­լիս: Այդ փոխարինությունները որոշ զանազանություն էին մտցնում նրա աշխատանքային եռուզեռի  մեջ: Այդպիսի օրերին նա անպայման գա­լիս էր տուն, որպեսզի  Ելենան չմտատանջվի, չանհանգստանա իր համար:     

Տուն վերադառնալիս Արսենը սովորաբար ավտոբուսից իջնում էր ավանի մշակույթի պալատի մոտ, որտեղից մինչև տուն երեք րոպեի  ճանապարհ էր: Հենց կանգառում, կինոազդագրերի վա­հա­նակին  գեղեցիկ ձևավորված ազդագիր կար այն մասին, որ երեկոյան ցուցադրվելու է  «Սենյոր Ռո­բին­զոն» կինոնկարը:   Վերջերս աշխատանքի վայրում մեկը գովել էր այդ ֆիլմը, ան­­վանելով  այն  «սքանչելի»:  Արսենը մոտեցավ տոմսարկղին,  երկու տոմսակ  գնեց ժամը իննի սեանսի համար: Ելենան քիչ էր մնում ուրախությունից թռչկոտեր, երբ նա ցույց տվեց տոմսերը. վաղուց կինո չէր գնացել:

Մինչև ֆիլմի սկիզբը մնացել էր  տաս-տասնհինգ րոպե, երբ նրանք մտան  սպասասրահ: Շուտ էին եկել, բայց մարդ շատ կար: Նստել էին սպսասրահի  նստարաններին, շարվել պատերի տակ, հետուառաջ էին անում դահլիճում, խմբվում տաղավարների առաջ, որտեղ պաղ­պաղակ էին վաճառում:

– Պաղպաղակ ուզո՞ւմ ես, – հարցրեց Արսենը և ավելացրեց առանց սպասելու պատասխանի: – Հիմա կբերեմ:

– Չէ… – անվստահությամբ պատասխանեց Ելենան:- Պետք չէ:      

Ելենան  պաղպաղակ շատ էր սիրում, հատկապես սերուցքային, բայց հիմա, այդ տեսքով  ամաչեց երևալ մարդկանց, ուստի նրանք կանգնել էին մուտքի մոտ, կիսամութ  մի  անկյունում:

Արսենը այնուամենայնիվ բերեց պաղպաղակը, հենց նույնից, որ սիրում էր Ելենան` սերուցքային: Ելենան դանդաղորեն  վայե­լելում էր պաղպաղակը, նայելով սպասասրահի կողմը:

– Ի՜նչ հետաքրքիր   կին է, – ասաց նա` աչքերով ցույց տալով սպա­սա­սրահում դանդաղորեն առաջ ու ետ քայլող կնոջը:

Արսենը վաղուց էր նկատել Սիմային, բայց ցույց չէր տալիս:

– Ահա նա,  բարեկազմ, փարթամ, գեղեցիկ մազերով,  այն, որ քայլում է նիհար, բարձրահասակ ու ակնոցավոր տղամարդու հետ:

– Կին է էլի,  հետաքրքիր ի՞նչ կա նրա մեջ, – արտասանեց նա, մտածելով այն մասին, որ այդ ակնոցավորն ամենայն հավանականությամբ  նրա ամուսինն է:

Սիման երբեք չէր նկարագրել իր ամուսնու արտաքինը, միայն մի ան­գամ ասել էր, որ «ակնոցներով պրոֆեսոր» է… Եվ ուրիշ ոչինչ: Իսկ եթե պատահել էր՝ խոսել  նրա մասին, ապա խոսել էր քմծիծաղով` հա­մեմված  անթաքույց  արհամարհանքով:

– Դու ուրիշ տեղ ես նայում երևի, այս կողմ նայիր, – ասաց Ելենան, կամենալով ցույց տալ, թե ուր է պետք նայել՝ փարթամ մազերով բարեկազմ կնոջը տեսնելու համար, բայց հանկարծ խայթվածի պես քարացավ. Նրա  դեմքը քաթանի գույն ստացավ.  Ելենան   ճանաչեց այն կնոջը, որը  քայլում էր Արսենի հետ…

Իսկ գուցե նա՞ չէր: Ելենան այն ժամանակ տեսել էր նրա դեմքը մի վայրկյանից ոչ ավելի, ընդ որում` շատ հեռվից: Բայց այդ շքեղ շա­գա­նակագույն մազե՜րը, որոնք թափված էին մեջքին և ուսերին…

Չթաքցնելով տարակուսանքը` Ելենան նայեց Արսենին, բայց վեր­ջինս, շրջվելով դեպի պատը, ուշադրությամբ դիտում էր  այնտեղ  տեղադրված վահանակները՝  սկզբից մինչև վերջ տնտեսական ցուցանիշներով…

– Խնդրում եմ, վերցրու բաժակը:

Արսենը չուզենալով կտրվեց վահանակներից:

– Էլի կուզե՞ս պաղպաղակ, – կողքային տեսողությամբ Արսենը նկատեց, թե ինչպես Սիման, շրջան գործելով «ակնոցավորի» հետ, հայտնվեց մի երկու  քայլ իրենցից հեռու:

Սիման  ազատեց ձեռքը և թեթևակի դանդաղեցրեց   քայլը, այնպես որ «ակնոցավորը» մի  քայլ առաջ ընկավ նրանից: «Գժվե՞լ է, ինչ է», – սար­սափով մտածեց Արսենը, նկատելով, որ Սիման ժպիտով նայում է իրեն:

– Սպասիր այստեղ, ես սա վերադարձնեմ:

Արսենը   Ելենայից  վերցրեց պաղպաղակի բաժակը և մոտեցավ տա­ղա­­վարին, ձգտելով  առաջ անցնել «ակնոցավորից», նախքան   կմոտենար Սիման: Եվ նույն պահին լսեց ոչ բարձր, բայց հստակ մի ձայն.

– Բարև, Արսեն…

Արսենը ընթացքից գլխով արեց և մտավ տաղավարի առջև գոյա­ցած բազմության մեջ, աչքի տակով  հետևելով Սիմային, և երբ նա իր հպարտ ակնոցավորի հետ հեռացավ, նոր միայն վերադարձավ Ելենայի մոտ: Միա­ժամանակ բացվեցին կինոդահլիճի  բարձրադիր  դռները:

– Գնա՞նք նստենք, – առաջարկեց Արսենը, տառապալից ջանալով գու­շա­կել՝ լսե՞ց  նա   Սիմայի  ողջույնը,  թե՞ ոչ, արդյոք  ճանաչե՞ց  նրան, թե՞ չի ճանաչել:

Ելենայի դեմքը անշարժ էր, հայացքը լարված, շուրթերին սառել էր մոռացված ժպիտը… Արսենը հասկացավ. ամեն ինչ գիտի, ամեն ինչ տեսել է ու լսել…

– Հա, գնանք, – ասաց Ելենան ու առաջինը մտավ դահլիճ:

Երբ լույսերը հանգեցին և էկրանին մակագրություններ հայտն­վեցին, Արսենը թեթևացած հոգոց հանեց, մեկնվելով բազկաթոռի թիկ­նակին: Նա բնականաբար հասկանում էր, որ ինքը բարոյապես հանգստանալու պատ­ճառ չունի, բայց դահլիճի մթությունը ասես պաշտպանում էր նրան նոր անակնկալներից:

Սկսվեցին քաղաքակրթությամբ խեղված մարդու զվարճալի ար­կած­ները «վայրենիներով» բնակեցված կղզում: Դահլիճում մշտապես անզուսպ քրքիջ էր պայթում. կինոկատակերգությունն իսկապես ծի­ծա­ղաշարժ էր: Բայց Արսենը ոչինչ չէր նկատում: Նա տագնապով նա­յում էր Ելենային, և սիրտը կծկվում էր ցավից: Ելենան ոչ մի անգամ չծիծաղեց իր զրնգուն  ծիծաղով: Ժպիտը, որ սառել էր նրա դեմքին դեռևս սպսասրահում, այդպես էլ մնաց նրա գիրգ  շուրթերին:    

– Հետաքրքիր չէ՞, ԼենաԱրսենը փորձ.ց ժպտալ:

Այդ  անբնական ժպիտը  անհետացավ Արսենի  դեմքից: Ելենան լուռ գլխով արեց` հայացքը էկրանից չկտրելով: Այդ պահին Արսենը պատրաստ էր վճարել իր համար ամենաթանկ բանը,  որպեսզի դեմ առ դեմ հանդիպեր Սի­մա­յին: Նա միայն հիմա հասկացավ, որ դա նրա վրեժն էր` հիշաչար, զուտ կանացիորեն հաշ­վար­կված:

– Գուցե գնանք տո՞ւն:

Ելենան չզարմացավ, նա ասես սպասում էր այդ հարցին: Շարու­նա­կելով նայել էկրանին, նա լուռ, բացասական տարուբերեց գլուխը:

Անսպասելիորեն Արսենի կուրծքն այնպես սեղմվեց, քիչ էր մնում շունչը կտրվեր. նա հստակ տեսավ, թե ինչպես Ելենայի  աչքերից  սահե­ցին արցունքները, թողնելով այտերին թաց ակոսներ, որոնք փայլում էին գունավոր էկրանի փոփոխական լույսերով:

Արսենը հանեց թաշկինակը և մեղմորեն  չորացրեց նրա  արցունքները,  իսկ երբ ուզում էր հետ քաշել  ձեռքը, Ելենան բռնեց այն ու  սեղմեց կրծքին:

Ֆիլմի ավարտից րոպե առաջ, երբ դժբախտ Ռոբինզոնին ձկնոր­սական ցանցերով որսում էին և վերամբարձ կռունկով   բարձրացնում նավի տախտակամած, կինոթատրոնի աշխատակ­ցու­հին բացեց ելքի դռները: Ելենան, որ վաղուց սպասում էր այդ պահին, հանկարծ ոտքի կանգնեց ու շտապ դուրս եկավ փողոց: Արսենը նետ­վեց նրա հետևից` բռնելով նրա արմունկը: Փողոցում փոթորկվում էր  ծովից հանկարծակի բարձրացած քամին, ցասումնալից ու աղմկոտ, ուժգին օրորելով  ծառերը:

– Ի՞նչ պատահեց, Լենա, սիրելիս, – շնչահեղձ լինելով հարցրեց Արսենը, սարսափով նայելով, թե ինչպես Ելենան երկու ձեռքերով բռնել էր փորը՝ խոնարհվելով ցած, միաժամանակ փորձելով դի­մադրել սոսկալի քամու պոռթկումներին, – Լենա՛:

– Շուտ, տաքսի, – կամացուկ արտաբերեց Ելենան   ցավից  կծկվելով, – ոնց որ թե, ժամանակից շուտ… Դու մի՛ վախենա…

– Լենա, սիրելիս, ի՜նչ ես ասում…

– Աստծու սիրուն, տաքսի… Ոտքով չեմ կարող…

– Ես հիմա… հիմա…

Կոխկրտելով դեղին ակացիայի թփերը, որոնք աճել էին մշակույթի պալատի առջև, Արսենը նետվեց փողոց: Կանգնեցրեց ինչ-որ մաս­նավոր «Վոլգա», շրջվեց, որպեսզի գնա Ելենայի հետևից, բայց Ելենան  արդեն հասել,  ցնցում էր մեքենայի հետին դուռը` փորձելով բացել:

Երբ Ելենան վերջին անգամ թախծաժպիտ նայեց Արսենին՝  բուժ­քույրերի ուղեկցությամբ դանդաղորեն  մտնելով ծննդատնից ներս, երբ նա  անհետացավ ծննդատան դռան հետևում,  երբ  նրանց  ետևից դուռն անաղմուկ փակվեց և դռան  բռնակը նախ իջավ ներքև, ապա նորից բարձ­րացավ, Արսենին գլխում հանկարծ  սարսափահար մի ծայրահեղ միտք ծագեց՝  որ այլևս չի տեսնի իր  Լենոչկային: Նա ցնորվածի պես վազեց  դա­տարկ ընդունարանով, հետո հիշեց ինչ-որ բան, արագորեն մոտեցավ գրանցա­սենյակի պատուհանիկին:

– Ասացեք, նա այլևս դուրս չի՞ գա, – հարցրեց նա ճերմակ խա­լաթով ու գլխարկով երիտասարդ կնոջը:

– Ո՞վ:

– Ելենան, իմ կինը…

– Ոչ, իհարկե, – տարակուսանքով պատասխանեց կինը, – ինչ-որ բա՞ն եք ուզում փոխանցել նրան:

– Ներեցեք, – ասաց Արսենը, – իսկ ես ի՞նչ անեմ: Հա, ի դեպ… – նա տրորեց ճակատը, ինչ-որ բան փորձելով մտաբերել, ապա տա­րու­բե­րեց գլուխը և նստեց աթոռին, հստակ գիտակցելով, որ ուզում էր հարց­նել ինչ-որ շատ կարևոր բանի մասին:

Հետո նորից բարձրացավ, տառապանքով փորձելով հիշել, թե հատ­կա­պես ինչ էր ուզում հարցնել:

Որոշ ժամանակ անց ծննդատան դուռը կրկին  բացվեց, հայտնվեց  Ելենային ուղեկցող բուժքույրերից մեկը` ձեռքին ինչ-որ շորեր: Նա ոտեցավ Արսենին, հարցրեց.

– Իսկ պայուսակ կամ մի ուրիշ բան չկա՞ քեզ մոտ:

– Չէ, իսկ ինչի՞ համար::   

– Ահա վերցրու:

– Դա ի՞նչ է, – տագնապով հարցրեց Արսենը`ակամայից ետ ընկրկելով:

– Ինչպե՞ս թե` ինչ է: Նրա շորերը, տուն կտանես:

– Իսկ նա՞: Նա մնո՞ւմ է:

Բուժքույրը ապշած նայեց նրան, ծիծաղեց.

– Այ տղա, դու նորմալ ես, թե՞ աննորմալ:       

– Հասկանո՞ւմ եք, – ի վերջո իրեն հավաքեց Արսենը:- Բանն այն է, որ.. ախր դեռ ժամանակը չէ: Ընդամենը յոթ ամիս է:

– Դե, դա արդեն մեր խելքի բանը չէ: Երեխան ինքը գիտի` երբ ծնվի: – Բուժքույրը մոտեցավ գրանցասենյակի պատուհանին: – Ման­յա, քեզ մոտ մի հին թերթ չի՞ լինի: Գոնե փաթաթենք թերթի մեջ:    :

– Կա:

– Այ քեզ տղամարդ, ո՛չ տոպ­րակ ունի, ո՛չ պայուսակ ունի, մենք էլ, որ չլինենք՝ տղամարդիկ կորած են,-  Ելենայի շորերը թերթի մեջ փաթաթելով քրթմնջում էր բուժքույրը: – Ահա՛, վերցրու և գնա տուն: Այստեղ այլևս անելիք չունես: Առավոտյան կգաս:

– Շնորհակալություն, – հապճեպ գլխով արեց Արսենը, – շատ շնոր­հակալություն…

Նա դուրս եկավ  հիվանդանոցից` կրծքին սեղմած փաթեթը, որից Ելենայի բույրն էր առնում:

Փողոցում   մի քանի քայլ անցնելով` նա հետ նայեց: Եր­կու հարկերի պատուհաններում էլ լույս էր վառվում: Դրանցից մեկի հետևում Ելենան էր: Բայց ո՞ր մեկի հետևում: Արսենը շվարած տարու­բե­րեց գլուխը և վազեց փողոցով, որը լուսավորված էր նեոնային լույ­սերով: Անկյունում քիչ էր մնում ցած ընկներ քամու պոռթկումից: Փողոցներում մարդ չկար,  փոթորկածուփ  քամին բոլորին ասես քշել տարել էր,  շուրջը  թողնելով ամայի:

Ծանոթ հինգհարկանի շենքը… Ինչպե՞ս նա հայտնվեց այստեղ: Հա, դա ախր հիվանդանոցի ճանապարհին էր: Առանց մտածելու, ինքն էլ չիմանալով` ինչու է այդպես վարվում, Արսենը վազքով բարձրացավ երկրորդ հարկ, սեղմեց զանգի կոճակը և մատը զանգից  հետ չքաշեց, մինչև դուռը չբացեցին: Բացվածքում երևաց  Սիմայի  «ակնոցավորը»: Ցու­ցա­մատով վեր հրելով  նորաձև  ակնոցի շրջանակը, նա հարցրեց.

– Ո՞ւմ եք ուզում:

Արսենը ասես հենց նոր ուշքի եկավ:

– Չգիտեմ…

– Չհասկացանք…

– Ներեցեք… Կարծեցի երրորդ հարկն է… – մռթմռթաց Արսենը` ակամա թիկունքում թաքցնելով շորերի փաթեթը:

Եվ սկսեց իջնել աստիճաններով, միաժամանակ լսելով սենյակների  խորքից Սիմայի ձայնը.

– Ո՞վ էր:

– Չգիտեմ,  նրան երրորդ հարկ էր պետք, բայց իջավ ներքև…

Եվ դուռն աղմուկով փակվեց:

Վերադառնալով տուն, Արսենը երկար նստեց, առանց լույսը վա­ռելու: Վախենում էր, որ լույսը կմերկացնի իր առաջ սենյակի դատար­կու­թյունը, այն սենյակի, որը հիմա զրկվել էր Ելենայից: Իսկ պատուհանից այն կողմ դժոխային քամին ոլորում ու ջարդում էր ծառերի ճյուղերը: Նրա  սուլոցների  միջով լսվում էր փոթորկված ծովի ալիքների շառա­չուն աղմուկը, որոնք առաջանում էին ափամերձ ժայռերի ալե­բախությունից: Նման փոթորիկ Արսենը չէր հիշում. չէր եղել նման բան այս անցած  ամիսների ընթացքում, ինչ այստեղ էր:

Վերջապես նա վեր կացավ ու վառեց լույսը: Չէ՛, այնքան էլ սար­սա­փելի չէր, որքան թվում էր: Սեղանին դրված էր Ելենայի լուսա­նկա­րը, Արսենը նայելով նրան ժպտաց, ապա վերցրեց, սեղմեց կրծքին ու արտասվեց:

Նա  հագուստով  պառկել էր ծածկոցի վրա՝  ոտքերը դնելով աթո­ռա­կի վրա, և՛ քնով էր անցել: Կիսանինջ վիճակում նա  ունկնդրում էր քամու ոռնոցը, և այդ ոռնոցի միջով երբեմն  ասես ականջին էր հասնում ծովի ափնակոծումն ու Ելե­նայի քաղցրանուշ ձայնը: Նա բացում էր  աչքերը, լարված ականջ դնում  ձայներին, որոնք լսվում էին փողոցից: Հասկանալով, որ Ելենան չկա, նա նորից ընկնում էր մղձավանջային նիրհի մեջ:

ԳԼՈՒԽ  ՔՍԱՆԻՆՆԵՐՈՐԴ

Ելենայի ձայնն այնքան հստակ հնչեց, որ Արսենը վեր թռավ  և ան­կողնու վրա նստաած սպասեց  բաբախող սրտով: Դուռն իսկապես թակում էին ցածր, հազիվ լսելի: Արսենը նետվեց դեպի դուռը և բացեց: Մթության մեջ անմիջապես ճանաչեց իր տանտիրոջը` Վագիֆ Զեյնալովին:

– Վագիֆ, դո՞ւ:

– Արսեն ջան, կներես, հարգելիս, ես ցածրաձայն թակեցի, չէի ցանկանում Ելենային անհանգստացնել:

– Ելենան չկա, հիվանդանոցում է, – տխրամած  արտաբերեց  Արսենը`  սեղմելով նրա ձեռքը:

– Ասացիր` հիվանդանոցո՞ւմ է: Ինչո՞ւ է հիվանդացում, ի՞նչ է պատահել:

– Բանալիները հիմա կբերեմ, Մեհրի­բան-խանումն է՞լ է եկել:

–Այո, նա էլ է եկել: Սպասիր, ի՞նչ է եղել Ելենային:

– Ցավերը բռնեցին, տաքսով տարա ծննդատուն: Ծննդատանն է: – Արսենը բերեց տան բանալիները, ապա ավե­լացրեց մի թիթև անհարմար զգալով: – Ներիր ինձ, Վագիֆ, զոքանչս էր երեք օրով եկել,  ստիպված ձեր տանն  եմ գիշերել:

Վագիֆը վրդովվեց.

– Լսի՛ր, դու այդ ինչեր   ես ասում: Ես քեզ ի՞նչ էի ասել: Չէի՞ ասել, քանի մենք գյուղում ենք, կարող եք մեր տանն ապրել: Իսկ դու, տես,  ինչ  ես արել՝  այս  նեղվածքում  ես պահել հղի կնոջը, հա՞:  Է՜, բա եղա՞վ:  Տես­նո՞ւմ ես, նա հիվանդացել է:  Բա  դա ճի՞շտ է: Գնանք մեզ մոտ, այնտեղ կպատ­մես, թե ինչ է եղել:         Է՜,  ինչ ասեմ քեզ…

Արսենը օգնեց Վագիֆին բեռները տուն տանել: Մի ճամպրուկը տեղում բացեցին, սեղանին հայտնվեցին ծիրան, դեղձ, թուզ, նուռ. սենյակն անմիջապես լցվեց դրանց բույրերով:

– Կեր, Արսեն ջան, ամբողջը մեր այգու միրգն  է, հայրս է աճեցրել, – ասաց Մեհրիբան-խանումը` մոտեցնելով նրան մրգերի ամանը:

Նա սեղանին դրեց ոսկեգույն մեղրի կտորներով կավե ամանը, թարմ կարագը, որի վրայից դեռ հոսում էր թանը (դա Արսենին  անանցողիկ կարիտով հիշեցրեց հարազատ Տոնաշեն գյուղը), երկու մեծ բոքոն հաց, գինու ոչ մեծ կուժը  և արմուդի՝  թեյի տանձանման բաժակները:

– Կերեք, հիմա թեյը կեռա:

Արսենը նայեց իր ժամացույցին:

– Ի՞նչ ուտել, Մեհրիբան-խանում, առավոտյան ժամը հինգն է:

– Ի՞նչ ժամը հինգը, լսիր,- վրա տվեց Վագիֆը: — Նոր տեսա,  շուկան արդեն բաց է,  մսավաճառ հայ Բե­նիկը  ուրախ-ուրախ   գովում է իր ապ­րան­քը: Հորթի միսը թարմ է, ասում է, նոր են մորթել, դմակավոր գառը գրե­թե նորածին է, միսը թարմ է: Իսկ հավ ունե՞ս, հարցնում եմ: Իհարկե, ունեմ, ասում է, նոր են փետրահան արել: Ճի՞շտ, հարցնում եմ, տնա­կա՞ն է: Պապայիս արևը, ասում է: Փող տվեցի, առա: Հարցնում եմ` իսկ տապակել կարելի՞ է: Իսկ նա ինձ` քո հավն է, ինչ ուզում ես՝  այն էլ արա: Իսկ դու ասում ես` ժամը հինգն է:

–  Արսեն գարդաշ*, ուտելու հա­մար երբեք ուշ կամ շուտ չի լինում, – ուրախ եզրափակեց Մեհրիբան –խանումը:   :

– Լսիր, ինքդ ես ասում` առավոտ է: Եթե առավոտ է, նշանակում է` սա նախաճաշ է: – Վագիֆը ոտքի կանգնեց, բաժակները գինի լցրեց: – Դե՛ վերցրու, հարգելիս: Խմենք այն բանի համար, որ մեր Ելենան բա­րեհաջող ազատվի և մեզ առողջ ու ամրակազմ տղա պարգևի: Մի մտածիր, բնությունից այդպես է սահմանված, որ կինը երե­խաներ ծնի՝  մենք էլ  մի քիչ օգնենք նրանց էդ գործում: Հա՜-հա՜-հա՜, – նա բարձրաձայն ծիծաղեց,  ավելացրեց– առողջ լինենք, մնացածը հեշտ է:   

– Հա, Արսեն ջան, մի անհանգստանա, որ  ժամանակից շուտ է ծնվում, – նկա­տեց Մեհրիբան-խանումը: – Այդպես հաճախ է լինում: Յոթամ­սա­կան երեխաները ամուր են լինում ու լավ են աճում: Բոլորովին պետք չէ անհանգստանալ:

– Շնորհակալ եմ, – հոգոց հանեց Արսենը: – Հուսանք…

Եվ նա մի շնչով խմեց թթվաշ, բայց համեղ տնական գինին: Նրա ձեռ­քը մի պահ քարացավ հացի բլրակի վերևում: Նա հանկարծ հստակ պատկերացրեց. մինչ ինքն այստեղ քեֆի է նստած, Ելենան այնտեղ կուչուձիգ է եղել սատանայական ցավերի մեջ և ատամներով սեղմած բարձի եզրը` փորձում է զսպել կոկորդից դուրս նետվող ճիչը, և արցունքները լուռ գլորվում են այտերով, թողնելով խոնավ ու փայ­լուն ակոսներ… Նկատելով տանտերերի կարեկցանքով ու տարա­կու­սանքով լի հայացքներն իր վրա, նա ուշքի եկավ և վերցնելով բոքոնի մի կտոր` սկսեց դանդաղորեն ծամել:

– Իսկ ինչո՞ւ այդպես անսպասելի, Արսեն ջան, – նորից խոսեց Մեհրիբան-խանումը: – Գուցե ընկե՞լ է կամ ինչ-որ ծանրությո՞ւն է բարձ­րացրել: Կամ էլ վախեցե՞լ է ինչ-որ բանից,

նյարդայնացե՞լ: Դու պա­տահաբար նրան հո չե՞ս նեղացրել:

– Նեղացրել եմ  ու շատ խիստ… – խուլ արտաբերեց Արսենը` չնայելով նրան:

– Դե լավ, եկեք այդ մասին չխոսենք, – Վագիֆը խախտեց տիրած անհարմար լռությունը: – Կարիք չկա: Ընտանեկան հարց է, իսկ ըն­տա­նիքում, ինքդ էլ գիտես, տարբեր բաներ են տեղի ունենում: Իսկ դո՛ւ, կնի՛կ, լեզուդ քեզ քաշի: Նեղացրել է, չի նեղացրել` երիտասարդների գործն է:

– Դե ես ի՞նչ… Ես միայն ուզում էի ասել:

– Ոչինչ մի ասա ու ոչինչ մի ուզի:

– Դու նախ ականջ արա, հետո նոր բղավի, – բարկացավ Մեհ­րի­բան-խանումը: – Ես ուզում էի ասել, որ երբ Ելենան դուրս գրվի հի­վան­դա­նոցից, դուք կապրեք այս սենյակում, որտեղ հիմա մենք նստած ենք: Ահա՜ թե ինչ էի ուզում ես ասել, – և նա հաղթողի տեսքով նայեց ամուս­նուն:

– Երդվում եմ, ազնիվ խոսք, ես միշտ էլ գիտեի, որ դու խելացի կին ես: Իսկ քո ամենախելացի քայլն այն է եղել, որ կամավոր ամուսնացել ես հետս, – ամ­փո­փեց Վագիֆը` չկարողանալով զսպել ծիծաղը: – Եվ ճիշտ էլ արել ես, դրա համար էլ ես միշտ քո կողքին եմ  եղել իմ ողջ կյանքում ու միշտ հավատարիմ,  այլ ոչ թե բոմժի նման նայել եմ   

յուրաքանչյուր աղբանոցի կողմը և ամեն պատահածին սիրելիս կոչել: Արսեն ջան, երդ­վում եմ  իմ ու քո արևով, որ մեր գլխի վերևում է, չի լինում տարիքի տար­բե­րու­թյուն, լինում է խելքի տարբերություն, գրեթե ամեն օր այս կինը զար­մացրել է ինձ իր խելքով: Նրանից բոլորովին չես սպասում, իսկ նա տեսար մի շաստ խելոք բան ասաց: Ոնց որ հիմա: Ասա, մի՞թե նա ճիշտ չէ: Ինչո՞ւ վերադառնաք ձեր փոք­րիկ խցիկը, հը՞: Ահա այս սենյակն էլ կլին

ձերը: Պարզ է, չէ՞: Ազնվո­րեն ասած, Արսեն, մենք կնոջս հետ վաղուց երեխայի ձայն չենք

 լսել մեր տան մեջ: Հիմա, փառք Ալլահին, կլսենք:

—————————————————

*  Գարդաշ- եղբայր

– Շնորհակալ եմ ձեզ, իմ թանկագիններ: Եթե ձեզ նեղություն չենք պատ­ճառի, ապա, իհարկե: Ելենային երեխայի հետ այստեղ շատ հարմար կլինի: – Նա ոտքի ելավ: – Դե, ես արդեն շատ նստեցի, իսկ ձեզ ճանապարհից հանգստանալ է պետք:

– Ո՞ւր, – անհանգստացավ Վագիֆը` հայացք փոխանակելով կնոջ հետ:

Արսենը խուսափողաբար պատասխանեց.

– Արդեն լուսանում է… Գնամ տեսնեմ ինչ նորություն կա:    

– Ես քեզ հետ կգամ, – առաջարկեց  Վագիֆը, բայց Մեհրիբան-խանումը ձեռքը հանգիստ դրեց նրա ուսին.

– Պետք չէ, Վագիֆ, թող նա այսօր մենակ գնա:

– Հա՞, լավ: Թող այդպես լինի, ինչպես ասում ես… Մենք քեզ հետ դեռ կհասցնենք գնալ, ժամանակ կա:

Արսենը դուրս  եկավ բակ: Վագիֆն ու կինը ճանապարհեցին նրան մինչև դարպաս:

– Երբ նրան հիվանդանոց էիր տանում, նա ուժե՞ղ էր լալիս, – ան­հանգստացավ Մեհրիբան-խանումը: – Երիտասարդ կանայք առաջին անգամ շատ են վախենում…

– Չէ՛, ընդհակառակը, ինձ էր սիրտ տալիս, որ չվախենամ… Այդպես էլ ասաց: – Արսենը գլուխը բարձրացրեց, նայեց վաղորդյան երկնքին: – Դե ես գնամ:

– Նա շատ լավն է, – եզրափակեց Մեհրիբան խանումը: – Ե՛վ  շատ գե­ղեցիկ է, և՛ շատ լավը: Եվ բարի է: Աստված նրան առողջություն տա: Փոքրիկին նույնպես:

– Մեհրիբանը վաղը ուտելիք կտանի, – ավելացրեց Վագիֆը: – Դու մի անհանգստանա, Արսեն, ամեն ինչ լավ կլինի, որովհետև նա լավ աղջիկ է, հոգով արև է, ում հոգում արև կա, ամենամռայլ օրն էլ արև կտեսնի: Երդվում եմ, ազնիվ խոսք, միշտ լավ բաների մասին պետք է մտա­ծես, որ միշտ լավ լինի:

Արսենը դուրս եկավ դարպասից: Դանդաղորեն, ասես չուզելով, ծագում էր արևը: Ծովից փչող  քամին փոթորկվում էր ահագնացող ուժով, կատաղի ծվատելով ծառերը, սառը ասֆալտի վրայով քշելով պոկված, սևացած տերևների կույտեր: Փոթորկված Կասպիցի ալիքները դղրդյունով բախվում էին ափերին: Իսկ փողոցի վերջում գվվոցով գլորվում էր քամուց քշվող դատարկ պահածոյի տուփը:

Ծննդատան  բակը շրջապատված էր բարձր քարե պարս­պով: Արսենը բախեց: Մորուքավոր մի ծերուկ, որը վերնա­շա­պիկի վրայից պիջակ էր կրում, նայեց ճաղավոր ցանկապատից դուրս:

– Ի՞նչ է:

– Հայրի՛կ, ներս թող ինձ, կինս ներսում պառկած է:

– Չեմ կարող, գժվե՞լ ես,  տղա: Դեռ առավոյան յոթըը չկա: Ավելի ուշ կգաս:

– Ուշ չեմ կարող, աշխատանքի եմ:

– Ա՛յ աշխատանքից հետո էլ կգաս:

– Դե բաց արա, հայրի՛կ, խնդրում եմ:

– Չի թույլատրվում, ասում եմ: Կգաս թույլատրելի ժամին:

– Դե՛, ես թույլատրելի ժամին չեմ կարող, հասկացիր: Խիղճ չու­նե՞ս:

– Խի՞ղճ: Ով գիտի, գուցե և ունեմ: Միայն թե իմ խիղճը անչափ չէ, բոլորին չի հերիքում, – արձագանքեց ծերուկն ու անհետացավ:

Ծերուկի պատասխանից վհատված, Արսենը կանգ առավ, չիմա­նա­լով ինչ անել, հետո գլխի ընկավ և գրպանից փող  հանեց:

– Հայրիկ, գուցե այնուամենայնիվ  բացե՞ս: Ա՛ռ, վերցրու:

Մորուքավորը նորից հայտնվեց, նայեց  փողին:

– Դու ինձ կաշա՞ռք ես տալիս:

– Չէ, ինչո՞ւ կաշառք: Մաքուր սրտով…

– Դե որ մաքուր սրտով է… Վաղուց էր պետք: Թե չէ` խի՜ղճ: – տե­ղա­շարժվող սողնակը զնգաց, և ցանկապատը բացվեց: – Անցիր: Միայն թե, տե՛ս, հա՜, ես քեզ ներս չեմ թողել, ինքդ ես պարիսպն անցել: Հասկացա՞ր:

– Հասկացա՛, հասկացա՛: Վերցրո՛ւ փողը:

– Սա շատ է… Ես ամեն մեկից մի ռուբլի եմ վերցնում: Վերցրու մնացածը: 

Արսենը հապճեպ դրամը խցկեց պիջակի  գրպանը, հարցրեց.

 –  Երեկոյան մեզ մեքենան բերեց, ես այդպես էլ չհաս­կացա, թե որտեղ է  ծննդատունը:

–  Ահա էնտեղ է  ծննդատան բաժանմունքը: Հենց թեք­վեցիր դեպի   վիրաբուժարան՝  դիմացի մուտքն է, ցուցանակ կա էնտեղ:

Արսենը շտապեց ծառապատ ասֆալտե ճանապարհով, վազեց դեպի սանդղամուտքը և հրեց ծանոթ դուռը: Պարզվեց, բաց է: Ըն­դու­նարանում  նույն բուժքույրը նստած էր գրանցասենյակին կից աթոռի վրա և աչքերին դրած մետաղական շրջանակով ակնոցը, ինչ-որ բան էր գործում: Դռան ճռռոցի վրա նա բարձրացրեց հայացքը և ակնոցի վերևից նայեց Արսենին:

– Դո՞ւ ես, – ասաց նա, հակառակ Արսենի սպասման` ոչ թե բար­կացած, այլ կարեկցանքով:

– Ինչպե՞ս է իմ կինը… Ելենան, – հարցրեց նա` գլխով անելով ծննդատան դռան կողմը:

Բուժքույրն ու գրանցասենյակի մատենավարուհին հայացքներ փոխանակեցին:

– Դե՛, ինչպես ասենք, սիրելիս… – ուզում էր սկսել բուժքույրը, բայց նրան ընդհատեց մատենավարուհին.

– Դու նստիր, հանգստացիր, ինչո՞ւ ես կանգնել: Ահա աթոռը:

– Դե՛ խոսեք… – աղերսանքից խռպոտած ձայնով ասաց Արսենը` նստելով աթոռին: – Ի՞նչ է պատահել նրան:

– Մի անհանգստացիր,  տղաս, վախենալու բան չկա: Ծնունդը բար­դու­թյուն­ներ ունեցավ… Մի խոսքով,  վիրահատության կարիք եղավ:         

– Ի՞նչ… ի՞նչ վիրահատություն…

– Դե՛, հատում… կեսարյան… Մի անհանգստացիր, մեր վիրա­բույ­ժը շատ փորձառու է: Ամեն ինչ լավ կլինի, ազնիվ խոսք: Վիրա­հա­տությունն էլ բոլորովին վտանգավոր չէ:

– Ահա՜… հա՛… հասկանալի է… Վաղո՞ւց են սկսել:

– Այո, հիմա հավանաբար վերջացրել են կամ վերջացնում են: Զի­նա մորաքույր,  մի հատ իմացեք:

– Ես հիմա, – բուժքույրը վեր կացավ, ձեռագործը թողնելով գրանցասենյակի պատուհանի դիմավ, գնաց դռան կողմը:

Արսենը ծխախոտ հանեց, բայց մատենավարուհին թույլ չտվեց ծխել.

– Այստեղ չի կարելի: Դուրս եկ բակ, խնդրում եմ, այնտեղ ծխիր:

– Այո, ներեցեք:

Արսենը ծխախոտը խցկեց գրպանը և նայեց դռանը:

Մի ողջ հավերժություն անցավ, մինչև դուռը նորից բացվեց: Ներս մտավ բուժքույրը և շեմից ուրախաձան  հաղորդեց.

– Ամեն ինչ բարեհաջող անցավ, փառք Աստծու:

– Դե, ի՞նչ է, – հարցրեց մատենավարուհին:

– Ե՛վ ինքն է ողջ, և՛ երեխան: Տղա է ծնվել: Շնորհավորում եմ:

– Իսկ վիրահատությունն արդեն ավարտե՞լ են, – նորից հարցրեց մատենավարուհին:

– Այո: Մնացել է միայն կարել վերքը:

« Գնամ նրանց համար վարդեր առնեմ՝ լավ լուրի համար»,- մտածեց Արսենը դուրս գալով փողոց:      Իսկ մտքերը նրան հանգիստ չէին տալիս… Եվ  այն ամենը, ինչ տեղի էր ունեցել մինչ այդ պահը, Արսենին թվացել էր ինչ-որ անհավատալի բան, ասես երազում, երբ գիտես` հերիք է արթնանաս, և ամեն ինչ իր տեղը կընկ­նի: Բայց երկու անողոք բառ մեկ ակնթարթում ցիրուցան արին այդ երազը, և Արսենին իրականություն բերեցին: Եվ նա իր աչքերի առաջ կուրացուցիչ հստակությամբ տեսավ   Ելենայի  սարսափելի արնագույն սպին՝ ցավի աստիճան  հարազատ,   մանկան  մաշկի պես քնքուշ ու ճերմակ  մարմնին: Իր Ելենայի ծվատվա՜ծ, բզկտվա՜ծ մարմնի…

Այդ օրը աշխատել չկարողացավ, թույլտվություն խնդրեց և տուն գնաց: Բայց տանն էլ մնալ չկարողացավ: Փոքրիկ, առանց Ելենայի դատարկությամբ լի սենյակը, ինչպես ջուրը` փայտե խցանը, դուրս նետեց նրան: Նա վեր կացավ ու գնաց Զեյնալովների մոտ: Վագիֆը տա­նը չէր, բայց Մեհրիբան-խանումը գրեթե ուժով նրան տարավ սեն­յակ և սկսեց հարց ու փորձ անել Ելենայի մասին: Եվ մինչ նա լար­վա­ծությունից ուժի զոռով իրենից բառեր էր քամում պատասխանելու հարցերին, սեղանի վրա հայտնվեց ուտելիքի ափսեն և ծանոթ կավե սափորը` գինով լի:

– Փառք Ալլահին, որ ամեն ինչ լավ է ավարտվել, – ասաց  Մեհրիբան-խանումը` լսելով նրա պատմածը: – Հետո ամեն ինչ արդեն շատ լավ կընթանա: Բայց դու պետք է ուտես, ուժ հավաքես: Ահա, ղավուրմա վերցրու, վա­րունգը թարմ է…

– Շնորհակալ եմ, Մեհրիբան-խանում, ուտում եմ:

– Է, չէ, դու այնպես չես ուտում, ես քեզ գիտեմ: Պետք է լավ ուտել իմա­նալ, տղամարդու պես: Գինի խմիր, ախորժակդ կբացվի:

Արսենը թեյի բաժակով գինի խմեց, պատառաքաղով մի կտոր ոչ­խարի միս վերցրեց: Մի քիչ սպասելով, նա ասաց.

– Մեհրիբան-խանում, ես գործով էի եկել:

– Ասա ի՞նչ գործ է, մի ամաչիր: Ես օտար չեմ:

– Ճիշտն ասած, ամեն ինչ այնպես անսպասելիորեն եղավ, որ ես բոլորովին շփոթվեցի: Մենք ախր դեռ պատրաստ չէինք, ո՛չ Ելենայի, ո՛չ էլ երեխայի համար: Գուցե խորհուրդ տաք, ինչ կարելի է գնել:

– Ոչինչ, Արսեն ջան, – հանգստացրեց Մեհրիբան-խանումը, – ժա­մա­նակ կա, ամեն ինչ կհասցնենք, ինչ պետք է` կգնենք կամ կկարենք: Մենք հո օտա՞ր չենք, յուրային ենք…

Արսենը երեկոյան գրքույկից հանեց իր բոլոր խնայողությունները և նորից այցելեց Զեյնալովներին: Այս անգամ Վագիֆը տանն էր: Ար­սենը սեղանին դրեց ողջ գումարը:

– Ահա, Մեհրիբան-խանում, ութ հարյուր ռուբլի, ամբողջը, ինչ ունենք: Վերցրեք և գնեք այն ամենը, ինչ պետք է: Իսկ ինչ է պետք` դուք ավելի լավ կիմանաք: Սա բավարա՞ր է:

Մեհրիբան-խանումը նկատելիորեն շփոթվեց, նույնիսկ կարմրեց: Արսենի վստահությունը հուզեց նրան: Հետո նայեց ամուսնուն ու ծի­ծաղեց:

– Արսեն ջան, թանկագինս, իսկույն երևում է, որ դեռ երիտասարդ ես, փորձ չունես: Այսքան փողով ողջ ծննդատունը կարելի է գնել: – Նա վերցրեց երկու հիսունանոց: – Սա բավարար է: Մնացածը դիր գրպանդ, դեռ պետք կգա:

Արսենն ասաց, որ խնայդրամարկղ չի վերադարձնի, թող դրանք մնան նրանց մոտ: Գրպանի ծախս ունի, իսկ ավելին պետք չէ,  շու­տով աշխատավարձ էլ կստանա:

– Ծնողներիդ գրե՞լ ես թոռան ծննդյան առիթով, – հարցրեց Վա­գիֆը, երբ կինը պահելով ինչ-որ տեղ փողերը, սկսեց սեղան գցել:

 – Ծնողների՞ս:  Չէ,Վագիֆ, չեմ գրել:  Եթե իմանայի, որ կուրախացնի, կգրեի:     

– Հը՜մ… – մտահոգ ձգեց Վագիֆը: – Քեզ, իհարկե, տեսանելի է, Արսեն ջան, ես չեմ ուզում խառնվել քո ընտանեկան գործերին: Բայց կարծում եմ, որ այս աշխարհում ոչ ոք և ոչինչ չի կարող ծնողից ավելի լավը լինել: Ծնողից լավ կարող է լինել միայն ծնողը: Թող Աստված  օրհ­նի քո ծնողներին, ողջ ու առողջ թող լինեն, երկար կյանք ունենան, իմա­ցիր, քանի նրանք կան, մենք բոլորս երեխաներ ենք, և դրա հա­մար չի կարելի նրանց ծուռ նայել, դա մեղք է, նրանք, միևնույն է, ավելի մոտ են Աստծուն, քան ես և  դու: Դու դեռ երիտասարդ ես, չես հասկանում, մի նեղացիր Վագիֆից, բայց քեզ կասեմ, որ ես պաշտում էի ծնող­նե­րիս, ինչպես պաշտում եմ հիմա նրանց հիշատակը, տարիքդ կապ չունի ծնողդ  կորցրիր՝ որբ ես այլևս։ Ծնողը սրբություն է: Ինչպես դու վերաբերվես քո ծնողին, նույնպես քեզ կվերաբերվեն քո երեխաները:  Ծնող պիտի դառնաս՝ծնողի գինն իմանաս:

– Այո, իհարկե, – գլխով արեց Արսենը: – Ծնողը մնում է ծնող: Ես էլ եմ արդեն ծնող, բայց չգիտես ինչու, դեռ չեմ զգում դա: Նույնիսկ երե­խային չեմ ընկալում, չեմ զգում:

– Է՜, մի ասա այդպես, սիրելիս, – Վագիֆը ժպտաց, – երբ մի ան­գամ նրան ձեռքդ վերցնես, ճաշակես այդ քաղցր կաթնահոտը, առ­նես նրա փոքրիկ մարմնի բույրը, երբ նա իր փոքրիկ  տաք թա­թիկ­ներով մի անգամ բռնի քո քիթը,  խոնավ շուրթերով կպչի այտերիդ, ա՛յ, հենց այդ ժամանակ կզգաս: Երդվում եմ արևով, որ մեր գլխավերևում է, դա ինձնով գիտեմ: Երբ իմ աղջիկ Սևիլը ծնվեց, ես էլ էի սկզբում ասում, երեխան հեչ, միայն իմ Մեհրիբանը ողջ մնա: Հետո, երբ առա­ջին անգամ գիրկս առա… Է՜, ինչ ասեմ: Կհավատա՞ս, Արսեն ջան, այդ օրը ասես ինձ արև նվիրեցին և իմ տան մեջ հարյուր անգամ ավելի լու­սա­վոր դարձավ: Երդվում եմ, ազնիվ խոսք:

– – Ծնողներիս, իհարկե կգրեմ, – ասաց Արսենը: – Բայց այս պահին իմ ամենահարազատ մարդիկ դուք եք:

ԳԼՈՒԽ  ԵՐԵՍՈՒՆԵՐՈՐԴ

Ելենան պառկեց հիվանդանոցում շուրջ չորս շաբաթ:

Օրը արևոտ ու տաք էր, թեև արդեն հոկտեմբերի սկիզբն էր: Բակի հեռավոր անկյունում քարհանքի երկու աշխատողներ մեծ մանղալ էին պատրաստում խորովածի համար: Նրանց կանայք, ուրախ զրու­ցելով, պատրաստություն էին տեսնում, մեծ սալորենու տակ սեղան էին գցում` նախապատրաստվելով նորածնի հանդիսավոր գալուս­տին:

Եվ վերջապես լայն բացված դարպասից դանդաղորեն ներս մտան երկու «Ժիգուլի»: Մի մեքենայից դուրս եկավ Ելենան` թարմ վարդերի փնջով, նրա հետևից` Մեհրիբան-խանումը, գուրգուրանքով կրծքին սեղմած նորածնին, որը փաթաթված էր երկնագույն մետաքսե ծած­կոցի մեջ և բոլորովին չէր երևում վերջինիս կապկպված ժան­յակների ու ժապավենների հետևում: Երկրորդ մեքենայից դուրս եկան չորս տղամարդ, նույնպես քարհանքի աշխատողներ: Բոլորին հրա­վի­րել էր Վագիֆը, մտածելով, թե որքան ավելի շատ մարդ դիմավորի Ելենային, այնքան հաճելի կլինի վերջինիս: Եվ ընդհանուր առմամբ երևի ճիշտ էր: Այդ ընթացքում նիհարած, տանջված և թուլությունից մեծ դժվարությամբ ոտքի վրա մնացող Ելենան հուզվել էր արտաս­վելու աստիճանի` տեսնելով իր շուրջը այդքան անծանոթ, սակայն բարեհամբույր ժպտացող դեմքեր: Նա այդպես էլ չկորցրեց իր ամուր հավատը նրան, որ ժպտացող մարդը անպատճառ լավ մարդ է… Կա­նայք համբուրում էին նրան, ասում հաճելի խոսքեր, բարձրաձայն չափազանցված հիանում էին երեխայով, թեև փակ աչքերից ու կար­միր, կնճռոտ, անհոնք ճակատից բացի ուրիշ ոչինչ չէին տեսնում, հավատացնում էին, որ տղան, ինչպես ջրի երկու կաթիլ, նման է մորը, իսկ տղամարդիկ ոչ այնքան շնորհալի կերպով տալիս էին նրան ծա­ղիկների փնջեր և նույնքան վստահորեն առարկում էին. մի՞թե չեք տեսնում` քթից թռած հայրն է:

Վերջապես Մեհրիբան-խանումը տիրաբար բռնեց Ելենայի ձեռքը և ուղեկցեց նրան իր համար նախապատրաստված սենյակը:

Ելենան շփոթված նայեց կնոջը:

– Ինչպե՞ս թե…

– Ձեր սենյակի մասին մոռացի՛ր: Դա քո տեղը չէ:

– Օ՛յ, Մեհրիբա՜ն մորաքույր…

– Նորի՜ց արտասվում է: Լսի՛ր, ինձ բարկացնում են  քո արտասուքները:

– Սա թուլությունից է…

– Ավելի լավ, որ թուլությունից է: – Նա երեխային դրեց անկողնու վրա և օգնեց Ելենային հանել վերարկուն: – Իսկ հիմա պառկիր և փոքր-ինչ հանգստացիր, շատ ես հոգնել: Երբ ամեն ինչ պատրաստ լինի, ես քեզ կկանչեմ… – Նա նորից մոտեցավ երեխային: – Հիմա տես­նենք հո խոնավ չէ՞: Այդպե՜ս էլ կա: Իսկակա՜ն տղամարդ է:

Մեհրիբան-խանումը ճարպկորեն, իր գործը լավ իմանալով, բա­րուրից հանեց փոքրիկին: Երեխայի ձեռքերն ու ոտքերը պատված էին բամբակի հաստ շերտով: Նույն պահին բարձրանալով թախտից, Ելե­նան մոտեցավ անկողնին, նայեց իր առաջնեկին և ամուր սեղմեց շրթունքները…

– Ի՞նչ է, – աշխուժորեն նրա կողմը շրջվեց Մեհրիբան-խանումը:

Ելենան ստիպեց իրեն ժպտալ.

– Ոչինչ, ուշադրություն մի դարձրեք, պարզապես նայում եմ:

– Դե, փառք Ալլահին, նշանակում է` ինձ թվաց, թե  մտքերիդ հետ կռվում ես, որ շուտ ծնվեց: Սպասիր, Լենա  ջան, ինքդ կտեսնես ինչ տղա կդառնա, իսկական ջիգիթ: Դու աչքդ քիչ գցիր այդ կողմը, ավելի լավ է ինձ հավատա: Յոթամսականները հետո շատ առողջ ու ամուր են դառնում: Օհո՛: Պատրաստ է:- Բարուրը փոխելով` նա կարգադրեց.

– Թող քնի, Լենա, ձեռք չտաս: Դու էլ պառկիր: Ես հիմա Արսենին կկանչեմ:

Նա դուրս եկավ:

Ելենան չդիմացավ և փոքրիկին գիրկն առավ, պառկեցրեց իր կող­քին, այտերով թեթևակի հպվեց նրա ծածկոցի տաք ժանյակներին:

– Իմ քաղցրիկս, իմ փոքրիկս,- անրջատենչ խանդաղատանքով շշնջաց նա:       

Ներս մտավ Արսենը, անաղմուկ հետևից ծածկելով դուռը, դանդաղորեն  մոտեցավ Ելենային: Նա դեռ պառկած էր փակ աչքերով: Արսենը, խոնարհվելով, շուրթերով զգուշորեն հպվեց կնոջ այտին: Ելենան բացեց աչքերը, հառելով նրան իր կապտակապույտ աչքերը:       

– Կարծես ննջեցի… Այնքան հաճելի է նրա հետ: Ուզո՞ւմ ես նայել:

– Ուզում եմ: Միայն թե նա քնած է, պետք չէ նրան շատ անհանգս­տաց­նել:

– Նա միշտ քնած է, – ասաց Ելենան, ապա մտածեց ու ավե­լաց­րեց, – նա դեռ երկար կքնի: Ինչո՞ւ այդպես շուտ ծնվեց, ես վախենում եմ:

– Իսկ ես` չէ:

– Ճի՞շտ:

– Չէ՞ որ ես էլ եմ այդպես ծնվել, յոթամսական էլ չկայի:

– Նստիր կողքիս:

Արսենը նստեց, համբուրեց նրա աչքերը, ճակատը:

Ելենան ժպտալով թոթովեց.

– Նույնիսկ եթե հնարում ես, միևնույն է, էլի լավ է, որ ասացիր… Օ՜յ, ինչպե՜ս եմ սիրում քեզ:

Արսենը բռնեց նրա ձեռքերը և երեսով հպվեց նրա ափերին: Հետո հիմարաբար արտաբերեց.

– Չգիտեմ, կներե՞ս դու ինձ երբևէ:

Ելենան թեթևակի սեղմվեց նրան.

– Ի՞նչը ներեմ, սիրելիս:

Արսենը ցնցված նայեց նրան: Նա ինչ-որ բառեր էր  սպասում, բայց ոչ բնավ  դրանք:

– Իմ հիմարիկ, – ասաց Ելենան ճառաքալույս դեմքով: – Ավելի լավ է լուռ նստենք: Միայն թե ձեռքերս բաց մի թող: Ինձ հիմա շատ լավ եմ զգում:

Ելենան դանդաղ, բայց վստահորեն կազդուրվում էր: Վերադար­ձել էր  նախկին կայտառությունը, դեմքին հայտնվել էր  առույգ  վարդագույնը, աչքերում՝  կապտականաչ փայլը: Բակում նա այլևս դադարել էր  քայլել զգուշավորությամբ` շրջանցելով յուրաքան­չյուր անհարթություն՝ վախենալով ընկնել: Քայլը դարձել էր, եթե ոչ բավականին հաստատուն, ապա գոնե որոշ չափով ամուր: Սակայն նրա կազդուրման թերևս ամենահամոզիչ նշանն այն էր, որ վերադար­ձել էր  նրա նախկին զրնգուն ու անկաշկանդ ծիծաղը, որն այնպես սի­րում էր Արսենը: Նրա մատղաշ տարիքը իրենն  էր անում: Բայց և որոշ բաներ նրա նախկին երիտասարդությունից արդեն անհետացել էին,  ի հայտ էր եկել տարիքին անհամապատասխան, այնքան էլ աչքի չընկնող, ինչ-որ խստություն, զսպվածություն, հատկապես այն ժա­մա­նակ, երբ գիրկն էր առնում երեխային: Այդ պահերին նրա դեմքը փոխ­վում էր և թվում էր` նրանից ճառագում են խաղաղ, հանդար­տեց­նող մայրական իմաստնության և սիրո ալիքներ:

Արսենը նման պահերին զգում էր, որ սիրտը նվաղում է նրա առաջ: Դա նախ­կին Ելենան չէր, ուրախ, կենսախինդ, արտաքնապես հանդարտ, բերկրանքով գնացող իր ճակատագրին ընդառաջ, անվախորեն ըն­դու­նելով ճակատագրի թե՛ հարվածները, թե՛ փաղաքշանքը:

Եվ միևնույն ժամանակ նա նույնն էր, նույն Ելենան: Եվ դա ամենից շատ էր ուրախացնում Արսենին, թևեր տալիս նրան: Ոչ պակաս թևեր էր տալիս նաև այն հստակ զգացումը, որ ուներ ներքին համոզմամբ` որ ի վերջո  վերդառնալու է հայրենի եզերք: Մեկ անգամ հանկար­ծա­կիորեն հայտնվելով նրա գիտակցությունում, հոգեկան վերելքի ազ­դե­ցությամբ, այդ միտքն այլևս չէր ուզում դուրս գալ նրա գլխից, օրե­ցօր ավելի ու ավելի ամրանալով ու արմատներ ձգելով: Երջանկությունը այն է, մտածում էր Արսենը, երբ քո հայրենի հողում  ու հայրենի տանն ամեն առավոտ  ուրախությամբ գնում ես աշխատանքի, իսկ երեկոյան նույն ուրա­խու­թյամբ վերադառնում ես տուն: Հենց դա էլ մտովի տեղի էր ունենում Արսենի հետ` դառնալով նրա առօրյայի իմաստը: Այդ երանավետ մտքերով տոգորված՝ նա այստեղ ևս   առավոտյան բերկ­րանքով մեկնում էր աշխատանքի և նույն զգացողությամբ վե­րա­դառնում, չզգալով ոչ մի հոգնություն, թեպետ ձեռքերն ու մեջքը նախ­կինի պես նվվում էին, բայց  չկար այլևս ոչ մի սրտնեղություն, թե զբաղված է անիմաստ աշխատանքով, ու նա  հաճախակի մտաբերում էր  իր և Ելենայի խոսակցությունը խռովահույզ մի օր: Ելենան այն ժամանակ ասաց. «Գնանք այստեղից, գնանք մեր մոտ»: «Ձեր մո՞տ», հարցրեց Արսենը:         «Չէ, – անմիջապես պատասխանեց Ելենան, – մեր մոտ՝ գյուղ: Որ­քան էլ տարօրինակ հնչի, ինչ էլ մեզ այնտեղ սպասի, մենք իրավունք չունենք լքել հարազատ ծերունիներին: Դրանով   մեղք  ենք գործում»: Արսենը,  հիշում է, նայեց  Ելենային և նրա նկատմամբ քնքշանքը  ալիքվեց  իր հոգու ներսում:  Եվ հիմա,  նկատելով   այդ փո­փո­խությունն Արսենի մեջ, Ելենան երջանկություն էր ապրում, նրանք երկուստեք  զգում էին, որ անհրաժեշտ է համբերությամբ լցվել, որպեսզի հաղթահարեն  այն, ինչ  վիճակված է նրանց այսօր: Հենց դա էլ ասում էր Ելենային, քանի որ վա­ղուց էր գլխի ընկել, որ Ելենան թեպետ ոչ մի անգամ, ոչ մի բառով չէր տրտնջա­ցել, թե իրեն ինչպես է կեղեքում այն, որ նա ստիպված է ապ­րել հայրենի վայրերից, սովորական դարձած միջավայրից, սիրելի աշ­խատանքից կտրված, և մշտապես իրեն մեղավոր էր զգում ամուսնու առաջ, թեև ոչ մի մեղք չուներ:         Նա ծի­ծա­ղում էր Արսենի արտակարգ ոգևորվածությամբ և ուրախանում, պարզա­պես ուրախանում: Իսկ նա կարողանում էր ուրախանալ…Ներքին ձայնը, եթե իսկապես այն կար, չէր խաբել Արսենին: Մի անգամ աշխատանքից վերադառնալիս նա բակում հանդիպեց Մեհ­րի­բան-խանումին, որը լվացքն էր կախում պարանից: Բարևելով նրան, Արսենն ուզում էր տուն մտնել, բայց նա բռնեց իր արմունկը և խորհր­դավոր կիսաշշնջոցով ասաց. «Գործ կա…»: Նույն հանելու­կային տեսքով նա գոգնոցի տակից մի կնքված ծրար հանեց:

– Առավոտյան եմ ստացել, – շշնջաց նա` աչքի պոչով նայելով տան կողմը: – Նամակ է: Քեզ: Չգիտեմ ումից է, բայց այսպես եմ մտա­ծում. եթե վատ բան լինի գրված. Լենան առայժմ թող ոչինչ չիմանա, իսկ եթե լավ բան է, ինքդ կհաղորդես նրան: Կնոջը միշտ էլ հաճելի է լավ լուրեր լսել ամուսնուց:

– Կեցցեք, Մեհրիբան-խանում, շնորհակալություն, – երախ­տա­պար­տությամբ ասաց Արսենը` բացելով ծրարը: – Միայն թե Լենան, միևնույն է, ոչինչ էլ չի հասկանա, նա հայերեն կարդալ չգիտի:

Նամակը Գաբրիել Բալայանից էր: Նա գրում էր այն մասին, որ անց­նում է վաստակած հանգստի և իր տեղում երաշխավորել է Արսենին: «Եթե մտածես վերադառնալ քո Տոնաշեն, մենք բոլորս միայն ուրախ կլինենք, եթե համաձայնես աշխատել իմ տեղը: Երեկ, – գրում էր Բա­լա­յանը, – խոսեցի Բադունցի հետ, կուսակցության շրջկոմի առաջին քարտուղարի` Յակով  Օսիպովիչի հետ, դու նրան գիտես, նա իմ առա­ջարկը հավանեց: Երբ քո հեռագիրը ստանամ, իսկույն ձեր հետևից մե­քենա կուղարկեմ»:

Արսենը դանդաղորեն նամակը խցկեց ծրարի մեջ, նայեց Մեհ­րի­բան-խանումին:

– Դե ի՞նչ, ինչպիսի՞ն է, լա՞վ նամակ է, – չդիմացավ Մեհրիբան- խանումը: – Աչքե­րիցդ եմ տեսնում, որ լավն է:

– Մեհրիբան-խանում, թանկագինս, Վագիֆը ճիշտ է ասում, որ դուք խելացի կին եք: Անչափ երախտապարտ եմ ձեզ,  հրաշալի նամակ է:

– Դե, փառք Ալլահին, ինձ ավելին պետք չէ: Իսկ հիմա գնա Ելե­նայի մոտ, նա քեզ է սպասում: Երևի արդեն պատուհանից տեսել է:

Ելենան իսկապես պատուհանից տեսել էր նրան: Եվ երբ Արսենը ներս մտավ, նա շշնջոցով, որպեսզի չարթնացնի մանկասայլակի մեջ քնած մանկանը, հարցրեց տագնապալի ձայնով.

– Այդ ի՞նչ նամակ տվեց քեզ:

Արսենը ժպտաց:

«Իսկ գուցե նա գնում է, որպեսզի ես վերադառնա՞մ», – մտածեց նա Բալայանի մասին:

– Ումի՞ց է նամակը:

– Գաբրիել Հարությունովիչից, – հանգստացրեց նրան Արսենը, – իր տեղն ինձ է երաշխավորել:

Ելենան մի քանի վայրկյան նրան նայեց այնպես, ասես ոչ մի կերպ չէր կարողանում որոշել, հավատա՞լ լսածին, թե չէ:

Բայց Արսենը գրկեց նրա ուսերը և քաշեց դեպի իրեն:

– Դա ճիշտ է, Ելենա: Ահա նամակը:      

Ելենան, ուրախությունից շողացող աչքերով   նայեց Արսենին, երջանկավետության  անհագուրդ   գգվանքով   սեղմվելով նրան:

– Գիտե՞ս, – շշնջաց նա, – իմ կարծիքով, ես էլ եմ մի քիչ կարոտել մեր լեռները: Նրանք այնքան գեղեցիկ են` կանաչ, կապույտ, մա­նու­շակագույն…

– Ես հիմա կգամ, – ժպտալով ասաց Արսենը, ծրարը խնամքով ծալելով, դրեց գրպանը և ուղևորվեց փոստ` հեռագիր ուղարկելու:

                                        Левон    Адян 

                                  РУССКАЯ   НЕВЕСТКА       

                                                 ( роман)

ԼԵՎՈՆ    ԱԴՅԱՆ

  

Արձակագիր, թարգմանիչ, հրապարկախոս, հասարակական գործիչ

1970 թվականից ԽՍՀՄ Գրողների միության, ներկայումս՝ ԱՄՆ հայ գրողների մության, Ռուսաստանի, Արցախի եւ Հայաստանի գրողների միությունների անդամ։

Ծնվել է Արցախի Մարտակերտի շրջանի Չլդրան գյուղում։

Ավարտել է հարեւան Առաջաձոր գյուղի միջնակարգ դպրոցը։ Հետագայում ուսումը շարունակել է Ադրբեջանի պետական մանկավարժական ինստիտուտի պատմաբանասիրական եւ Երեւանի պետական համալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետներում։

Ուղիղ քառորդ դար աշխատել է Բաքվի «Գրական Ադրբեջան» հանդեսում՝ արձակի բաժնի վարիչ, բաժինների ընդհանուր վարիչ, գլխավոր խմբագրի պաշտոնակատար։ Հանդիսացել է ՌԴ Պյատիգորսկ քաղաքում լույս տեսնող «Արմյանսկի վեստնիկ» («Հայոց լրաբեր») տարածքաշրջանային թերթի գլխավոր խմբագիր, այդ քաղաքի հայկական համայքի նախագահի տեղակալ։

Հեղինակ է շուրջ չորս տասնյակ ինքնուրույն եւ թարգմանական արձակ գրքերի, որոնք լույս են տեսել Բաքվում, Երեւանում, Ստեփանակերտում, Մոսկվայում, Սանկտ-Պետերբուրգում, Լոս-Անջելեսում. «Կյանքի ճանապարհին», «Հեռու լեռներու», «Իմ երկրի մարդիկ», «Կորսված բարդիներ», «Այն հեռավոր ամռանը», «Տունը գյուղի ծայրին», «Ձորում աղմկում է գետը», «Աշնանային ցրտեր», «Մոռացված երգ», «Դարձ ի շրջանս յուր»,   «Հեռացող եզերք»,  «Իրիկնային աղջամուղջ», «Անձրեւից հետո»,  «ՙԾննդյան օր»,   «Կոտրած թեւերով թռչունը»  եւ այլն, որոնց թեմատիկան բացառապես հայրենի բնաշխարհն է՝ Արցախն ու նրա ժողովուրդը։

Գրքերը լույս են տեսել նաեւ թարգմանաբար՝ ռուսերեն, ադրբեջաներեն, անգլերեն եւ ֆրանսերեն  լեզուներով։  «Հեռացող եզերք» վեպն ունեցել է մի շարք հրատարակություններ: Այդ ստեղծագործության մեջ գեղարվեստական բարձր մակարդակով արտացոլված է Ադրբեջանի բնիկ հայության դառը ճակատագիրը եւ ազգային-ազատագրական պայքարը 20-րդ դարի ողջ ընթացքում՝ ողբերգական ու հերոսական իրադարձություններով հանդերձ։ Վեպում մանրամասն, դրվագ առ դրվագ նկարագրվում են Սումգայիթի 1988թ. փետրվարյան եւ Բաքվի 1990թ. հունվարյան հայկական ջարդերը։ Իր ծավալային ու խորքային ընդգրկումներով «Հեռացող եզերքը» հայ իրականության մեջ միակ լիարժեք արձակ ստեղծագործությունն է այս թեմայով։

Բաքվի հայտնի դեպքերի պատճառով Լեւոն Ադյանը տարագրվել է Ռուսաստան եւ տեւական դեգերումներից հետո ներկայումս բնակվում է Սանկտ-Պետերբուրգում:

Բնակվելով օտար ափերում, նա մշտապես ապրում է հայրենիքի հոգսերով, պարբերաբար հանդես գալիս Արցախյան հիմնախնդրին, արցախահայության ազգային-ազատագրական պայքարին, անկախ պետականության կառուցման գործընթացին նվիրված, ինչպես նաեւ հայ ժողովրդի նկատմամբ Ադրբեջանի իշխանությունների որդեգրած ցեղասպան քաղաքականությունը մերկացնող ելութներով եւ հրապարակումներով։

                                     ——————