ՄԻՔԱՅԷԼ ՀԱՋԵԱՆ

Սումկայիթ. Չդատապարտուած Ցեղասպանութիւն  27 февраля 2018 г.

Ուղիղ 30 տարի է անցել սումկայիթեան ոճրագործութիւնից` ազրպէյճանական այդ քաղաքի աւելի քան 18 հազար հայ բնակիչների զանգուածային ջարդերից ու կոտորածներից: Եւ, ցաւօք, միջազգային հանրութիւնն  առ այսօր էլ իրաւական գնահատական չի տուել ազգային թշնամանքի գետնի վրայ անցած դարավերջին տեղի ունեցած այդ արիւնալի իրադարձութիւններին` դրանք միանշանակ որակելով իբրեւ հայ ժողովրդի մի հոծ հատուածի, իսկ աւելի լայն ու խորն ընդգրկմամբ` մարդկութեան դէմ ուղղուած դատապարտելի ցեղասպանական արարք:

… Ժամանակագրօրէն վերջին անգամ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումն օրերս  վերահաստատել է Հոլանտան, բնականաբար, առաջ բերելով ցեղասպան երկու պետութեան` Թուրքիայի եւ Ազրպէյճանի իշխանութիւնների զայրոյթը:

… Ինչպէս տարիներ առաջ միանգամայն իրաւացիօրէն նշել է Երեւանի պետհամալսարանի  դասախօս, պատմաբան Գէորգ Մելքոնեանը (մէջբերում եմ)` «Եթէ ժամանակին դատապարտուէր Հայոց ցեղասպանութիւնը, մենք չէինք ունենայ սումկայիթեան ողբերգութիւնը, իսկ եթէ դատապարտուէր սումկայիթեան ողբերգութիւնը, մենք չէինք ունենայ Պաքուի եւ Մարաղայի հայերի ջարդերը: Պէտք է հասկանանք նաեւ, որ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչմամբ եւ դատապարտմամբ է պայմանաւորուած սումկայիթեան ցեղասպանութեան ճանաչումն ու դատապարտումը»:

… Հայկական կողմի տրամադրութեան տակ եղած փաստաթղթերը հաստատում են, որ սումկայիթեան ցեղասպանութիւնը կազմակերպուած է եղել Ազրպէյճանի իշխանութիւնների կողմից ու, կրկնում եմ` Կրեմլի յանցաւոր թողտուութեամբ, եւ չի եղել մի խումբ խուլիկանների արարք, ինչպէս այդ արիւնալի իրադարձութիւններից անմիջապէս յետոյ սկսեցին ներկայացնել Պաքուն ու Մոսկուան:

… Յանցագործութիւնները, որոնք, ըստ ցեղասպանութեան մասին միջազգային համաձայնագրի, պէտք էր որակուէին որպէս մարդկութեան դէմ ուղղուած յանցագործութիւն, որակուեցին իբրեւ «խուլիկանական դրդապատճառներով» կատարուած քրէական արարքներ: Այլ կերպ ասած, քողարկուեց տեղի ունեցած ցեղասպանութիւնը, իսկ նրա կազմակերպիչները պարտակուեցին պաշտօնական մակարդակով:

… Սումկայիթեան ցեղասպանութեան զոհերի ճշգրիտ թիւը պարզուած չէ: Ազրպէյճանի դատախազութեան տրամադրած տուեալների հիման վրայ ԽՍՀՄ դատախազութիւնը յայտարարել է, որ` «սումկայիթում զոհուել է հայ ազգութեան 27 քաղաքացի»: Սակայն ոչ պաշտօնական տուեալներով` ցեղասպանութեան ենթարկուածների թիւը հասնում է հազարի, որոնց աճիւնները մինչ օրս էլ յայտնաբերւում են Սումկայիթի արուարձաններում նոր շինարարութիւն կատարելիս:

… Յուսանք` Սումկայիթում, Պաքւում,  Ազրպէյճանի այլ բնակավայրերում հայ ազգաբնակչութեան նկատմամբ իրագործուած ցեղասպանութեան անժխտելի փաստն ի վերջոյ պաշտօնապէս միջազգային շրջանառութեան է դրւում հայրենի իշխանութիւնների կողմից` ի դատապարտումն մարդկութեան դէմ ուղղուած այդ յանցագործութեան եւ ի նպաստ ժողովուրդների  անվտանգ ապագայի: Եւ իրօք` մինչեւ ե՞րբ լռենք: